mısır cumhurbaşkanı abdülfettah sisi, güney kıbrıs rum yönetimi lideri nikos anastasiadis ve yunan başbakan aleksis tsipras, bugün üçüncü kez bir araya geliyor. doğu akdeniz’de işbirliği öngören ancak diğer bölge ülkelerinin katılmadığı zirvede en önemli iki başlık güvenlik ve enerji.

kasım 2014’teki ilk zirvede türkiye’ye mesaj

sisi’nin 2013’te darbeyle göreve gelmesinin ardından dışişleri bakanları düzeyinde başlayan görüşmeler, ilk olarak kasım 2014’te liderlerin katılımıyla zirve halini aldı. liderler ilk zirvede üç ülke arasındaki deniz sınırının belirlenmesi için müzakerelerin yeniden başlatılması konusunda anlaştı. terörle mücadelede işbirliğini de kapsayan ‘kahire deklarasyonu’ imzalandı.

aynı zirvede türkiye’ye de bir mesaj çıkmıştı. o dönem rum yönetimi’nin yetki verdiği şirketler, ada açıklarında doğalgaz sondaj faaliyeti yürütüyordu. kktc ekonomi ve enerji bakanlığı ile türkiye petrolleri anonim ortaklığı (tpao) arasında anlaşmaya istinaden, tpao, türkiye’nin de hakkı olduğunu söyleyerek, araştırma gemilerini rum yönetimi ile anlaşan firmaların çalışma yaptığı güney kıbrıs açıklarına göndermişti.

kıbrıs rum kesimi, geminin, beraberinde iki destek gemisi ile birlikte, yasadışı şekilde güney kıbrıs’ın ‘özel ekonomik bölgesine’ girdiğini açıklamıştı. üç lider de bu zirvede türkiye’ye doğal gaz arama faaliyetlerini durdurması çağrısında bulunmuştu.
 
zirvede anastasiadis ‘işbirliğimiz başka bir ülkenin aleyhine değil’ dese de, davutoğlu zirvenin hemen ardından yaptığı atina ziyaretinde konuyla ilgili sorulan soruya şu yanıtı verdi:

"biz tek taraflı her türlü adımın karşısındayız. doğu akdeniz’de kimse dominasyon, bir tek taraflı, iki taraflı, üç taraflı bir egemenlik hattı oluşturma hülyasını, rüyasını taşımamalıdır."

'enerji çeşitliliği' abd’nin de gündeminde

zirve, mısır karasularındaki zohr isimli bölgede doğalgaz bulunmasının ardından yapılan ilk toplantı. rusya ile batı’nın ilişkilerinin ukrayna ve suriye krizlerinin ardından daha da gerildiği bir dönemde, bölgedeki hidrokarbon yatakları enerji çeşitliliği açısından önem kazandı. geçen yıl ada’yı ziyaret eden abd başkan yardımcısı joe biden ve 3 aralık’ta ada’ya giden abd dışişleri bakanı john kerry de enerji konusuna vurgu yaptı. biden’ın ziyareti sırasında reuters haber ajansına konuşan abd’li üst düzey bir diplomat, doğu akdeniz’deki doğalgaz yataklarının avrupa için kritik önemde olduğunu dile getirmişti.

kıbrıs açıklarında bulunan ve hem kıbrıslı türklerin hem rumların yaptığı keşif ve sondaj çalışmaları nedeniyle 2014'te görüşmeleri çıkmaza sokan doğalgaz rezervi, enerji devi ülkelerle karşılaştırıldığında çok büyük bir miktar değil. dünya doğalgaz piyasası için güney kıbrıs açıklarındaki gaz çok büyük bir miktar sayılmasa da, enerji güvenliği açısından dikkate alınması gereken bir rakam.

üç ülke, bu alanda enerji işbirliği yapma konusunda hemfikir. ancak bu ülkeler abd’nin olduğu kadar rusya’nın da ekonomik ve siyasi etkisi altında. yunanistan, ab içinde rusya ile en yakın ilişkilere sahip olan ve ekonomik yaptırımların hafifletilmesini talep eden ülke konumunda. güney kıbrıs da, büyük yatırımları olan rusya’ya ekonomik olarak bağlı.

israil ile mısır’ın doğalgaz anlaşmaları durduruldu

güney kıbrıs ve yunanistan’ın doğu akdeniz’de enerji işbirliği yaptığı bir başka kritik ülke de israil. israil, yunanistan ve güney kıbrıs yönetimi arasında da enerji işbirliği temelinde toplantılar ve zirveler düzenleniyor. üç ülke, 2013 yılında israil’in leviathan ve tamar sahalarından güney kıbrıs’taki tesislere doğal gaz taşımak üzere boru hattı yapılması konusunda anlaşmıştı. mısır da anlaşmaya destek vermişti.

