“iki ay önce 600 dolar kredi aldım. bugün ödemeye gittim, 691 manat istediler. hiç hesapta yokken 200 manat fazla ödedim. oysa ben alırken 480 manat bile etmiyordu. ekmekten başka her şeyin fiyatı birkaç günde arttı. hem kredi hem hayat pahalılığı, hayatım kâbus oldu. alışveriş yapamadım, eve ne yüzle gideceğimi bilmediğim için burada oturuyorum.”

azerbaycan’ın başkenti bakü’nün fuzuli meydanı’nda bir bankta oturan vügar, devalüasyonla birlikte bir haftada değişen hayatını anlatıyor. azerbaycan merkez bankası 21 şubat’ta açıkladığı kararla devalüasyona gitti ve dolar 0.70 manattan 1.05 manata yükseldi. ülkede enflasyon ve hayat pahalılığı hızla artarken halkın alım gücü düştü.

‘zam yapmazsam zarar ederim’

vügar’ın yanından geçen rauf da sorumuzu duyunca konuşmak istediğini söyledi. bir dükkân işleten rauf borçla aldığı 20 manatlık mal için 4 manat faiz ödediğini anlattı:

“yüzde 40 fark var. bu küçük bir rakam ama büyük alımlar da yapıyorum, dehşet bir durum. fiyatlara zam yapmazsam büyük zarar edeceğim. ama insanlar nasıl alacak, devalüasyon yaparken bunları hesapladılar mı?”

rövşen de cumartesi günü yapılan devaülasyondan iki gün sonra, pazartesi günü 200 manatlık kirasının 350 manata yükseltildiğini söylüyor.

bu işten kârlı çıkanlar da var. saadet’in annesi dolar biriktiriyor. “bizim için çok iyi oldu. ama her şeye zam geldiği için belki de kâra geçmemişizdir. annem yine de çok mutlu” diyor.

zamlara rağmen ekonominin normale döneceğini uman nigar da “petrolün fiyatı düşünce de halk etkilendi ama sonra her şey normale döndü. ümit ediyorum ki bu da normale dönecek” diyerek açıklıyor durumu.

‘petrol fiyatları bütçede açığa sebep olacaktı’

halkın çoğunlukla şikâyetçi olduğu devalüasyonu, parlamento ekonomi komisyonu başkanı ve iktidardaki yeni azerbaycan partisi milletvekili valid hekimov, al jazeera’ye anlattı.

bütçedeki açığı kapatmak için devalüasyona gitmek zorunda kaldıklarını anlatan hekimov, kararın ekonomik olmaktan öte siyasi olduğunu söylüyor:

“uzun süredir bölgedeki ülkelerin para değerleri düşüyordu. azerbaycan parasının değerini koruyan tek ülkeydi. ama son zamanlarda rusya etrafında başlayan hadiseler, ukrayna'daki savaş, rusya'ya uygulanan ambargolar, azerbaycan manat'ı için de problemler yarattı. petrol fiyatlarının dünya çapında aşağıya düşmesi de etkili oldu. 2015 bütçesi için petrol satışını 90 dolardan hesaplamıştık ama 60 dolar seviyesine indi. bu da ciddi açığa sebep olacaktı.”

‘halkın satın alım gücü düştü’

90 dolardan satılan petrol, varil başına 72 manat getirecekken, 60 dolara indiğinde varil başına 48 manat gelir getirmeye başladı. “aradaki farkı kapatmak için bu kur artışına gittik” diyen hekimov, şimdi 60 dolarlık varil başına ülke bütçesine 63 manat girdiğini belirtiyor. ancak bütçedeki açığı azaltan bu hamle bazı sorunları da beraberinde getiriyor:

“en ciddi problem burada halk için satın alım gücünün düşmesi. özellikle gıda maddelerinin ve ilaç gibi sağlık ürünlerinin fiyatlarındaki artış. bunlar için bir üst seviye belirlemek ve fiyatlarının bir noktadan sonra yükselmesini devlet kararı ile durdurmak lazım. biz bunun olması gerektiğine karar verdik, şimdi son karar hükümette.

