IŞİD

Muhalefeti bitirme planı

Kasım ayında açıklanan De Mistura planının sahadaki yansımaları ortaya çıkmaya başladı. ABD ve Rusya gibi aktörler bu plan üzerinden muhalifleri rejimle mücadeleden uzaklaştırıp IŞİD’in üzerine sevk etmeye çalışıyor. Muhalifler, “planı kabul etmezseniz tasfiye olursunuz” tehdidi altında.

BM Suriye Özel Temsilcisi De Mistura, Suriye Devlet Başkanı Esed ile Şam'da bir araya gelmişti. [Fotoğraf: AP-Sana]

bm suriye özel temsilcisi staffan de mistura, eylül ayında şam’da beşşar esed ile görüştükten sonra suriye krizinin çözümü için yeni bir teklifte bulundu: halep’ten başlayarak başka bölgelere de uygulanacak “dondurulmuş bölgeler” (freeze zones).  planın açıklanmasının üstünden henüz saatler geçmemişken suriye devlet başkanı beşşar esed, planı “üzerinde çalışılmaya değer” bulduğunu açıkladı.

plan, hem rejim hem de muhaliflerin halep’ten başlayarak belirlenmiş bazı bölgelerde ateşkes ilan etmesini öngörüyor. de mistura, dondurulmuş bölgelerin, daha sonra yapılacak müzakereler için bir başlangıç olacağını söyledi, ancak bunun ayrıntılarını ve takvimini vermedi.

ancak de mistura’nın planı, muhaliflerin doğu guta’da sivillere karşı kimyasal silah kullanmış savaş suçlularının mahkemeye çıkarılması, rejimin yanında savaşan şii milis güçlerin ülke dışına çıkması, rejimin sivil yerleşimlere yönelik her gün tekrarladığı varil bombası saldırılarının durması, siyasi mahkûmların, özellikle de kadınların serbest bırakılması, özgürlükler ve çoğulcu bir yönetim noktasındaki taleplerini içermiyor. aksine, suriye halkı esed ve işid arasında bir tercih yapmakla yüz yüze bırakılıyor.

suriye devlet ajansı sana ise, planın de mistura’nın birçok başkenti ziyaret etmesi sonucunda oluştuğunu duyurdu.

de mistura, suriye krizine nihai bir çözüm bulmak için göreve gelen ancak daha sonra uluslararası aktörlerin çözüm konusunda gerekli iradeyi ortaya koymadıkları gerekçesiyle istifa eden önceki iki bm suriye özel temsilcisi kofi annan ve lahdar brahimi’den boşalan koltukta oturuyor. de mistura, bundan önce bm’nin afganistan temsilcisi olarak görev yapmış, kosova, lübnan, irak ve sudan’da da uluslararası arabulucu olarak çalışmış tecrübeli bir isim. de mistura’nın brahimi’den boşalan koltuğu oturması, birçok analiste göre tesadüf değil, aksine suriye konusunda değişen uluslararası dengelere ve yeni politikalara en uygun adam olmasıyla ilgili.

“yeni politikalar”

suriye muhalefetinin ikinci büyük organizasyonu olan demokratik değişim için ulusal koordinasyon komitesi sözcüsü haysem menna da bu “yeni politikalar”ı doğruluyor. menna’ya göre, abd ve rusya, cenevre 1 ve cenevre 2’de varılan anlaşmaların değiştirilmesini istiyor, ancak bazı detaylarda henüz anlaşamadılar. “ruslar cenevre sonuç bildirgesinin şekil, içerik ve mekanizmalar bakımından güncellenmesini isterken, amerikalılar sadece teknik taraflara yoğunlaşıyorlar.”

suriye muhalefetinin çatı organizasyonu suriye muhalif ve devrimci güçler koalisyonu (smdk) genel kurul üyesi burhan galyon ise, de mistura planının esed rejiminin en önemli müttefikleri olan rusya ve iran tarafından da rejimin kurtarılması için elzem görüldüğünü söylüyor.

