gelibolu'daki anzak koyu’nda bulunan mezarlıklarda yoğun bir çalışma var. bahçıvanlar kimisi elinde makas, çit olarak kullanılan otları düzeltiyor, kimisi de biçme makinasıyla uzayan çimleri kesiyor.

sadece anzak koyu’nda değil gelibolu yarımadası’na yayılan tüm anzak mezarlıklarında çimler biçiliyor, yeni bitkiler dikiliyor, her mezar taşı inceleniyor, gerek duyulursa taş işçileri tarafından tek tek keski ile düzeltiliyor.

bütün bu işlerin yapılmasından sorumlu kurum commonwealth war graves commission ya da türkçesiyle, ingiliz milletler topluluğu savaş mezarları komisyonu, cwgc.

CWGC Gelibolu'daki İngiliz Milletler Topluluğu'na bağlı askerlerin mezarlarıklarının bakımını yapıyor.

[[Fotoğraf: Mustafa Değirmenci/Al Jazeera]]

anzak mezarları

kurumun sorumluluğu sadece çanakkale ile sınırlı değil. birinci ve ikinci dünya savaşlarında hayatını kaybedenler için cwgc, 156 ülkedeki 23 bin farklı mezarlıkta çalışıyor. ingiliz, yeni zelandalı, avustralyalı ve ingiliz milletler topluluğu üyesi diğer ülkelerden 36 bin asker çanakkale savaşları sırasında gelibolu’da hayatını kaybetti. bu askerlerin 6 bininin nerede yattıkları kayıtlı yani mezar yerlerinin neresi olduğu tam olarak biliniyor, onların başucunda birer mezar taşı var. savaşta ölen 25 bin askerin ise nerede öldükleri, mezarlarının neresi olduğu tam olarak belli değil. bu askerler için birer mezar yeri, mezar taşı yok ama çatışıp öldükleri düşünülen yerlere dikilen anıtlar ile isimleri sonraki kuşaklara aktarılıyor. 

Anzak mezarlıklarındaki bakım çalışmaları yıl boyunca aralıksız sürüyor.

[[Fotoğraf: Mustafa Değirmenci/Al Jazeera]]

komisyon 14 kişi ile aralıksız çalışıyor

cwgc’nin türkiye sorumlusu david bennett. yıl boyunca yazın da ve kış aylarında da gelibolu’daki 31 mezarlık ve 5 anıtta bakım faaliyetinin yürütülmesi ile ilgili tüm işleri o yönetiyor.  bennett 26 yıldır cwgc’de çalışıyor. bu kurum için çalışmaya fransa’da başladı, tam 19 yıl orada kaldıktan sonra singapur’da üç  yıl görev yaptı. şimdi de çanakkale’de.

gelibolu’da komisyona bağlı daimi kadrolu olarak çalışan 8 bahçıvan ve 6 taş ustası ile bir mezarlıktan diğerine tüm yıl boyunca haftanın 5 günü çalışıyorlar. çimlerin kesilmesi, çitlerin düzenlenmesi, yeni bitkilerin, ağaçların dikilmesi, sulama sistemlerinin gözden geçirilmesi, damla sulama sisteminin oluşturulması gibi rutin işler sorumlulukları arasında. bennett'a göre yaptıkları iş dünyanın en büyük "park, bahçeler ve kabristan faaliyeti".

David Bennett, CWGC'nin Türkiye sorumlusu.

[[Fotoğraf: Mustafa Değirmenci/Al Jazeera]]

gelibolu’daki cwgc’ye bağlı bütün mezarlıklar çimlerinden dikilen bitkilere, taş işçiliğine varıncaya kadar birbirine benziyor. çünkü bütün bu mezarlıklardaki anıtlar, mezar taşları ve yazıtlar iskoç mimar sir john burnet tarafından tasarlandı.

bennett, çalıştığı kurumu anlatırken ingiliz milletler topluluğu’nun iki dünya savaşında 1 milyon 700 bin kaybı olduğunu belirtip devam ediyor:

“savaşın tam olarak sona erdiği 1916 yılından lozan anlaşması’nın imzalandığı 1923 yılına kadar buraya kimse gelip gitmedi. o tarihten sonra 1924 ile 1927 yılları arasında savaş mezarlıklarının yapımı tamamlandı, anıtlar da o tarihlerde dikildi. bazı ordu mensupları burada kimlerin nerede öldüğüne dair uzun bir çalışma yaptılar. kimliği netleşen mezarlar işaretlendi, haritalara işlendi, bunun üzerine mezarlıkların inşa edilmesine başlandı. böylece bazı askerlerin yerini tam olarak bulabildik ama binlercesinin şu anda sadece isimlerini biliyoruz”.

bennett, savaşın 100’üncü yıldönümü anmaları için özel bir çaba harcamadıklarını, kurum olarak her yıl aynı hassasiyetle çalışmalarını sürdürdüklerini söylüyor. “rüzgar, yağış gibi bölgenin zorlu iklim koşulları nedeniyle anıtların ve mezar taşlarının köşeleri aşınıyor. taş ustalarımız tek tek bütün bu taşların kenarlarını kesinleştiriyor. ayrıca mezarlıkları selden korumak için alanın çevresinde kanallar açıyoruz. çimleri yeniliyoruz” diyor. 

cwgc'nin aylık masrafı tüm bu işler ve personel gideri ile birlikte 250 bin lira civarında. 

üç kuşaktır komisyondalar

komisyonda bahçıvanlar ve taş ustaları ayrı ayrı kendi mesailerine devam ediyor. başbahçıvan süleyman sevinç, komisyonda çalışmaya 1990’da geçici kadro ile başladığını, askerlik hizmetinin ardından 1997’de istanbul haydarpaşa’daki mezarlıkta daimi olarak kuruma dahil olduğunu anlatıyor. dedesi de, babası da cwgc’de çalışmış. ailesi üç kuşaktır bu kurumda. sevinç, “eceabadlıyım, ailecek burada çalıştık biz. bir kere sevdiğiniz zaman, bir de başarılı bir iş yapıyorsanız devam etmek mutlu ediyor. ikizlerim var, iki oğlan. bakalım şartlar neler gösterecek, belki onlar da dördüncü kuşak olarak burada çalışmalarına devam ederler” diye ifade ediyor kendisini.

bahçıvan ve taş ustası

Can Baycan da kurumda üç kuşaktır çalışanlarından. Dedesi ve babası gibi o da taş ustası.

[[Fotoğraf: Mustafa Değirmenci/Al Jazeera]]

can baycan da bir inşaat formeni. atölyesine girdiğimizde bir mezar taşının üzerine eğilmiş, çekiç ve keski yardımıyla bir isim kazıyordu. o da üç kuşaktır komisyonda çalışan bir ailenin ferdi. o da tıpkı dedesi ve babası gibi cwgc’de çalışıyor. baycan, “1976’da burada geçici olarak çalışmaya başladım. ama sonradan bu bir meslek haline geldi. komisyonda çalışmaya devam ettim” diyor.

baycan, babasının mirasını devraldı, taş ustası olarak kurumda çalışmayı sürdürüyor.  onun işi mezarlıktaki inşaat işlerini yapmak; mezar taşlarını yapmak, dikilen anıtları onarmak, yıpranan ve zorlu iklim koşulları nedeniyle aşınan mezar taşlarının kenarlarını yeniden keskin hale getirmek...

istanbul'daki ingiliz mezarlığı 

çanakkale’nin yanı sıra istanbul haydarpaşa’da da bir ingiliz mezarlığı var. ilk olarak 1854-1856 yılları arasında kırım savaşı'nda ölen ingiliz askerlerinin gömülmesi için devlet tarafından tahsis edilen bu mezarlık, o dönemde osmanlı imparatorluğu'nun müttefiği olan ingiltere'nin hizmetine verilen askerî hastane'nin hemen yanında bulunuyordu. kırım savaşı'nda ölen askerlerinin dışında, mezarlıkta her iki dünya savaşında çeşitli nedenlerle yaşamını yitiren ingiliz vatandaşı asker ve siviller de gömülü. cwgc bu mezarlıkta da iki bahçıvan ile çalışmalarına devam ediyor.

cwgc türkiye'deki çalışmalarına hız kesmeden lozan anlaşmasının imzalanmasının ardından 1923 yılından bu yana devam ediyor.

hem tarihin önemli kavşaklarında kendi ülkelerinden uzaklarda savaşarak ölenlere hem de onların mezarlarına sahip çıkıyor.