hukuk herkese gerekli. mağdur durumda olanlara da, yarın mağduriyet ile karşılaşacak olana da, suç işleyene, hatta hâli hazırda cezaevinde olanlara da... hem bu ihtiyaç hem de hukuk fakültesi öğrencilerini farklı yollardan eğitme fikri, hukuk kliniği projesini ortaya çıkarmış. istanbul bilgi üniversitesi hukuk fakültesi öğretim üyesi yrd. doç. dr. idil elveriş, sekiz yıldır öğrencileri ile birlikte bu projeyi yürütüyor. ona göre tıp fakültesinde okuyan öğrencilerin poliklinikte yaptığını hukuk öğrencileri bu alanda yapıyor:

“aslında siz doktor olmak için hasta bakmak zorundasınız. açıp operasyon yapmak zorundasınız ama tecrübeniz yok. dolayısıyla bu işi hocanızın denetimi ve gözetimi altında yapmanız gerekiyor. bu çalışma da onun hukuk versiyonu aslında”.

hukukî sorunların tedavisinde...

proje kapsamında hukuk fakültesinin üç ve dördüncü sınıflarındaki öğrenciler, hukuki haklarını bilmeyenlere hukuk terimlerini kullanmadan hukuk anlatıyorlar. ileride topluluk önüne çıkıp mahkemede ya da başka bir yerde konuşacak öğrenciler çeşitli toplum kesimlerinden insanların hukuki sorunlarına birebir mülakat yaparak çare bulmaya çalışıyor. dolayısıyla öğrenciler meslek hayatları boyunca sergileyecekleri becerileri kazanıyor. 

Bilgi Üni. Hukuk Fakültesi öğrencileri,öğretim üyelerinin gözetiminde cezaevlerinde mahpuslara hukuk dersleri anlatıyor. [Fotoğraf: Habervesaire]

hukuk kliniğinin çeşitli uygulama alanları var. ilk dönem öğrenciler teorik hazırlık yapıyor. okulun ikinci döneminde de çalışacakları alanda pratik yapıyorlar. bunu da iki şekilde yapıyorlar.

ilki, öğrenciler kliniğe bizzat gelerek başvuranlara yardımcı oluyor. öğrenci onu dinliyor, belgeler istiyor, hocasının denetiminde bu konuları araştırıyor ve hazır hale geldiğinde de yine hocasının nezaretinde başvuran kişiye yol gösteriyor. kliniğe şahsen başvuranlar, okulun bulunduğu semtteki insanlar da olabiliyor, okulun çalışanları ve çeşitli sivil toplum kuruluşlarının yönlendirdiği kişiler de. 

cezaevinde hukuk dersi 

öğrencilerin çalıştığı diğer alanlar ise okullar ve cezaevleri. okullarda sekizinci sınıfların insan hakları dersine girmişler.  sekiz yıldır kesintisiz sürdürdükleri eğitim ise cezaevlerinde. istanbul’da bakırköy kadın cezaevi, ümraniye e ve t tipi ile maltepe l1 ve l2 cezaevlerinde eğitim verdiler.

Dr.İdil Elveriş: Hukukî bilgi sadece para verip alanın değil.Herkesin en temel hukuki bilgileri bilmesi gerekir. [Fotoğraf:Murat Utku/Al Jazeera Turk]

öğrenciler, yrd. doç. dr. idil elveriş'in gözetiminde dokuz hafta boyunca aynı tutuklu ve hükümlülere ders veriyor. elveriş, bazı sınıflarda 15-20 kişi olabildiğini, ümraniye e ve t tipi cezaevleri ile bakırköy kadın cezaevi’nde talebin yoğun olduğunu ifade ediyor.

elveriş, "öğrenciler dersleri hukuk fakültesinde ders işler gibi, sıkıcı bir yöntemle yapmıyor. zaten ders verdiğimiz gruplar eğitimi yüksek ve uzun süre oturup sıkıcı hukuki detayları dinleyecek insanlar değil. yetişkinlere her an alıp hayatta kullanabilecekleri hap bilgileri içeren şeyler vermeye çalışıyoruz.” diyor.

idil elveriş, bu çalışmanın öğrenciler için büyük bir fırsat yarattığını düşünüyor:

“aslına bakarsanız benim öğrencilerim 21-22 yaşında hayat tecrübesi eksik gençler. hâlbuki karşılarında kendileriyle aynı yaşlarda da olsa sokaklarda büyümüş çok insan var. bu mahkûmlar da tabii ki sorularıyla zorluyorlar öğrencileri. bu durum ile başa çıkabilme becerisini göstermeleri önemli bir şey."

'önyargılarımı kırdı'

bilgi üniversitesi'nde hukuk öğrencisiyken hukuk kliniği derslerine katılan ve cezaevlerindekilere hukuk anlatan öğrencilerden birisi de dilara sevimli'ydi. sevimli, mezun oldu ve 2014 kasım ayından bu yana avukat. ona göre bu proje mesleğe olan bakışını değiştirdi.

Dilara Sevimli, Hukuk Kliniği'nin mesleğe bakışını değiştirdiğini ve ön yargılarının kırılmasına yardımcı olduğunu söylüyor. [Fotoğraf: Al Jazeera]

sevimli, "doğrusu üçüncü sınıfa gelene kadar hukuku sevmiyor, yanlış bir meslek tercihi yaptığımı düşünüyordum. fakat klinik sayesinde hem hukuka bakışım değişti hem de hukukun hangi alanını seçmem gerektiği konusunda netleştim ve ceza hukukunda uzmanlaşmayı tercih ettim" diyor.

iki yıl üst üste ümraniye t tipi cezaevinde mahpuslara ders anlatan dilara sevimli, suç işleyen kişilerin de savunulması gerektiğini, cezaevindeki kişilerin hukukun koruması gereken insanlar olduğunu daha net gördüğünü, pek çok önyargısını kırdığını anlatıyor. dilara sevimli, şimdi meslek hayatına atılmış bir avukat olarak bu uygulamayı devam ettirmek istiyor. bir sivil toplum kuruluşu çatısı altında benzer faaliyeti sürdüreceklerini belirtiyor.

'hukuk sadece ceza demek değil'

idil elveriş ve öğrencileri sık sık tutuklu ve hükümlülerin öğrendikleri hukuki bilgileri kullanarak ihlâl edilen haklarını nasıl aldıklarını dinliyor ve bundan memnuniyet duyuyorlar. bu bazen cezaevinde kendilerine verilmeyen bir paketi hukukî itirazlar sonucu geri almaları olabiliyor, bazen nakil işlemleri için verilen  bir dilekçe. 

hapistekilerin hayatında hukukun daha çok “cezalandırıcı” bir imge olduğunu söyleyen elveriş, mahkûmların ilk başlarda ilgilendikleri şeylerin ağırlıkla kendi dava dosyaları ve infaz aşaması olduğunu söylüyor:

“biz de bunu kırmak istiyoruz, yani onlara hukukun sadece cezalandırıcı bir şey olmadığını anlatmaya çalışıyoruz. mahkûmun hakları da var ayrıca dışarıda da insanların hayatını düzenleyen şeylerden birisidir hukuk. bunu anlatıyoruz."

kaynak: al jazeera