“ikinci ciddi mesele bankadaki paralar. birikmiş paraların değeri yüzde 33 civarında düştü şimdi. bir de dolarla kredi alanlar var. bu da üçüncü mesele. yeni kur üzerinden borçlarını ödeyecekler.”

‘ekonomiden öte siyasi’

hekimov ilk başta yumuşak kur geçişi önerdiklerini, ancak rusya’da yaşananların etkisiyle hızla devalüasyona gittiklerini şu sözlerle anlatıyor:

“rusya'ya yaptırımlardan sonra manatın değeri rus rublesi'nin yanında çok yüksek kaldı, onu da eşitlemek gerekti. bunlar çoğunlukla rusya ve ukrayna ile ilgili meseleler, ekonomiden öte siyasi meseleler. dolar fiyatları hızla düşünce ve rusya’yı büyük ölçüde etkileyince, geciktiğimiz kur değişimini ani bir devalüasyonla gerçekleştirdik.”

bütçedeki açık kapandıktan sonra, enflasyonun alım gücüne etkisini minimuma indirmek amacıyla kısa zamanda maaşlara küçük bir zam yapılabileceğini de söylüyor hekimov.

‘ihtiyaç değil zorunluluk’

al jazeera'ye konuşan ekonomik girişimlere yardım merkezi başkanı, ekonomi uzmanı samir aliyev de bunun basit bir ihtiyaç değil bölgede değişen dengeler sebebiyle bir zorunluluk haline geldiğini söylüyor:

“azerbaycan ihracatının tahmini yüzde 93'ü petrol, doğalgaz ve petrol ürünlerinden oluşuyor. dolayısıyla azerbaycan ekonomisi petrol fiyatlarındaki düşüşten çok etkilendi. aynı şeyi rusya ve kazakistan'da da gördük.

“2008 krizinde de komşu ülkeler devalüasyona gitmişti, azerbaycan petrolün değerinin tekrar artacağını düşündüğü için gitmedi. petrol fiyatları kısa sürede artınca durum normale dönmüştü. bu kez azerbaycan iyice gözlemledi, inceledi ve petrolün değerinin artmayacağından emin olunca devalüasyona gitti.”

birinci sebebin petrol fiyatları sebebiyle oluşan bütçe açığını kapatmak olduğunu söylüyor aliyev de, hekimov gibi. diğer sebebin de ihracatı güçlendirmek olduğunu:

“biz küçük bir ülkeyiz, muhakkak ihraç etmeliyiz. para değerimiz küçülünce, farklı birçok ürün de bizden ihraç edilebilecek. örneğin bazı meyveleri 79 manattan yani 98 dolardan satıyorduk. kur değişince yine 79 manattan satıyoruz ama karşı taraf için bu artık 75 dolar ediyor. dolarla alım yapan ithalatçı bizi tercih ediyor artık. ihraç imkânları artacak.

“üçüncü sebep de yerli küçük ve orta ölçekli işletmeleri güçlendirmekti. şöyle ki, halk rusya'dan gelen sütü alıyordu çünkü daha ucuza geliyordu. şimdi manatın da değeri düşünce halk yerli sütü alacak.”

'iflaslar ve işsizlik artacak'

tabii devalüasyonun negatif etkileri de var. 2014’te yüzde 10’un altında olan enflasyon, 2015’te yüzde 30’lara yaklaşabilir. kredi faizleri yükseldiği için iş kurmak isteyenler de olumsuz etkilenecek. aliyev manata olan itibarın da düşeceğini ve tüm bunların iflasları ve işsizliği artıracağı görüşünde:

“bütçenin dolması ve ihraç potansiyelinin artması belki negatif etkileri dengeler. en azından maaşların düşmesi durumu olmayacak. ama negatif etkileri daha çok halk için. pozitif etkileri daha çok stratejik bakımdan önemli, uzun vadede pozitif etkileri göreceğiz.”

kaynak: al jazeera