zirve, mısır ile israil’in doğalgaz anlaşmalarının tehlikeye girdiği bir döneme de denk geliyor. israil’in leviathan sahasındaki doğal gazın, yaklaşık on yıl önce inşa edilmiş olan denizaltı boru hattıyla mısır’a ithal edilmesini öngören anlaşma, bazı teknik detayların ardından onaylanma sürecine girecekti. ancak mısırlı özel dolphinus firması tarafından alınacak olan gazın ithalatının durması için mısır hükümeti firma yetkililerine çağrı yaptı.

daha önce mısır ve israil arasında varılan doğalgaz anlaşması, sina’dan yapılan saldırılar sonucunda boru hattı zarar gördüğü için sürdürülememişti. bunun üzerine anlaşma iptal edilmiş, israil’in devlet firması ulusal elektrik şirketi (iec) zarar gördüğünü söyleyerek dava açmıştı. uluslararası ticaret odası’nda görülen dava sonuçlandı ve mısırlı devlet firmaları doğalgaz holding firması ve mısır genel petrol şirketi, iec’ye bir milyar 76 milyon dolar, boru hattını inşa eden doğu akdeniz gaz firmasına da 288 milyon dolar ceza ödemesine karar verildi.

bu kararın üzerine israil’le doğalgaz ithalatı için yapılan görüşmeleri durdurma kararı alan mısır hükümeti, bunun kıbrıs ve yunanistan ile olan enerji işbirliğini etkilemeyeceğini açıkladı. mısır başbakanı, zirve öncesi güney kıbrıs enerji bakanı lakkotripis’i arayarak bilgi verdi, üç ülke arasındaki enerji planlamalarının çok büyük önem taşıdığını söyledi.

İhaleye açılan altıncı saha, Afrodit sahasının batısında yer alıyor.

göç krizi için işbirliği

suriye ve irak’taki çatışmaların göç krizini ve ‘terör saldırılarını’ artırdığı zamanda geçiş noktası olan doğu akdeniz’de üç ülke, askeri alanda işbirliği yapmak için de adımlarını somutlaştırıyor. son olarak mayıs ayında üç ülkenin deniz ve hava kuvvetleri akdeniz’de ortak tatbikat yürütmüştü.

mısır devleti’nin ‘bilgi edinme servisi’nden yapılan açıklamaya göre zirve, ortadoğu’da ve özellikle suriye’de yaşanan gelişmeler ve ‘terör tehdidi’ ortak adım atmayı gerektirdiği için üçüncü zirve önem taşıyor. zirvede doğu akdeniz’de ticaret, enerji ve uluslararası organizasyonların koordinasyonuyla ilgili yeni anlaşmalar sağlanması da bekleniyor.

mısır cumhurbaşkanlığı sözcüsü alaa yousef, yunanistan ziyaretiyle ilgili yaptığı açıklamada, sisi’nin yunanistan ile askeri işbirliğini artırmayı planladığını, bu sebeple yunan savunma bakanı panos caminos ile de görüşeceğini söyledi. görüşmenin temelini, ‘terörle mücadele’ oluşturacak.

sisi aynı zamanda atina’da yapılan mısırlı-yunan işadamları zirvesine de katılacak.  

kahire’deki yunanistan büyükelçiliği de zirveden önce bir açıklama yayınladı. açıklamaya göre bu üç ülkenin enerji, taşıma ve ticaret alanlarında işbirliği yapması, yeni fırsatlar doğurması açısından büyük önem taşıyor. göç krizinin önüne geçmek için de, önemli bir geçiş noktası olan doğu akdeniz’de yapılacak işbirliğiyle ilgili yeni adımlar atılacak. 

ikinci buluşma kıbrıs'taydı

en son üçlü zirve nisan 2015'te güney kıbrıs'ta yapılmış; enerji, güvenlik ve deniz sınırlarının belirlenmesinde ortak çalışma kararının yazıldığı 'lefkoşa deklerasyonu' imzalanmıştı. ardından tsipras şunları söylemişti:

“deniz hukuku temelinde işbirliği çerçevesinde, gerekli görüldüğü yerde ve tabii ki üçüncü ülkelerle anlaşma ve işbirliği gerektirmediği yerde deniz bölgelerimizin belirlenmesi için görüşmeleri ilerletme konusunda anlaşmaya vardık. ciddi olarak inanıyorum ki bizim bu inisiyatifimiz sadece ülkelerimiz için yarar sağlamayacak, aynı zamanda doğu akdeniz bölgesindeki tüm ülkeler için de uluslararası hukuk temelinde işbirliği ve deniz bölgelerinin sınırlarını belirleme konusunda bir özendirme, bir iddia oluşturacaktır”

sisi de mısır’ın yeniden yapılanmasında güney kıbrıs ve yunanistan şirketlerinin rol oynamasının önemini dile getirmişti.

kaynak: al jazeera, reuters