al jazeera’nin suriye içindeki kaynaklardan da doğrulattığı bilgilere göre de bu plan rusya, iran, abd ve israil tarafından destekleniyor.

de mistura’nın planı, sana’nın da açıkladığı gibi birçok başkentin ortak kararıyla hayata sokuluyor ancak suriye içinde sadece rejim muhatap olarak kabul ediliyor. smdk başkanı hadi bahra da, planın hazırlanması aşamasında kendilerinden hiçbir şekilde görüş alınmadığını söylüyor. muhalifler, suriye krizi konusunda böylesi hayati değişimler öngören bir planı ancak medyadan öğrenebildiklerini kaydediyor.

halep’te güçlü bir grup olan ceyş-ül mücahidin’in temsilcilerinden ebu abdo selebmen, “de mistura tarafından bizden dondurulmuş cepheleri kabul etmemiz için gönderilen kişiler, bu dondurulmuş bölgelerle neyi kastettiklerini asla açıklamıyorlar” diyor.

selebmen, muhaliflerin planın nasıl uygulanacağı ve kendilerine nasıl bir koruma sağlayacağı hakkında da hiçbir garanti almadıklarını söylüyor: “eğer cephe hattında dondurulmuş şekilde kalmayı kabul edersek ve rejim bizim kabulümüzden bir gün sonra anlaşmayı bozup bize saldırırsa veya bölgemizi ihlal ederse ne olacak? bu durumda bosna’da srebrenitsa’da ne olduysa bizim de başımıza o gelecek.”

al jazeera’ye konuşan suriye içindeki muhalif kaynaklar, bm özel temsilcisi de mistura’nın fas asıllı albay şekib vasıtasıyla sahadaki muhalif gruplarla temas kurup onları bu planı kabul etmeye zorladığını söylüyor. kaynaklara göre albay şekib, daha önce sultan abdülhamit tugayları’nın komutanı olan türkmen asıllı ebu eymen ve onun akrabası, yakın zamanda da muhalif hükümette görev alan ahmet berri’yi sahadaki muhalif gruplara gönderip her gruba “diğerleri bu planı kabul etti. siz de kabul edin yoksa tasfiye edileceksiniz” dediğini aktarıyor.

ağustos ayında, abd başkanı barack obama’nın işid ile mücadele stratejisi kapsamında sahadaki 'ılımlı' muhalifleri güçlendirme ve işid’e karşı kanalize etme planı çerçevesinde müttefik olarak çalışacak gruplar listesi medyaya sızmıştı. abd’nin fiili olarak desteklediği 8 grup, o tarihten bu yana takviye edildi ancak abd ile çalışmaya yanaşmayan, ahrar-u şam gibi gruplar abd tarafından zaman zaman bombalanarak cezalandırılıyor.

“rejim ile savaşmayı bırakın, rakka’ya yürüyün”

al jazeera’ye konuşan kaynaklara göre, de mistura’nın planı çerçevesinde tehdit edilen bazı muhalif gruplar rejim ile savaşmayı bırakıp işid ile karşılaşmak üzere rakka’ya yönlendirilecek. ancak muhaliflerin büyük çoğunluğu rejime karşı savaşmayı bırakmayı reddediyor ve bu nedenle de iç bölünmeler yaşıyor. iç bölünmeler dolayısıyla bu gruplardan kopan birçok muhalif, rejim ile savaşan nusra cephesi’ne geçiyor. kaynaklar, muhalif gruplar üzerinde abd’nin “rejimi bırakıp işid ile savaşın” baskısı arttıkça nusra’ya katılımın da artabileceği görüşünde. son bir ay içerisinde halep ve idlib’de yapılan protesto gösterilerinde suriyeliler hem abd’yi hem de rejimi hedef almışlardı. abd ve rejim uçaklarının aynı hava sahasını dönüşümlü olarak kullanması halkta “abd-rejim işbirliği” algısını güçlendiriyor.

