Görüş

2015 seçimleri ve Türkiye-İsrail ilişkileri

İsrail’de kurulacak yeni hükümet, İran, Filistin ve bölgedeki huzursuzlukla ilgili statükodan farklı bir yaklaşım ortaya koymayacaktır. Dolayısıyla realist (güç dengesi) veya liberal (ticari bağımlılık) yaklaşımlardan hareketle yapılan yorumlara rağmen Türkiye-İsrail siyasi ilişkilerinde kısmi normalleşme bile mümkün değildir.

İsrail Cumhurbaşkanı Rivlin (sağda), 17 Mart'taki seçimde en çok oyu Likud'un lideri Netanyahu'yu hükümeti kurmakla görevlendirdi. [Fotoğraf: Reuters]

israil ve türkiye'deki 2015 genel seçimlerinin iki ülke arasındaki ilişkileri ne yönde etkileyeceği önemli bir analiz konusudur. çünkü demokrasilerde, seçimlerden sonra, ülkelerin dış politikasında köklü değişiklikler olabilmektedir. seçim arifesinde dış politikada radikal adım atmanın riskli olması ile seçimler akabinde aktörlerin değişmesi bu tür değişikliklerin en önemli sebebidir. kasım 2012’deki abd başkanlık ile haziran 2013’deki iran cumhurbaşkanlığı seçimlerinden sonra, iran ile abd önderliğindeki 5+1 ülkeleri (bm güvenlik konseyi'nin daimi üyeleri ve almanya) arasında 24 kasım 2013'te imzalanan geçici anlaşma bu beklentiye en iyi örnektir.

17 mart 2015'te yapılan israil seçimlerinde, 2013 seçimleri sonrasındaki meclis ve hükümet aritmetiğine yakın bir sonuç ortaya çıkmıştır. israil’de sağ- milliyetçi cephe ile sol- ilerlemeci cephe arasındaki denge korunurken, bu cepheleri oluşturan sağ, haredi (aşırı dinci), merkez, sol ve arap cenahtaki partilerin kendi içlerinde oy kaybı yaşanmıştır.

2015 seçimleri sonrasında önemli diplomatik ve güvenlik meseleleri olan israil-filistin sorunu, iran nükleer programı ve ortadoğu’daki çatışmalar israil’in dış politikasında en önemli üç konu başlığıdır. israil’deki iktidarın, birbirleriyle yakında ilgili olan bu konulara yaklaşımının türkiye ile olan ilişkilerini de etkilemesi kaçınılmazdır.

her iki ülkede halkın iradesi, özgür seçimlerden dolayı reel politiğin şekillenmesinde etkili olmuştur. türkiye’de demokratikleşme siyasal islamı güçlendirirken, israil’de güvenlikleştirme politikaları siyasal yahudiliği güçlendirmiştir.

by Muhammed Mustafa Kulu

türkiye ve israil’in yukarıdaki sorunlara bakışında usulde bazı benzerlikler olsa da esasta ciddi farklılıkları vardır. çünkü adalet ve kalkınma partisi (ak parti) ile likud iktidarlarının ülkelerini ulaştırmak istedikleri ortadoğu tasavvuru birbirinden farklıdır. türkiye'nin bölgenin yeniden şekillenmesinde izlediği proaktif dış politika israil’in çıkarlarıyla uyuşmamaktadır.

her iki ülkede halkın iradesi, özgür seçimlerden dolayı reel politiğin şekillenmesinde etkili olmuştur. siyasi meseleleri ele almada israil’de uzun zamandır milliyetçi yönü ağır basan siyasi yahudilik etkiliyken türkiye’de ise dinci yönü ağır basan siyasi islam etkili olmaktadır. türkiye’de demokratikleşme siyasal islamı güçlendirirken, israil’de ise güvenlikleştirme politikaları siyasal yahudiliği güçlendirmiştir.

israil-filistin sorunu

israil’in dış politikasında önemli olan üç mesele sırasıyla ele alındığında, yukarıdaki sorunlar içerisinde türkiye-israil ilişkilerinde en fazla önemli olan konu israil-filistin meselesidir. iki ülkenin filistin sorununa yaklaşımı birbirine zıttır. israil’de iktidardaki parti, kudüs’ün bölünmesine ve iki devletli çözüme karşı iken, türkiye’de iktidardaki parti, var olan şartlar içerisinde en uygun çözüm olarak başkenti doğu kudüs olan bir filistin devletini savunmaktadır. türkiye, mavi marmara sonrasında filistin meselesine, özelde ise gazze konusuna taraf olmuştur. bu konuda arabuluculuk yapmaktan filistinlilerin hakkını müdafaa etmeye kadar geniş bir perspektifte hareket etmektedir.

israil’deki iktidar filistin devletine karşı olmasına rağmen, bu politikasını açıktan takip edememektedir. yahudi halkının iki devletli çözümdeki bölünmüş tutumu ile abd, ab ve bölge devletlerinin ısrarı, bunun en önemli sebebidir. bundan dolayı israil, filistin meselesinde ne yapacağına karar veremediği için statükoyu (barış görüşmelerini) sürdürmektedir. binyamin netanyahu, filistin devletinin kurulmaması ile ilgili seçim öncesi demecinden geri adım atarak abd'nin israil-filistin politikasına ilişkin seçeneklerini yeniden değerlendirmesinin önünü almayı amaçlamaktadır.

