53. münih güvenlik konferansı sona erdi. konferansın bu yılki gündemini, yeni abd başkanı donald trump’ın dış izleyeceği dış politika belirledi. nato’yu, ab’yi eleştiren ve daha içe dönük bir politikanın işaretlerini veren trump yönetiminden de bakanların katıldığı konferansta nato’ya olan desteğin sürmesi, ab ile ilişkilerin geliştirilmesi vurgusunun yanı sıra, trump’ın iran’a yönelik sert tutumu da eleştirildi.

konferans boyunca düzenlenen oturumlarda batı ülkelerinden gelen siyasiler ve liderler, iran’la obama döneminde imzalanan nükleer anlaşmanın sürmesi ve gerilim yaratılmaması çağrısı yaptı.

ancak bölge ülkelerinin tutumu tamamen farklı oldu. konferansın son gününde ortadoğu konulu oturumda konuşan suud, israilli ve türk bakanlar, iran’ın bölgedeki politikalarını eleştirdi. suud ve israilli bakanlar, trump yönetimiyle bölgede iran’a karşı bir işbirliği yapılacağının sinyalini verdi.

trump döneminde iran'a karşı işbirliği 

abd’nin yeni başkanı trump, iran konusunda nükleer anlaşmayı imzalayarak iran’a yönelik yaptırımların kaldırılmasının önünü açan obama’dan çok farklı bir politika izliyor. iran için ‘bir numaralı terör destekçisi’ diyor. iran’ın bölgedeki en büyük rakibi olan körfez ülkelerine iran’a karşı işbirliğini artırma yolunda sinyaller veriyor.

obama döneminde iran’la sağlanan uzlaşma sonrası hem körfez ülkeleriyle, hem israil’le ilişkiler gerilmişti. çünkü iran, filistin’i işgal eden israil’e yönelik hizbullah ve hamas saldırılarını destekliyor. aynı zamanda israil’in en büyük endişesi, iran’ın nükleer silah geliştirerek ülkeye saldırması. iran’a karşı sert bir dil kullanan trump, israil’le ilişkilerde de çok daha pozitif bir tutum izliyor. filistin devletinin kabul edilmesini öngören bir barıştan vazgeçilebileceğini bile dile getiriyor.

hem israil hem iran’dan körfez’e diyalog çağrısı

tüm bunların yansıması olarak ortadoğu konulu toplantıya iran’a yönelik eleştiriler hâkim oldu. öyle ki; israil savunma bakanı liberman, “bölgedeki en büyük sorunumuz iran” diyerek körfez ülkelerine ‘diyaloğa açığız’ çağrısı yaptı.

çavuşoğlu, iran ve rusya’yla yürütülen astana süreciyle ilgili olarak ‘ateşkese odaklanalım, siyasi çözümün yeri astana değil’ dedi. suriye’de geçiş dönemini konuşmak için abd ve avrupa ülkelerinin de katılacağı cenevre’yi işaret etti. iran’ı da mezhepçilikle suçladı.

oturumdan önce konuşma yapan iran dışişleri bakanı zarif, bölgede yalnız kalma endişesi sebebiyle tarihî düşmanları olan körfez ülkelerine ‘bir forum oluşturma ve bölgede güvenliği birlikte kurma’ çağrısı yaptı.

ancak zarif’ten sonra kürsüye gelen suudi arabistan dışişleri bakanı cubeyr, yemen ve suriye’de yürütülen vekâlet savaşlarını hatırlatarak “iran, dünyadaki en büyük ve tek terör destekçisi ülke olmaya devam ediyor” dedi.

zarif’ten körfez’e ‘ortak forum’ çağrısı

toplantının başlamasından önce, yani israil savunma bakanı liberman salona girmeden önce bir konuşma yapan iran dışişleri bakanı zarif, trump döneminde washington ile yakınlaşan körfez ülkelerine işbirliği çağrısı yaptı:

“körfez ülkeleri gerçekçi bir bölgesel diyalog yoluna gitmeli. bir işbirliği forumu oluşturabiliriz. karşılıklı güvene dayalı böyle bir forum zaman içinde saldırmazlık anlaşmalarına ve mezhepçiliğe karşı güvenliği geliştirme önlemlerine dönüşebilir. iran, bölge ülkeleriyle diyalog geliştirmeye hazır. bu, ortak yatırımlar ve turizmi de geliştirir."

konuşmasından sonra zarif’e “israil de önerdiğiniz bu bölgesel forumda yer alacak mı” diye soruldu. zarif’in yanıtı “başlangıç için şimdilik körfez’deki ılımlı komşularımıza ihtiyacımız var” oldu.

zarif ardından da iran cumhurbaşkanı ruhani’nin bir hafta önce çıktığı kuveyt ve umman ziyaretlerini hatırlatarak “cumhurbaşkanımız bu konuda ilk olumlu adımı attı” dedi.

"nükleer anlaşma tarihî bir başarı"

zarif, isim vermeden trump’ın nükleer anlaşmayla ilgili söylediği “hayatımda gördüğümde en kötü anlaşma” sözlerine de gönderme yaptı.

“artık dünyada tek bir güç yok. büyük güçler başkalarını suçlayarak ya da dışlayarak tehditlerle mücadele edebilir mi? bu, iç politikada kaygıları giderebilir ama gerçek krizlere gerçek çözüm getirmez. bizi, müslümanları suçlamak, parmakla göstermek hep en kolay yol olarak göründü.

iran nükleer krizinin çözümü için varılan diplomasinin tarihî başarısı, siyasi çözümlerin ne kadar önemli olduğunu gösterdi. öncelikle sorunları karşılıklı kabul edilebilir şekilde tanımlamalıyız, böylece iki tarafın kabul edeceği şekilde çözüm bulma yoluna gidebiliriz.”

yemen, suriye, lübnan ve irak’ta iran devrim muhafızları’na bağlı güçler bulundurarak vekâlet savaşlarını sürdüren iran, buralarda güç kazanarak bölgedeki etkisini de artırmayı hedefliyor. ancak zarif konuşmasında “yemen ve suriye’de askeri bir çözüm olamaz, siyasi çözüm olmalı” dedi ve iran’ın dışarıda bırakılmaması gerektiğini savundu:

“bölgesel hegemonyacı yaklaşımlara karşı global bir dönüşüm ihtiyacı var. başkalarının tehlike altında olacağı bir güvenliğe ulaşma anlayışı gerçekçi değil.”

liberman: iran’ın nihai hedefi suudi arabistan’ın istikrarını ortadan kaldırmak

zarif’in salondan çıkmasından sonra ara verilen toplantı yeniden başladığında, kürsüye ilk çıkan israil savunma bakanı liberman oldu. liberman konuşmasına “bölgenin üç büyük sorunu var; iran, iran, iran” diyerek başladı:

“ilk sorun nükleer silahlarını geliştirme istekleri. yemen, suriye ve lübnan’a balistik füze yerleştirmeyi hedefliyorlar. ikinci sorun elbette ki bölgedeki tüm ülkelerde istikrarın sona ermesi. bahreyn’den başlayıp yemen’e, oradan lübnan’a ve suriye’ye kadar bunun örneklerini görebiliriz. bence iran’ın nihai hedefi, suudi arabistan’ın istikrarını ortadan kaldırmak.

üçüncü sorun da her alanda vekâlet savaşı yürütmeleri. lübnan’da hizbullah, gazze’de hamas, yemen’de hutiler ve irak’la suriye’de şii milisleri var. elbette ki tüm bu gruplar dünyanın en büyük ve en vahşi terör örgütünün, iran devrim muhafızları’nın şemsiyesi altında. bu örgüt, dünyanın bir numaları teröristi kâsım süleymani’nin kontrolünde.”

liberman’dan da körfez’e çağrı

zarif’in diyalog çağrısının ardından suudi arabistan’a yönelik en büyük tehdidin iran olduğunu söyleyen liberman da körfez’e çağrı yaptı:

“ilk kez bölgedeki sünni rejimler en büyük güvenlik tehdidin israil değil iran ve onun vekâlet savaşları olduğunu fark ediyor. bölgede diyaloğa biz de açığız. ancak zarif’in tarif etiği gibi bir dayol değil, tamamen farklı bir şekilde.

bölgenin asıl problemi yahudiler, müslümanlar değil, ılımlıların karşısında duran radikallerdir. bu sebeple bölgedeki ılımlılar bir araya gelmeli.”

cubeyr: iran, terör destekçisi tek ülke

çağrıların bir numaralı muhatabı suudi arabistan’ın dışişleri bakanı cubeyr de aynı toplantıdaydı. israil’in çağrısına yönelik olarak “israil-arap barışını sağlamalıyız” dedi. zarif’in işbirliği çağrısına ise konuşmasının tümünde iran’ı sert sözlerle eleştirerek yanıt vermiş oldu. trump yönetimiyle işbirliği konusunda da çok iyimser olduğunu söyledi:

“israil ve arap ülkeleri arasında barışın sağlanması için çalışmalıyız. umuyorum ki 2017’deki bölgedeki sorunların sona ereceği, yemen’deki sorunun çözüleceği, arap-israil sorununda ilerleme sağlanacağı ve suriye’deki krize siyasi çözüm bulunacağı bir yıl olacaktır.

trump yönetimi konusunda son derece pozitif düşüncelere sahibim. trump bir iş adamı, pratik bir sorun çözücü. daeş’i yok etmeye, stratejik müttefiklerle birlikte çalışmaya inanıyor, biz de bunlara inanıyoruz. gerçekçi bir amerikan dış politikası görmeyi umuyoruz. bugüne kadarki temaslarımız çok olumlu oldu, bölgedeki sorunlarla işbirliği halinde nasıl baş edebiliriz, bunu konuştuk.”

"iran el kaide ve daeş'in saldırmadığı tek ülke, neden?"

‘abd ile işbirliğine gidilecek bölgesel sorunlar’ ifadesinden sonra cubeyr, iran’ı sert bir dille eleştirdi:

“iran, diğer ülkelerin iç işlerine karışmama ilkesine inanmıyor. lübnan, kuveyt, bahreyn, yemen, suriye, irak, pakistan ve afganistan’da bunu görüyoruz. iran, dünyadaki en büyük ve tek terör destekçisi ülke olmaya devam ediyor.

abd, el kaide'ye 2001'de afganistan'da savaş açtığında el kaide'nin bütün liderleri iran'a gitti ve orada hayatını sürdürdü. iran bugüne kadar işid'in de el kaide'nin de saldırmadığı tek ülke. bu durum da 'neden' sorusunu akla getiriyor. aralarında, iran’a saldırılmasını engelleyen bir anlaşma mı var?

iran 'geleceğe bakalım, geçmişi unutun' diyor, harika! peki bugünü ne yapacağız? iran'a yeterince baskı yapılırsa ancak değişim görebiliriz."

çavuşoğlu da iran’ı 'mezhepçilik' konusunda uyardı

liberman’dan sonra konuşmasına başlayan dışişleri bakanı çavuşoğlu, konuşmasına israil’in son dönemde artırdığı yasa dışı yerleşimleri eleştirerek başladı. ardından iran’a mezhepçilik eleştirisinde bulundu:

“türkiye her türlü ayrışmaya karşı, dini ya da mezhepçi ayrışmalara karşıyız. cumhurbaşkanım erdoğan da bunu nisan ayında islam işbirliği teşkilatı zirvesinde söylemişti. “ben sünni ya da şii değil, müslümanım” demişti.

iran, suriye ve irak’ı iki şii devleti haline getirmeye çalışıyor. bu çok tehlikeli. bu eğilime son vermeli, bölgede güvenlik ve istikrar ancak o şekilde sağlanır.”

çavuşoğlu, iran ve rusya ile işbirliği halinde astana’da yürüyen suriye toplantıları için de “astana sadece ateşkese odaklanmalıdır. suriye’deki geçiş sürecinin ve siyasi çözümün konuşulabileceği tek yer cenevre’dir” dedi.