esed rejiminin ise de mistura planına tez canlılıkla sıcak bakması, planın herhangi bir siyasi dönüşümü öngörmemesinden, dolayısıyla da esed’in yönetimde kalmasına onay vermesinden kaynaklanıyor.

muhaliflere göre, koşulsuz ve hiçbir siyasi değişimi öngörmeyen böylesi bir ateşkes, esed rejimini her türlü askeri yükten kurtarıyor ve ona kontrol altında tuttuğu bölgelerde kendi gücünü takviye etme ve pekiştirme imkânı sağlıyor.

de mistura’ya göre ise planı öncekilerden oldukça farklı: “somut ve gerçekçi”. fakat muhalifler staffan de mistura’nın, önceki bölge bazlı ateşkes anlaşmalarında rejimin metodolojik olarak bu ateşkeslerin altını nasıl oyduğunu göz ardı ettiği görüşünde.

2013 yılında, rejimin bir buçuk yıldan daha uzun süre kuşatma altında tuttuğu humus’ta muhalifler, bm denetiminde geçici bir ateşkesi kabul etmişlerdi. bu ateşkes esnasında rejim humus’a askeri takviye yapmış, yeteri kadar güçlendiğini hissettiğinde ise kentin merkezini günlerce bombalamıştı. bu bombardıman sonucunda güçleri kırılan muhalifler, kentten dokunulmadan çıkabilme karşılığında şehri tamamen rejime terk etmek zorunda kaldılar. aynı şey, 2014 yılı içinde humus'un vair bölgesinde ve şam’ın güneyinde yer alan muadamiye ve bebbila’da da gerçekleşti. muhaliflerin ateşkesi kabul ettikleri bütün bu bölgelerde rejim önce söz konusu bölgelere insani yardım girişini kabul etti, bu süre zarfında güvenli bir biçimde askeri takviye yaptı ve daha sonra ateşkesi kabul ettiği bölgelerde muhaliflere yönelik büyük taarruzlar başlatarak onları bölgeden çıkardı. muhalifler, şimdi de her bir dondurulmuş bölge için aynı akıbetin başlarına gelmesinden endişeli. 

“muhalifler şam adına işid ile savaşacak”

muhaliflere göre de mistura’nın dondurulmuş bölgeler planı, muhaliflerin kontrolündeki bölgelerde kaosun süreklileşmesini ve onların uluslararası yardımlara bağımlığını derinleşmesini beraberinde getirecek. böylesi bir durum, esed’e varlığını sürdürme imkânı verirken, uluslararası toplumun da suriye’deki trajedinin yükünden psikolojik olarak kurtulmasını sağlayacak. burhan galyon’a göre bu plan, suriye’de değişim talebiyle ayaklanan halkı da ancak esed rejiminin girişine izin vereceği yardımların merhametine bırakacak. bu yardımlar, muhaliflerin kontrolündeki bölgelerde yaşayanlara varlıklarını devam etmeye dair kısıtlı bir imkân verecek, ama aynı zamanda aşamalı olarak onları esed’in kontrolündeki şam’ın koşullarını kabul etmeye ve muhaliflerin kontrolü altındaki bölgeleri zamanla birbirinden tamamen kopmaya zorlayacak.

esed rejimi, ülkenin bütün stratejik bölgelerini kendisine bırakan ve muhalefeti birbiriyle bağlantısı olmayan bölgelere hapseden de mistura planına sıcak bakıyor. al jazeera’ya konuşan kaynaklar, “plan uygulanırsa esed, ülkenin ana gövdesini, önemli kaynakları ve devletin meşru sembollerini elinde tutmaya devam edecek; muhaliflere düşen ise şam yönetimi adına işid ve nusra ile savaşmak olacak” diyor.

neden halep?

de mistura’nın başlangıç noktası olarak halep’i seçmiş olması da tesadüf değil. halep’te çatışmaları durdurmak, ya da planda geçen şekliyle “dondurmak”, esed rejimine halep’teki binlerce askerini şam’daki guta bölgesine ve muhaliflerin son birkaç ayda büyük kazanımlar elde ettikleri güneydeki dera, kuneytra ve golan bölgelerine kaydırma imkânı verecek.

