türkiye’de 2012 yılında  6 ile 17 yaş arasında çalışan çocuk sayısı 893 bin. 2006 yılında bu rakam 890 bindi. türkiye istatistik kurumu’nun (tüik) her altı yılda bir açıkladığı rakamlar bunlar. ilk bakışta nüfus artışı göz önüne alındığında 3 binlik artış rakamı az görünüyor. ama türkiye’nin uluslararası vaatleri bu sayıyı daha da aşağılara çekmekti. türkiye 2006 yılına kadar çocuk işçi sayısını azaltma konusunda çok ciddi performans gösterdi. 1999’da çalışan çocuk sayısı 2 milyon 270 bindi. 2006’da bu rakam 890 bine inmişti. 2012 rakamının bize söylediği gerçek türkiye’deki çocuk işçiliği eski azalma eğiliminden uzaklaştı hatta artışa geçti.

türkiye devrimci işçi sendikaları konfederasyonu araştırma enstitüsü uzmanı serkan öngel çocuk işçiliği konusunda çalışan uzmanlardan. öngel’e göre inişe geçen çocuk işçi sayısının tekrar artmasının nedenleri eğitimde yapılan yeni düzenlemeler ve istihdam politikaları:

"çocuk işçiliği türkiye’de yaygınlaşan ucuz istihdam anlayışının yeni bir sonucu. güvencesiz işgücü yaygınlaştıkça çocukların işgücüne katılımı artıyor. türkiye’de kayıt dışı istihdam artarken kayıt altındaki istihdamda da kayıt dışı uygulamalar çok yaygın. yasalar yeteri derecede uygulanmıyor. sayıları yüzlerle ifade edilen iş müfettişleri denetimleri yeterli değil. sendikalaşma geriye doğru gidiyor. dünyadaki eğilimin aksine türkiye’de çocuk işçilik artıyor."

öngel'e, “eğitim sistemindeki düzenleme çocuk işçiliğini nasıl artırdı” diye soruyoruz:

"4+4+4 sistemi ortaokul bitirme yaşını geri çekti. eğitim ile çalışma hayatı arasında büyük ilişki var. eğitim bittiği anda çocuk çalışma hayatı içine giriyor. ortaokulu bitirme yaşı 13’e indi. mesleki ve çıraklık eğitim yaygınlaştı. stajyerler eğitim amaçlı çalıştıkları yerlerde ağır koşullarda işçi gibi çalışıyorlar. çıraklık uygulamaları yasalarda esnek tanımlarla geçiştirilince işverenler bu çocukları işçi gibi çalıştırmaya başladı. ağır iş kollarında çalışma yaşının 16’ya çekilmesi de çocuk işçiliği artıran neden."

yasalara göre, 15 yaşın altında çocuk çalıştırılması yasak ama istatistikler yasadışı durumun olduğunu söylüyor. 2012 tüik rakamlarında dikkat çeken bir diğer durumsa tarım sektöründe çalışan çocuk sayısındaki artış. 2006 rakamlarına göre çalışan çocukların yüzde 36.6’sı tarım sektöründe çalışırken, 2012’de bu oran yüzde 44.7’ye yükselmiş. bunun nedeni için tarım sektöründeki işgücü üzerine araştırma yapan boğaziçi üniversitesi öğretim görevlisi deniz pelek ile konuştuk:

"çocuk çalıştırılması özellikle gezici tarım işçiliğinde çok yaygın. ben ordu, polatlı,  adana, manisa, bursa ve antalya’yı gezdim. aileler çocuklarıyla birlikte evden uzaklara gidiyorlar. bunların çoğunluğu kürt, çingene ve son dönemlerde de suriyeliler arttı. aile çalışırken bu süre zarfında çocuğun iki seçeneği var: ya çalışacak ya da bütün gününü çadırda geçirecek. çoğunlukla çalışıyorlar. çalışıyorlarsa 12 yaşına altındaki çocuklar yarım ücret alıyor. 12 yaşın üzerindekiler tam ücret alıyor. bazı ürünlerdeyse ailenin topladığı ürün çuval başına değerlendirilip aileye para veriliyor."

deniz pelek çocukların mart ayında aileleri ile çıkıp kasım ayında döndüklerini, okullarda ise öğretmenlerin, idarecilerin bu duruma göz yumduklarını ve çoğunlukla sınıfta bırakmadıklarını söylüyor. bu durumun farkına varan milli eğitim bakanlığı, ankara’da polatlı ve şereflikoçhisar’da tarım işçilerinin çocukları için çadır okul açmış durumda. deniz pelek tarımda çalışan çocuk sayısındaki artışı birkaç nedene bağlıyor:

"tarım nüfusu azaldı. insanlar köylerden göç etti. köylerde imece denilen yardımlaşma kalmadı. haliyle tarımda ürünü toplayacak işgücüne ihtiyaç var. sistem mevsimlik tarım işçileri üzerinden yürüyor. bu işçiler arasında çocuklar da önemli bir yer tutuyor."

çalışan çocukların neredeyse yarısının yer aldığı tarım sektöründe çocuk çalıştırılması nasıl önlenebilir? deniz pelek atılması gereken adımları şöyle sıralıyor:

"tarımdaki çocuk işçi sayısının artmasının nedeni son dönemlerde tarımda uygulanan neo-liberal politikalar. devlet tarımdan desteğini çekti. bu politikaların terk edilmesi lazım. tarım işçiliğini legalize etmek, kurallara bağlamak lazım. bu insanların çoğu kayıt dışı çalışıyor, buna da göz yumuluyor. ben gezdiğim hiçbir yerde denetime rastlamadım. kürt sorunu ile daha etkin mücadele etmek lazım. son dönemlerde suriye'de savaştan kaçanlar çok az paralara çalışmak zorunda kalıyorlar. suriyeli sığınmacılar meselesini çözmek gerekiyor."

çocuk işçiliğinin artış nedenleri ve denetimler konusunda bilgisine başvurduğumuz çalışma ve sosyal güvenlik bakanlığı yetkilileri sorularımızı yanıtsız bıraktı.

kaynak: al jazeera