ankara’da diplomasi muhabirleriyle bir araya gelen naeh, iki ülkenin yaklaşık 4 milyar dolar olan ticaret hacminin potansiyelinin aslında bunun iki katı olduğunu, birkaç yıl içinde 8 milyar dolarlık hedefin yakalanabileceğini söyledi:

“bu potansiyele sahibiz. kararlılık ve güvene dayalı ilişkimiz çerçevesinde bu hedefi tutturabiliriz. israil’e daha fazla yatırım yapılmasını istiyoruz. bazı zorluklara rağmen türk ekonomisine güveniyoruz.”

israilli ve türk ekonomi bakanlarının önümüzdeki aylarda karşılıklı ziyaretlerde bulunması bekleniyor. israil’le ilişkiler normalleştikten sonra israil enerji bakanı yuval steinitz, 13 ekim'de dünya enerji kongresi’ne katılmak üzere istanbul’a gelmişti.

türkiye'den bu ülkeye bakan düzeyinde ilk ziyareti de 7 şubat'ta kültür ve turizm bakanı nabi avcı yapmış, tel aviv’deki akdeniz turizm fuarı’na katılmıştı.

israil güvenlik güçlerinin 31 mayıs 2010'da gazze'ye insani yardım götüren mavi marmara gemisine saldırısı sonucu 10 türk vatandaşının hayatını kaybetmesi, iki ülke ilişkilerinin kopmasına neden olmuştu. ilişkiler, israil’in özür dilemesi, kurbanların ailelerine ödenecek tazminatı türkiye'ye iletmesi ve gazze’ye insani yardımların başlatılmasıyla haziran sonunda imzalanan mutabakat çerçevesinde normalleşme sürecine girmişti. son olarak iki ülkenin büyükelçileri karşılıklı olarak göreve başlamıştı.

yaz sonunda doğalgaz anlaşması imzalanabilir

aralık ayında ankara’ya atanan büyükelçi naeh, enerji konusunda da işbirliği için görüşmelerin sürdüğünü söyledi ve kıbrıs sorununun çözümünün önemli olduğunu vurguladı:

“iki ülke arasındaki enerji işbirliğini artırma niyetimiz var. bu doğrultuda kıbrıs sorununun çözümü önemli, doğalgaz projelerinin hızlanması bu sayede sağlanabilir. kıbrıs sorununun çözümü tüm taraflar için bir kazan-kazan durumu olur.”

israilli diplomatik kaynaklardan alınan bilgiye göre bu konuda en büyük adım, ekim ayında istanbul’da israil enerji bakanı steinitz ile türk mevkidaşı berat albayrak’ın görüşmesi oldu. ardından kasım ayında israil enerji bakanlığı’ndan bir heyet istanbul’a geldi. ocak ayında da türk enerji ve tabii kaynaklar bakanlığı’ndan müsteşar yardımcısı düzeyinde temsil edilen bir heyet israil’e giderek işbirliğinin detaylarını görüştü.

kaynaklar, çalışmaların hızlandırılması halinde yaz sonunda bu konuda bir anlaşma imzalanabileceğini ve israil açıklarındaki leviathan sahasından türkiye’ye bir doğalgaz boru hattı inşa edilebileceğini belirtiyor.

israil enerji bakanı steinitz de, ekim ayında albayrak’la yaptığı görüşmenin ardından israil basınına, yaz sonunda türkiye ile enerji anlaşması imzalanabileceğini açıklamıştı.

kaynaklara göre, bu hattın inşası bir buçuk yılda tamamlanabilir. israil’e sık sık saldırılar düzenleyen hizbullah’ın etkin olduğu lübnan ve iç savaşın sürdüğü suriye açıklarından da geçecek olan boru hattının güvenliği için ise, ‘derinlik’ formülü üzerinde duruluyor. akdeniz’in altından geçirilmesi planlanan hattı korumak için israil donanması da görev yapabilir.

