kimyasal silahların bir kez daha kullanıldığı suriye’yi abd’nin füzelerle vurması uzmanlara göre önemli mesajlar taşımakla birlikte şu aşamada çok da abartılmaması gereken bir durum.

kadir has üniversitesi rektörü prof. mustafa aydın, marmara üniversitesi ortadoğu araştırmaları enstitüsünden prof. cengiz tomar ve ahi evran üniversitesinden serhat erkmen’e göre, özellikle rusya ile ilişkileri nedeniyle kendi ülkesinde köşeye sıkışmış abd başkanı donald trump, suriye’yi vurarak, bir yandan iç siyasetteki sıkışmışlığını aşmaya çalıştı, bir yandan da rusya ve onun desteklediği rejime ‘sınırlarınızı bilin’ mesajı vermiş oldu. ancak, abd’nin bu saldırısının suriye iç savaşında büyük etkileri olması, başka bazı gelişmelere bağlı.

“esed ölümcül hata yaptı”

prof. tomar’a göre, geçen hafta abd ve rusya, suriye konusunda anlaştıkları izlenimini veriyordu. bu anlaşmaya göre, esed görevde kalacaktı ama suriye de abd ve rusya arasında nüfuz alanlarına bölünecekti.

abd beyaz saray sözcüsü spicer geçen hafta yaptığı açıklamada, “esed konusunda şu an bulunduğumuz nokta itibarıyla kabul etmek zorunda olduğumuz bir siyasi gerçeklik var” demişti. 

abd bm büyükelçisi nikki haley ise, "(suriye’de) önceliğimiz artık orada öylece oturup esad'ı görevden indirmeye odaklanmak değil" ifadesini kullanmıştı.

fakat tomar’a göre, esed’in görevde kalmasını da öngören bu zımni anlaşmaya ragmen abd, suriye’de çoğunluğu çocuk, yaklaşık 100 kişinin öldüğü kimyasal saldırı nedeniyle uluslararası baskı altında kaldı:

“esed ölümcül bir hata yaptı. rusya, esed’in kalıcı olma çabalarına artık destek vermeyebilir. zaten öyle anlaşılıyor ki, rusya, abd’nin füze saldırısına da zımni bir onay vermiş. rusya kendi hava savunma sistemlerini çalıştırsaydı durum tırmanabilirdi. altı yıldan beri devam eden savaşta sonuca giden gelişmeler hızlanabilir. abd ve rusya’nın suriye’de nüfus alanlarını bölüştüğü anlaşma bence hâlâ geçerli, ama esed’in kalıcılığı konusunda artık bir anlaşma yok. rusya esed yerine, yine kendilerine bağlı, bir devlet adamını göreve getirebilir.”

kamuoylarına yönelik mesajlar

tomar, rusya’nın, abd’nin saldırısını uluslararası hukuka aykırı bulduğu yönündeki açıklamalarının da kendi iç kamuoyuna yönelik olduğunu düşünüyor, "klasik, diplomatik uykuya yatma yöntemi” diyor.

bu saldırı aynı zamanda tomar’a göre, abd kamuoyunu da hedefliyor. göreve geleli iki ay olmasına rağmen zor durumdaki trump yönetimine de ihtiyaç duyduğu zaferi veren nitelikte ama, bunun ötesinde dünyaya, örneğin iran ya da kuzey kore’ye abd mesajı olarak algılanmamalı.

“rusya’nın da yapabilecekleri var”

ahi evran üniversitesi ve 21. yüzyıl türkiye enstitüsü’nden serhat erkmen’e göre de, abd’nin suriye saldırısı daha çok iç kamuoyuna yönelik. çünkü, abd başkanı trump, rusya ile ilişkileri nedeniyle zor günler geçiriyor.

göreve geleli henüz bir ay bile olmamışken, trump’ın ulusal güvenlik danışmanı michael flynn rusya konusunda başkan yardımcısını yanılttığı iddiaları üzerine istifa etmek zorunda kaldı. trump’ın damadı jared kushner rusya ile ilişkileri yüzünden senato önünde ifade vermeye çağrıldı. abd federal soruşturma bürosu (fbi) da trump’ın danışmanlarının, rusya’nın abd seçimlerine yönelik olası müdahalesine katkılarının olup olmadığının soruşturulduğunu açıkladı.

