gavrilo princip, 28 haziran 1914'te avusturya-macaristan imparatorluğu prensi ferdinand ve eşi sophie'yi öldürmeseydi yirminci yüzyıl nasıl şekillenirdi? princip'i suikaste iten sebepler neydi?

princip'i en objektif, yorum katmadan anlatan bir belge hapishane döneminde onu ziyaret eden psikiyatrist martin pappenheim'in notları.

saraybosna tarih arşivi'nde korunan bu notlar, birinci dünya savaşı'nın 100'üncü yıldönümünde, türkçe olarak ilk kez al jazeera okuyucuları ile paylaşılıyor.

genç bosna (mlada bosna) örgütü üyesi gavrilo princip, dönemin avusturya-macaristan imparatorluk yasalarına göre 20 yaşından küçük olduğu için ölüm cezası almaktan kurtuldu. 20 yaşını doldurmasına sadece bir ay  vardı.

vefatına kadar tutuklu kaldığı bugünkü çek cumhuriyeti'nde bulunan theresienstadt hapishanesi'nde princip'i ordu psikiyatristi martin pappenheim ziyaret ediyordu.

1916 yılında princip'le görüşmeler sırasında doktor pappenheim'in tuttuğu notlarda princip'i suikast işlemeye iten nedenler, ilk aşkı, kitaplarla olan bağı aktarılıyor.   

'balkan savaşı için çelimsiz'

doktor pappenheim, princip'le ilgili ilk notunu 19.02.1916'da yazıyor. princip'in bir ay önce intihar girişiminde bulunduğunu, kendini havluyla asmak istediğini ancak başarısız olduğunu söylüyor. 

princip'in "5.12.1914'ten beri buradayım, hep hücredeydim, 3 gün önce zincirlerim çıktı" dediğini aktaran pappenheim ilk notlarında şunları kaydediyor:

"ideallerini anlamaya başladı. tisza'ya karşı milliyetçi eylemler vardı. öğrencilerin ilk saflarındaydı. anarşizm, sosyalizim ve milliyetçilik yazılarını çok okurdu. kitaplarını hep kendisi satın alırdı. bunlardan pek bahsetmezdi. babasını siyasi konularla yormazdı. başka öğrencilerle nadiren vakit geçirirdi; hep yalnız olurdu. sakin, duygusal bir çocuktu. çocukluğunda da pek dindar değildi. kimseyle arkadaşlık etmezdi, hep kütüphanelerdeydi, yalnız başına. balkan savaşına katılmak istemişti ama çelimsiz olduğunu söylemişlerdi."

suikastı boşuna mı işlemişti?

psikiyatrist pappenheim, princip'in bazı sağlık sorunları ve sırp halkının savaşta bulunmasından dolayı hayattan umudunu kestiğini ve her şeye karşı tepkisiz olduğunu söylüyor.

"sırbistan yok oldu, halkım sefil olacak. savaş önlenemezdi. bu suikasta bağlı değildi" diyen princip, suikast sonucu dünya savaşının ortaya çıktığına inanmıyordu. dünya savaşının başlayacağını düşünüyordu, ancak o an değil. 

pappenheim, princip'in işlediği suikasttan dolayı kendini suçlu hissetmediğini, ancak bunu boşuna yaptığını düşündüğünü aktarıyor.

"halkının öcünü almak istemişti. tüm gençliğini devrimci bir atmosferde geçirdi. gençliğinin ideali: yugoslav halklarının birliği (sırp, hırvat, slovenyalılar) ama avusturya iktidarı altında değil. kahraman olmayı düşünmedi, sadece ideali için ölmek istedi."

ilk aşkı

doktor, 22 yaşındaki princip'in kendisiyle konuşmanın onu memnun ettiğini, üç ay sonraki ziyaretinde onu hemen tanıdığını ve gelişine çok sevindiği kaydediyor.

princip'in en çok insanın ruhu hakkında düşündüğünü, 'hayatta içgüdü mü, irade mi, ruh mu önemli' sorusuna cevap aradığını belirtiyor.

gavrilo princip'in bosna-hersek'te bıraktığı sevdiği kızla ilgili anlattıkları ise şöyle aktarılıyor:

"bir kıza duyduğu aşk hiç bitmedi. ama ona hiç bir zaman mektup yazmadı. kızı dördüncü sınıftayken tanıdığını söylüyor; ideal aşk. kızı öpmedi bile. bunun dışında bir şey anlatmıyor."

'kitaplardan uzak kalmak ızdırap'

çek cumhuriyeti'nin başkenti prag'daki theresienstadt hapishanesi'nde tek başına hücrede kalan princip'in en çok okuyacak bir şeyi olmadığı için ızdırap çektiği aktarılıyor.

princip, "kitaplar benim için hayat demek. bundan dolayı onlarsız şu an zorlanıyorum" diyor.

doktoru pappenheim, princip'in rus devrimi hakkında çok okuduğunu, dünyada sosyalist devrimin mümkün olacağından emin olduğunu söylüyor. suikasttan hemen önce ise  princip kropotkin'in bir yazısını okumuştu.

pappenheim ayrıca, princip'in hitabet yeteneğinin eksik olduğunu söylüyor ve bunu yalnız oluşuna, tartışmalarda rol almadan kendini sadece okumaya kapatmasına bağlıyor. 

doktor pappenheim, beş ay içerisinde bir kaç kez görüşme imkanı bulduğu gavrilo princip'i 'tarihi kişilik' olarak tanımlıyor, anlattıklarını ise 'samimi ve gerçek'. pappenheim'in notları arasında princip'in yazdığı bir kaç satır da var.

Gavrilo Princip'in cezaevindeyken 12 Mayıs 1916'da psikiyatristine yazdığı notu. [Fotoğraf: Saraybosna Tarih Arşivi]

gavrilo princip'in 12 mayıs 1916 tarihli notu

"bir keresinde arkadaşlar arasında kropotkin'in 'sosyal devrim çıkarsa anarşistler ne yapacak?' sorusunu tartışıyorduk. yazarın, böyle bir devrimin o zaman gerçekleşmesinin mümkün olabileceğini gerçekten düşünmesinden çok hepimiz bunu daha çok yaşlı bir anarşistin sadece bir söylemi olarak algılıyorduk.

ancak o 'sosyal devrim' üzerinde tartışırken hemfikir olduğumuz konu onun bizim inanışlarımıza göre gerçekleşmesinin mümkün olabileceği, tüm avrupa'da halklar arasında zıt düşmelerin düzeltileceği bir ilişkinin kurulması. ancak biz milliyetçiler olarak, sosyalist, anarşist yazılar okumuş olsak da, bu konuda çok kafa yormuyorduk. çünkü aramızdan herkesin bir görevi, milli bir görevi olduğu tutumundaydık."