toplumsal haklar ve araştırmalar derneği’nin (tohad) istanbul bilgi üniversitesi ve sabancı vakfı desteğiyle yürüttüğü ‘engelli hakları izleme çalışması’, engellilerin eğitimde, sağlıkta, çalışma hayatında karşılaştığı hak ihlallerini, erişilebilirlik açısından yaşadığı sorunları rakamlarla ortaya çıkardı.

"mevzuattan uygulamaya engelli hakları izleme raporu 2014" kapsamında engellilerle ilgili verilerin çıkarılabilmesi için belediyelerden, eğitim kurumlarına, hastanelerden bakanlıklara, valiliklere kadar 2 bin 804 kuruma bilgi edinmek için başvuru yapıldı. kurumların yüzde 54’ünden cevap geldi. 84 binden fazla haber tarandı, hak ihlalleri başvuruları incelendi. 335 sayfalık raporun çarpıcı sonuçlarından bazıları şöyle:

izleme ve denetleme zayıf

aile ve sosyal politikalar bakanlığı’na bağlı iki yıl önce kurulan erişilebilirlik izleme ve denetleme komisyonu’nun (eidk)veri tabanında bulunan bina sayısı 1 milyon 525 bin 178. bir milyonu aşkın bina içinde yüzde 75’in üzerinde erişilebilir olan bina sayısı ise sadece 3 bin 380. engelliler için uygun olmayan bina ve taşıma sistemlerine yaptırım da yok. rapora göre eidk, erişilebilir olmayan yapı ya da toplu taşıma sistemlerinin 4 bin 370’ine ek süre verdi, hiçbirine para cezası kesilmedi.

16 bakanlıkta bir tane işaret dili bilen personel var

rapor için 21 bakanlığa engellilerle ilgili düzenlemeler de soruldu. 16 bakanlıktan yanıt geldi. gelen yanıtlar ise bakanlık binalarında da engelliler için düzenlemelerin yeterli olmadığını gösterdi. 16 bakanlığa ait toplam 135 bakanlık binasının yüzde 22’sinde asansör yok, asansörlerin yüzde 51’inde sesli ikaz sistemi yok. bakanlık binalarının sadece yüzde 5’inde görme engeliler için hissedilebilir zemin var. 

internet sitesi görme engellilerin erişimine uygun olan yapılan bakanlık oranı yüzde 37, işitme engellilere web sitesi olan bakanlıkların oranı ise yüzde 18. 16 bakınlıktan sadece birinde işaret dili bilen personel, kabartma doküman ve sesli materyal var.

belediyeler de hak ihlali yapıyor

engellilerin haklarının ihlal edildiği bir diğer kurum ise belediyeler. rapor için 81 il belediyesine bilgi edime başvurusu ile erişilebilirlikle ilgili rakamlar soruldu. 46 belediyeden yanıt geldi. 46 il belediyesinin yüzde 54,35’ü medikal cihaz yardımı yapmıyor, fiziksel rehabilitasyon hizmeti sunan belediye sayısı sadece 5. il belediyelerinin yüzde 82’si hukuk danışmanlığı vermiyor. yüzde 18’i sosyal kültürel etkinlikler dahi düzenlemiyor.

parklar engellilere kapalı

belediyelerin kentsel alanlarının erişilebilirlikleri de sorgulandı. 41 belediyenin uyguladığı trafik sinyalizasyon sitmelerinin yüzde 91’inde sesli uyarı sistemi yok. bu belediyelerin park, çocuk parkı ve rekreasyon sayısı 4 bin 719. bu alanların sadece yüzde 3'ünde engelli tuvaleti var. parkların yüzde 54’ünde rampa, yüzde 92 sinde hissedilir zemin uygulaması yok. 

Kamu binlarında bazılarında asansör bulunmadığı için engelliler taşınmak zorunda kalıyor.

[[Fotoğraf: AA-Arşiv]]

üniversiteye kadar gelebilen engelli sınırlı 

türkiye’deki 6 milyon üniversite öğrencisinden sadece 10 bin 812’ü engelli. üniversiteye kadar ulaşabilenleri de kampüslerde pek çok sorun bekliyor. tohad, türkiye'deki 174 üniversiteye engellilerle ilgi yaptığı düzenlemeleri sordu. 104 üniversiteden yanıt geldi. üniversite binalarının yüzde 46’sında asansör yok. asansörü olanların yüzde 74’ünde de sesil ikaz sistemi yok. yüzde 95’inde hissedilebilir zemin ok. üniversitelerin yüzde 78’inde işaret dili bilen personel, yüzde 83’ünde sosyal hizmet personeli, yüzde 46’sında psikolog yok.

engelliler yönetimde yok

kamuda istihdam edilen engelli sayısı artsa da engelli kadrolarının yüzde 40’ı boş. bakanlıklarda engelli üst ve orta düzey personel bulmak zor. 16 bakanlıkta sadece 4 engelli müşavir kadrosunda. müsteşar, müsteşar yardımcısı, genel müdür pozisyonlarının hiçbirinde engelli yok.

"lütuf değil hak"

tohad başkanı süleyman akbulut, son 10 yılda gelişmeler olsa da yapılan mevzuat düzenlemelerinin hayata geçmediğini söylüyor. akbulut, mevzuatın hayata geçmesi noktasında devletin etkin tedbirler almadığını anlatarak şöyle konuşuyor:

"erişilebilirlik izleme ve denetleme komisyonları var. bunlar uygun olmayan binalara, araçlara bir lira para cezası kesmemiş. kamu görevlileri engelliler konusunda yapmak zorunda oldukları düzenlemeleri görevden ziyade lütuf görüyor. engellilerle ilgili sivil toplum kuruluşları da sınıfta kalıyor. stk’lar engelliler konusunda yardım temelli değil hak temelli mücaadele ederek devlete görüş ve öneri sunmak zorunda. nüfus veri sistemi, engellilere sağlanan hizmetlerin veri tabanı yok. milli eğitim bakanlığı'na okullarda kaç tane engelli bireyin konu olduğu şiddet, darp vakası oldu, soruşturma açıldı diye sorduk. kayıtlarımızda böyle soruşturma yok dendi. oysa gazete haberlerinden cinsel taciz,şiddet gibi olaylarla mahkemeye intikal etmiş olaylar var."