Balkanlar

Kırcaali-Gümülcine kavuşması

Balkanlardaki Rodop Dağlarının ayırdığı Yunanistan'ın Gümülcine ve Bulgaristan'ın Kırcaali kentleri aralarındaki sınır kapısının 68 yıl sonra açılmasıyla tekrar buluştu. İki kent arasındaki sosyal ve kültürel alışverişin mimarı öğretmenler olmuş. Yeniden buluşan iki farklı ülkenin Türkleri üzerinde iki devletin farklı azınlık politikasının izlerini görmek mümkün.

Konular: Dünya
Kırcaali Bulgaristan'ın,Yunanistan sınırındaki ili.

balkanlardaki türklerden bahsedince hep iki kentin ismi öne çıkar:  

gümülcine ve kırcaali.

bu iki kent de türklerin yoğun olarak yaşadığı yerler. gümülcine yunanistan’ın kuzeyinde, kırcaali ise bulgaristan’ın güneyinde. balkan savaşları sonrasında çizilen sınır, türkleri tam ortadan ikiye bölmüş. aralarına rodop dağları girmiş. 1912 yılında osmanlı topraklarından kopsalar da, farklı ülkelerin topraklarında yer alsalar da iki kentteki türklerin iç içelikleri 1945'e kadar hep devam etmiş.

1945 yılındaysa iki kent arasında ilişki bıçak gibi kesildi. 1945 yılında bulgaristan’da iktidara gelen komünist iktidar iki kenti birbirine bağlayan makas sınır kapısını kapattı. aralarında akrabalıklar da olan iki tarafta kalan türkler, on yıllar boyunca bir birlerinden koptu. 2013 yılının 9 eylül’ünde, yani kapının kapanışının 68. yılında makas sınır kapısı yeniden açıldı. her iki ülkenin yeni yaptığı yollarla iki kent arasındaki mesafe karayolu ile 45 dakikaya düştü.

yaklaşık 70 yıldır birbirinden ayrı olan türklerin sınır kapısının açılmasından ardından yaşadıkları karşılaşmayı izlemek için gümülcine ve kırcaali’nin yolunu tuttuk.

önce ticaret

her yeni sınır kapısının açılmasının ardından yaşananlar burada da kendini göstermiş, önce ticaret başlamış. iki ülke arasındaki gelir farklılığı bulgaristan’ı, yunanistan’a göre daha ucuz kıldığı için kırcaali köy pazarları, marketleri güneyden gelenlerin hafta sonu uğrak yerleri olmuş. akaryakıtın bulgaristan’da ucuz olması gümülcüne’den gelenlerin depolarını doldurup ülkelerine dönmesini sağlamış. sınır kapısından geçişin üç buçuk tonluk araç ve yük sınırlaması getirmesi bulgaristan’dan şimdilik yüksek hacimli mal getirilmesine engel. bulgaristan’da kerestenin ve inşaat malzemelerinin ucuz oluşu az da olsa bazı türk girişimcilerini ticaret yapmaya itmiş. her iki ülkenin de en düşük gelirli kesimlerini türklerin oluşturması, girişimci azlığı, yeterli sermaye birikiminin olmaması büyük çaplı ticaret adımlarını sınırlamış. kırcaalili türklerin yazları günübirlik gümülcine sahilleri seyahatleri de gümülcinelilere para bırakmaya başlamış. iki ülkedeki türkler arasında alışveriş sadece ticaretle sınırlı kalmamış. her iki tarafta da kültürel ve sosyal alışverişi canlandıran kesimler var.

ilk temas öğretmenlerden

gümülcine’deki batı trakya türk öğretmenler birliği 1936 yılında kurulan bir dernek. başkanlığını sami ali toraman yürütüyor. toraman, sınır kapısının açılmasının ardından en yoğun iletişimi eğitim camiasının yürüttüğünü söylüyor. lozan anlaşması'nın getirdiği olanaklar sayesinde yunanistan’daki türk azınlık anadilde eğitim yapabiliyor. bulgaristan’dakiler ise bu haktan mahrum. toraman öğretmenlerin buluşmasındaki ilk konunun anadilde eğitim olduğunu söylüyor:

"biz oranın öğretmen kesimi ile tanıştık. orada türk olup da türkçe ders yapamayan öğretmenlerle tanıştık. bulgaristan’da anadilde eğitimde sıkıntı var. anadilde eğitimin faydaları, neden anadilde eğitim alınmalı konulu paneller düzenledik. ana dilin yalnız konuşma dili olmadığını, yazı dili olduğunu, anadile çıkarılan engelleri konuştuk."

Batı Trakya Türk Öğretmenler Birliği Başkanı Sami Ali Toraman

her yıl 24 kasım öğretmenler günü’ndeki buluşmaları, her iki taraftan yazarların yazdıkları kitapların ortak tanıtım günleri, ortak konserler, geceler takip etmiş. bu buluşmalarda ortaya çıkan bir gerçek ise türkçe’nin günlük hayattaki kullanımı konusunda ciddi farklar olduğu. toraman’ın gözlemi bulgaristan türklerindeki ürkeklik olmuş:

"türkçeyi ve türklüklerini öne çıkarmaktan ürküyorlardı. kendi aralarında bulgarca konuşuyorlardı. biz gittiğimiz zaman sanki gümülcine’nin bir mahallesinde gibi kendilerini hissetmeye başladılar. bizim gidişimiz müthiş bir etkileşim oldu, cesaret moral kaynağı oldu. dört ayrı ortak kitap tanıtımı yaptık. katılım her seferinde arttı."

sami ali toraman, bulgaristan’daki türklerin kimliği ikinci plana attığını gözlemlediğini de söylüyor:

"komünizmin faydası da olmuş, eğitimsiz insan neredeyse yok. burada eğitim engellenmeye çalışılırken orada en ücra köylere okullar kurulmuş. burada bir türk ile yunanlı’nın evlenmesi binde bir ise orada daha çok evlenmeler olmuş. bu eğitim onları entellektüel yapabilmiş. onlara kimliği ikinci plana atmasını öğretmiş. entegrasyonu biraz geçmişler gibi."

gümülcine'de yeni cami'nin sokağı. türk esnafın yoğun olarak bulunduğu yer.
[Fotoğraf:Al Jazeera Türk]

toraman’ın bir diğer gözlemi de bulgaristan’da türkçe kitap okuma oranının arttığı ve yavaş yavaş kabuklarını kırmaya başladıkları şeklinde.

gümülcine’den görünen kırcaali bu şekilde. peki 70 yıl sonraki karşılaşmaya ilişkin bulgaristan yani kırcaali cephesinin gözlemleri neler? bu sorunun yanıtı için de filibe üniversitesi öğretim üyesi olan, aynı zamanda da güney bulgaristan türkçe öğretmenleri dernek başkanı doçent doktor harun bekir ile konuştuk. kırcaali’de yaşayan bekir, gümülcineli eğitim camiası ile iç içe. karşılıklı yapılan panellere katılan ve ciddi bir kültürel bir alışverişin olduğunu düşünen bekir, anadilde eğitim konusunda iki ülke arasındaki yapısal farklılığa dikkat çekiyor:

"okullar farklı statüde. onların lozan anlaşması ile sahip oldukları azınlık okulları var, biz de azınlık okulları yok. ortak sorunlar olarak, kitap eksikliği, öğrencilerin yeterince anadilde eğitim alınamaması sayılabilir."

harun bekir, iki toplumun farklı şekillenmesinde iki devletin farklı azınlık politikaları yattığı görüşünde:

"dışa kapalı bir toplumsa iletişim dili daha çok türkçe oluyor. bulgaristan’daki türk toplumu yunanistan’daki türk toplumu kadar içe kapalı değil. diğer etnik gruplarla, devletin kurumları ile daha çok iletişim içerisinde. buradaki türkler, yunanistan’a göre daha entegre. orada bu kadar entegre değiller. bu durum toplumun isteği ile şekillenmemiş. onların entegre olmalarına devlet izin vermemiş, entegre olmalarını istememiş. bu durumda yunanistan’daki türkler’de kimliklerine daha çok sahip çıkma refleksi çıkmış. buradaki toplum daha entegre olmuş desek de bazı değerlerini kaybetme eğilimi de var."

harun bekir, geçmişte yunanistan’ın türkleri silme, bulgaristan’ın ise asimile etme çabası içinde politikalar yürüttüğünü söylüyor:

"oradaki türk toplumunun lozan anlaşması’ndan kaynaklanan bir statüsü var. o statü içerisinde oradaki devlet ve toplum onları yabancı unsur gibi görüyor, devamlı baskı ve sınırlamalarla oradaki türk toplumunu devlet dışına itmek istiyor. istihdamını sağlamıyor, engelliyor. toplum oradan yok olsun diye. burada ise geçmişe baktığımızda devlet buradaki toplumu entegre etmek hatta asimile etmek istiyordu. önce buradaki azınlık okulları kapatıldı, bulgar okulları ile birleştirildi. aşama aşama gidildi türklerin zorla isimlerinin değiştirilmesi artık zirveydi."

Güney Bulgaristan Türkçe Öğretmenleri Dernek Başkanı Harun Bekir

harun bekir’e bulgaristan’daki türklerin kendi aralarında bulgarca konuşmasını da yagırgamamak gerekli:

"bulgaristan’daki türklerin kendi aralarında bulgarca konuşmalarını doğal kaşılamak lâzım. eğitimini tamamen bulgarca almış bir kişi kendisini ifade etme gücünü bulgarca da görüyor. bunu da kötü görmemek lâzım, bir ülkede yaşadığımızda o ülkenin resmi dilini mutlaka bilmeniz gerekiyor. türk toplumunun az olduğu yerde asimilasyon riski var ama kırcaali gibi bir yerde çoğunluk olduğu yerde asimilasyondan bahsedilemez."

gümülcine ve kırcaali’nin 70 yıllık kopuşunun ardından yeniden buluşmasının iki toplumun kanaat önderleri tarafından değerlendirilmesi bu şekilde. farklılaşmalara rağmen iki taraftan da duyduğumuz ortak cümle aynı atasözlerinin ve deyimlerin hâlâ iki tarafta da geçerliliğini koruduğu şeklinde. iki tarafın edebiyatı ile içli dışlı olan sami ali toraman iki tarafın şairlerinin ortak kelimelerini de çıkarmış:

"iki taraftan da hasret, ayrılık, özlem kelimelerini kullanmayan rodop ve arda’yı konu etmeyen bir tane şair yok."

Yorumlar

Bu sitede yer alan içerikler sadece genel bilgilendirme amacı ile sunulmuştur. Yorumlarınızı kendi özgür iradeniz ile yayınlanmakta olup; bununla ilgili her türlü dolaylı ve doğrudan sorumluluğu tek başınıza üstlenmektesiniz. Böylelikle, Topluluk Kuralları ve Kullanım Koşulları'na uygun olarak, yorumlarınızı kullanmak, yeniden kullanmak, silmek veya yayınlamak üzere tarafımıza geri alınamaz, herhangi bir kısıtlamaya tabi olmayan (format, platform, süre sınırlaması da dahil, ancak bunlarla sınırlı olmamak kaydıyla) ve dünya genelinde geçerli olan ücretsiz bir lisans hakkı vermektesiniz.
;