bölgedeki kaynaklar, israil’in de muhaliflerin kendisi ile sınırı olan kuneytra ve golan’da muhaliflerin ilerleyişini ciddi bir güvenlik tehdidi olarak gördüğünü ve bu bölgelerde muhaliflerle komşu olmaktansa rejim ile komşu olmayı tercih ettiğini belirtiyor. israil açısından, rejimin bu bölgeleri kontrol etmesi kendi güvenliği için önemli. israilli yetkililer bu konuda abd’ye de zaman zaman baskı yapıyor.

israil’in güvenliği için ehven-i şer olarak gördüğü esed rejimi açısından bakıldığında, muhalifleri birbiri ile bağlantısı koparılmış kasaba ve köylerde hapsetmeyi, şehirlerde ise kuşama altında dondurmayı öngören de mistura planı olabilecek en iyi plan. çünkü böylesi bir uygulama esed’e birçok farklı cephede aynı anda savaşmak zorunda olan binlerce askerini bir anda rahatlatma ve ordu üzerinde oluşmuş yükü hafifletme imkânı sunuyor. plan uygulanırsa esed şam’da, merkez suriye’de ve akdeniz sahili boyunca uzanan stratejik bölgelerde pozisyonunu güçlendirme imkânı bulacak.  

 “esed kalacak”

muhalefetin başbakanı ahmet toma da mistura’nın planına mesafeli duruyor: “korkumuz, de mistura planının emri vaki ile kabul ettirilmesi ve herhangi bir başka çözümün tartışılmasının böylece tamamen imkansız hale gelmesi.”

toma’nın korkusunun yersiz olmadığı esed rejiminin dışişleri bakanı velid muallim’in 27 kasım’da rusya devlet başkanı putin ve dışişleri bakanı lavrov ile soçi’deki görüşmesinden sonra açık bir şekilde ortaya kondu. muallim, görüşme sonrasında halep’te çatışmaların durdurulmasını içeren bm önerisini destekleme konusunda rusya ile anlaştıklarını söyledi. sergey lavrov ise siyasi dönüşümü öngören başka müzakerelere kapalı olduklarını açıkladı:  “cenevre görüşmelerinin bir yenisi daha tekrarlanmayacak.”

de mistura planının açıklanmasından sonra smdk, resmi bir açıklama yaparak “mistura planının başlangıç noktası güvenli bölge ve uçuşa yasaklı bölge olmalıdır” dedi. türkiye’nin önerdiği ve fransa’nın da destek verdiği uçuşa yasaklı bölge ve insani duruma bağlı olarak derinliği değişebilecek güvenli bölge teklifi abd, rusya ve iran tarafından reddediliyor. ancak tıpkı rusya gibi abd de 11 kasım’da dışişleri bakanlığı sözcüsü jen psaki’nin ağzından, staffan de mistura’nın suriye’de “çatışmaların dondurulması” planını desteklediklerini açıkladı.

obama’nın işid ile mücadele stratejisinin asıl hedefinin irak olduğunu amerikalı yetkililer de açıktan dillendiriyor. abd’nin suriye’de esed’in varlığını sürdürmesine imkan tanıyan bu planın arkasında durması, rejimin en önemli destekçisi iran’ı irak’ta karşısına almak istememesinden kaynaklanıyor. abd ve iran arasında fiilen oluşmuş durum, suriye’de iran çıkarlarının korunması, irak’ta ise abd-iran yapımı sistemin devam etmesi.