erkmen’e göre, trump, rusya’nın desteklediği suriye’ye saldırırak, “gerekirse rusya ile de aramı bozarım” mesajı vermiş oldu. fakat bu saldırının, sahadaki dengeleri değiştirip değiştirmeyeceği henüz net değil:

“sahada etki yaratması için, bu saldırının tekrarlanması ve önceden rusya’ya haber verilmemesi gerek. fakat yine de bu saldırı, rusya’yı ve suriye ordusunu kendisine çeki düzen vermeye zorlayacaktır. ”

fakat erkmen’e göre, bu tek taraflı bir süreç de değil, rusya’nın da yapacakları olabilir:

“abd, suriye’de rejime saldırıp, sonra da rahat rahat rakka operasyonunu yapamayabilir. yanlışlıkla abd uçağı düşebilir, bir pyd grubu bombalanabilir.”

“yöntemin ve yerin de önemi var”

kadir has üniversitesi rektörü prof. mustafa aydın da iç siyasette sıkışmış trump’ın, attığı füzeler dışında maliyeti olmayan, yani abd askerlerinin yaralanmadığı, büyük tartışmalar ortaya çıkarmayan kolay bir zafer kazandığını söyledi.

suriye’deki sorunun bu noktaya gelmesine obama yönetiminin eylemsizliğinin neden olduğunu sık sık dile getiren trump, prof. aydın’a göre, bir yandan obama gibi olmadığını göstermiş oldu. bir yandan da, “kimyasal silah kırmızı çizgim, geçilmesi durumunda müdahale ederim,” demiş oldu, fakat yine de çok abartmamak gerek.

aydın da, tıpkı tomar gibi, abd ve rusya’nın suriye’de kendi nüfuz alanları konusunda anlaştığını düşünüyor, ancak trump, suriye’ye füze saldırısı düzenleyerek, rusya’ya kontrol ettiği alanda belli ilkeler çerçevesinde davranmasını gerektiğini de hatırlatmış oldu.

aydın’a göre, bu saldırının yöntemi ve yeri de mesaj verir nitelikte:

“abd, idlib’i bombalayan uçakların izini yayınladı. uçaklar, abd’nin vurduğu hava üssünden kalkmış. bu üs aynı zamanda kimyasal silahların depolandığı bir yer abd’ye göre. yani, füzeyle saldırdığı yeri seçerken ben sahada olan biten her şeyi izliyorum mesajı verdi.

yöntem de önemli. suriye’de abd uçakları rusya ile koordine etmeden uçamıyor. hava sahasının denetimi rusya’da. ama füze atmak, ‘siz istediğiniz kadar hava sahasını kontrol edin, bir yere kadar, buraların abisi hâlâ benim’ mesajı taşıyor. “

aydın'a göre rusya ve iran şu aşamada tepki gösterecekler ama ötesine geçmeyecekler, zira aksi, durumu tırmandırmak olur. 

“iran’a yönelik ciddi bir uyarı”

ortadoğu uzmanı arif keskin de, iran’ın öne çıkıp taraf olmak istemeyeceğini, rusya’nın arkasına saklanmayı tercih edeceğini söylüyor. ancak keskin’e göre, abd’nin suriye saldırısı iran’a da güçle bir mesaj:

“gerektirdiği zaman çok sert davranabilen bir karakteri olduğunu gösterdi trump. trump’ın ortadoğu’daki en önemli rahatsızlığının iran olduğunu düşünürsek, trump gerektiğinde gereğini yapabileceğinin mesajını vermiş oldu. iran’ın bugüne kadarki fütursuzluğu, obama’nın tepki vermeyeceğini anlamış olmasından kaynaklanıyordu. ama şimdi karşısında trump var ve ilk imzasını da attı. trump, aslında obama döneminin bittiğini, farklı bir dönemin başladığını da ifade etti bu saldırıyla.”

keskin’e göre, bir hafta önce esed’den kurtulmanın öncelik olmadığnı söyleyen trump yönetimi  esed’den kolayca vazgeçebileceğini de göstermiş oldu:

“ancak, hâlâ esed’i devirme konusunda bir kararlılığı da yok. ama önümüzdeki süreçte olmayacağı anlamına gelmiyor.”

kaynak: al jazeera