israil’de bazı iletim boru hatlarının işletmecisi olan israilli eilat-ashkelon boru hattı şirketi (eapc) de 25 kasım’da, türkiye ile israil arasında yapılabilecek yaklaşık 500 kilometrelik bir doğalgaz boru hattı için imkânları ve mâliyeti araştıracağını açıklamıştı.

israil’den ceyhan’a yapılacak bir doğalgaz boru hattının, yapımı süren tanap’la ve tap’la birleştirilerek avrupa’ya daha fazla miktarda doğalgaz taşıma olasılığı var. israil’den tanap’a uzanacak böyle bir hat için henüz bağımsız bir kuruluş tarafından mâliyet hesabı yapılmadı. ancak israil basınına göre eapc, mâliyetin yaklaşık 2,5 milyar dolar olacağını tahmin ediyor.

2010 yılında keşfedilen leviathan sahasında en az 20 trilyon metreküplük üretilebilir doğalgaz var. kaynaklara göre bu doğalgaz 2019 sonunda çıkarılıp ihraç edilebilir hale gelecek.

doğalgaz için tek seçenek türkiye değil

israil’in tek opsiyonu bu değil. leviathan’dan çıkarılan doğalgazın ürdün’e ihraç edilmesi için ürdün ile leviathan sahasında çalışan enerji şirketi noble arasında, eylül ayında bir anlaşma imzalandı. bu, israil’in leviathan sahasından ikinci bir ülkeye yapacağı ilk doğalgaz satışı olacak.

ikinci opsiyon da leviathan’dan kıbrıs’a, oradan da girit ve yunanistan’a uzanacak, yaklaşık iki bin kilometrelik doğu akdeniz boru hattı projesi. daha önce bu hattın kârlı olmadığının söylendiğini belirten kaynaklar, artık bunu ‘yapılabilir’ olarak görüyor. sebebi de teknolojinin gelişmiş olması.

ancak teknik olarak yapılabilir olsa da, bu hattın siyasi anlamda soruna yol açmaması için öncelikle kıbrıs sorununun çözülmesi gerekiyor.

avrupa komisyonu’nun yaptığı çalışmaya göre, henüz planlama aşamasında olan doğu akdeniz doğalgaz hattı’nın yıllık 16 milyar metreküp doğalgazı avrupa’ya taşıması öngörülüyor. avrupa komisyonu’nun ‘ortak çıkar projesi’ kabul ettiği ve mâli destek taahhüt ettiği hattın mâliyeti, israil enerji bakanlığı’na göre 5,7 milyar dolar.

2017 yılı başlarında, planlanan doğu akdeniz doğalgaz boru hattı güzergâhındaki sahalarda da rezerv araştırması yapılacak.

“iran en büyük tehdit”

eitan naeh, ortadoğu bölgesinde en büyük sorun olarak israil-filistin meselesinin gösterilmesine de karşı çıktı. bölgedeki sorunlarla ilgili olarak iran’ı suçladı:

“ortadoğu bölgesi için en büyük tehdit iran’dır. sadece israil için değil, tüm bölgenin barış ve istikrarı için en öncelikli tehdit, iran’ın bölgeye olan ilgisidir.”

büyükelçi, "iran’ı tehdit olarak gören herkesle bu konuda işbirliğine gidilebileceğini" belirtti.

19 şubat’ta münih’te düzenlenen güvenlik konferansı’nda konuşan israil savunma bakanı avigdor liberman da, “bölgenin üç büyük sorunu var; iran, iran, iran” demiş ve körfez ülkelerine çağrı yapmıştı:

“bence iran’ın nihai hedefi, suudi arabistan’ın istikrarını ortadan kaldırmak.

ilk kez bölgedeki sünni rejimler en büyük güvenlik tehdidin israil değil iran ve onun vekâlet savaşları olduğunu fark ediyor. bölgede diyaloğa biz de açığız. bölgedeki ılımlılar bir araya gelmeli.”

kaynak: al jazeera