bölünmüşlük süreklilik kazanacak

suriye’de ülke topraklarının yüzde 30’unu hâlihazırda elinde tutan işid, ülkenin ana gövdesine ve stratejik sahil hattına hâkim esed ve bu ikisi arasında esed lehine konumlandırılmış olsa da birbiriyle bağlantısız dar bölgelere hapsedilmiş bir muhalefet ile fiilen üçe bölünmüş bir ülke tablosu var. de mistura’nın planı ile fiili bölünme en büyük uluslararası çatı olan bm tarafından bizzat kabul ediliyor. dahası, güç dengesi kesin bir biçimde esed’den yana olsa da üç aktöre filen bölüştürülmüş alanlar, suriye’de siyasi bir çözümü de imkânsız kılacak, çünkü her aktör böylece kendi bölgesinde kendi sistemini empoze etme ve bir diğer aktörle nihai bir siyasi çözüm için müzakereyi reddetme noktasına gelecek. her aktörün kendi bölgesini kontrol etme ve iktidarını diğeri ile paylaşmama eğilimi zamanla kanunlaştığında, suriye bir devlet olarak fiiliyatta işlerliğini yitirmiş olacak.

burhan galyon’a göre, suriye’nin dostları grubundaki bazı ülkeler tarafından da bu plan sorumluluktan kaçmak için en iyi çözüm olarak kabul görüyor çünkü ülkedeki sünni muhalefeti işid ile kanlı bir savaşa sürüklemek onlar açısından en az maliyetli yol.

mistura’nın planı, daha önce rusya ve abd arasında kabul edilmiş cenevre 1 anlaşmasının “geçiş hükümeti” şartını da rafa kaldırıyor. oysa geçiş hükümeti şartı, ocak ayında 40’ı aşkın ülkenin temsilci gönderdiği, abd ve rusya’nın ana sponsorlar olduğu cenevre 2’nin birinci ve ikinci turunda uygulanmasına yanaşmasa da rejim tarafından bile ilkesel olarak kabul edilmişti. cenevre 1 sonuç bildirgesini rafa kaldıran bu planın uygulamaya sokulması, esed’in gitmesi gerektiği tezinin de batılı güçlerce artık tamamen terk edildiği anlamına geliyor.

dondurulmuş bölgeler, donmuş muhalefet

de mistura planının muhalifler açısından şimdilik dillendirilmese de doğuracağı bir başka sonuç ise muhaliflere yönelik silah ve para yardımının durması olacak. çünkü ateşkesin ilan edildiği bölgelere silah göndermek hukuken ateşkesin ihlâli kabul edilecek ve böylece uluslararası güçler bunu bahane ederek silah yardımını kesecek. ancak esed rejimi, resmi olarak suriye devletini temsil ettiği için devletlerarası hukuk gereği müttefikleri olan rusya ve iran’dan silah almaya devam edecek. muhaliflerin ise buna karşın mobilize güçleri dondurulmuş bölgelerde çevrelenecek ve hareket kabiliyetleri yok edilecek. hareket etmeleri veya bulundukları bölgenin dışına uzanmaları anlaşmanın bozulması olarak kabul edileceği için dondurulmuş bölgeler, fiiliyatta “dondurulmuş muhalif silahlı güçler” anlamına gelecek.

kaynak: al jazeera 

R. Serdar Ataş

1982 yılında adıyaman'da dünyaya geldi. boğaziçi üniversitesi türk dili ve edebiyatı bölümünden mezun oldu. boğaziçi üniversitesi sosyoloji bölümü'nde master eğitimine devam ediyor. 2012-2015 yılları arasında al jazeera türk ortadoğu masası editörü olarak görev yaptı. Devamını oku

Yorumlar

Bu sitede yer alan içerikler sadece genel bilgilendirme amacı ile sunulmuştur. Yorumlarınızı kendi özgür iradeniz ile yayınlanmakta olup; bununla ilgili her türlü dolaylı ve doğrudan sorumluluğu tek başınıza üstlenmektesiniz. Böylelikle, Topluluk Kuralları ve Kullanım Koşulları'na uygun olarak, yorumlarınızı kullanmak, yeniden kullanmak, silmek veya yayınlamak üzere tarafımıza geri alınamaz, herhangi bir kısıtlamaya tabi olmayan (format, platform, süre sınırlaması da dahil, ancak bunlarla sınırlı olmamak kaydıyla) ve dünya genelinde geçerli olan ücretsiz bir lisans hakkı vermektesiniz.
;