bu noktada, likud partisi, yeni hükümetin kurulması sonrasında, mısır ve ürdün’ün de dahil olacağı yeni müzakere sürecinin açık uçlu ve performansa dayalı olması için çabalayacaktır. bu çerçevede daha önceden de takip ettiği ekonomik yönü ağır basan güven artırıcı önlemler siyaseti ile barış sürecininim olumlu veya olumsuz mânâda nihayete ermesini engellemeye çalışacaktır. bu çerçevede filistin’e vermeyi geciktirdiği gümrük gelirlerini vermeyi, gazze ve batı şeria’ya uyguladığı kısıtlamalarda kısmı yumuşatmayı gündeme alacaktır. bundan dolayı, nihai çözümün orta vadede gerçekleşmesi çok zordur. obama’nın iran konusunda ilerleme kaydetmesi mümkün olsa bile filistin meselesinde herhangi bir ilerleme kaydetmesi mümkün değildir.

israil hükümeti oyalama taktiğiyle barış sürecini devam ettirirken, batı şeria’yı ilhak etme gibi tek taraflı adımlar atma ihtimali ise olası değildir. filistin otoritesinin israil işgaline karşı diplomatik intifada alanında atacağı adımlara paralel olarak, israil ekonomik ve enerji alanında yaptırımları hayata geçirebilecektir. bu durum filistinliler arasındaki hoşnutsuzluğu daha da artıracaktır. ufukta bir üçüncü intifada durumu olmasa da şiddetsiz protestolarda artış olabilecektir. bu noktada israil ise kendi haklılığını dünyaya anlatmak için kamu diplomasisine daha fazla ağırlık verecektir.

iran nükleer programı ve ortadoğu’daki çatışmalar

arap baharı sonrasında, türkiye’nin tersine, minimalist, riskten uzak politikalar takip eden israil, güvenlikçi bir politika takip ederek bölgedeki değişime karşı tavır almaktadır. demokratikleşmenin kendi güvenliğini tehlikeye atacağını düşünerek kendisine yakın baskıcı rejimleri desteklemektedir. ayrıca şii ve sünni çatışmasında suudi arabistan öncülüğündeki sünni devletlerle örtülü bir biçimde beraber hareket etse de müslümanların kendi arasındaki çatışmanın kendisini rahatlatacağını düşünmektedir. şii ve sünni veya ılımlı sünni ile radikal sünni (selefi) islam arasındaki çatışmaya kendi güvenliği perspektifinden ayar vermeye çalışmaktadır.

israil’in iran ile ilgili izlediği politikanın bazı yönleri türkiye’nin izlediği politikalarla benzerlik taşıyabilir; iran’ın bölgede artan etkisi israil’i kaygılandırdığı gibi türkiye’yi de kaygılandırabilir. fakat bu kaygının sebepleri farklıdır: mezhep politikaları takip eden iran’ın artan bölgesel etkisi, hacmi (etki alanı) genişleyen türkiye’nin tarihsel derinliği olan bölgesel ekonomik işbirliği ve bütünleşme politikasıyla çatışmaktadır. buna karşın, bölgesel işbirliği kaygısı olmayan israil’in iran düşmanlığı tamamen güvenlikçi bir perspektiften kaynaklanmakta olup iran’ın "direniş ekseni" desteklemesinden dolayıdır.

netanyahu’nun iran tehdidi ile seçimleri kazanmasına rağmen, tek taraflı olarak iran’a önleyici konvansiyonel bir saldırı yapma ihtimali yoktur. bizzat savaşmak yerine islam içi çatışmaları destekleyerek, kendisini güvene almak isteyecektir. iran’ın vekili olduğunu düşündüğü hamas’a karşı büyük çaplı operasyon yapma ve hizbullah’a karşı küçük saldırılar yapması ihtimaldir.

türkiye, filistin meselesini diplomasi kanalı ile çözerek bölgede etkinlik kazanmak isterken, iran-israil veya suudi arabistan önceliğindeki sünni kamp ile şii iran arasındaki gibi yeni kutuplaşmalara karşı çıkmaktadır.

by Muhammed Mustafa Kulu

irak şam islam devleti örgütü olarak da billinen daiş (sina’da ensar beyt el-makdis) ve el-kaide gibi unsurların ise şu an için israil’e herhangi bir ciddi tehdidi yoktur. israil’de daiş’e karşı söylemsel düşmanlığın sebebi ise, israil’in batı'da daiş’e karşı oluşan kamuoyu desteğini yanına alabilme ihtiyacıdır.

türkiye, filistin meselesini diplomasi kanalı ile çözerek bölgede etkinlik kazanmak isterken, iran-israil veya suudi arabistan önceliğindeki sünni kamp ile şii iran arasındaki gibi yeni kutuplaşmalara karşı çıkmaktadır. israil, iran korkusu ile bölgedeki kutuplaşmayı sürdürüp güvenliğini ve bekasını sağlamaya çalışırken, iran ise daiş korkusu üzerinden bölgedeki etkinliğini yaygınlaştırmak istemektedir. çünkü iran ve israil arasındaki bu düşmanlık, her iki devletin de simbiyotik olarak etkinliğini artırmasına yol açtığı gibi daiş ve iran arasındaki mücadelede selefiler ve şiilerin etki alanının artmasına yol açmaktadır.

israil’in seçimler sonrasında dış politikasında en önemli konu başlıkları olan iran, filistin ve bölgedeki huzursuzlukla ilgili meselelerde koalisyonu oluşturan partiler, statükodan farklı bir yaklaşım ortaya koymayacaktır. daha önce sol ve merkez partilerin olduğu koalisyonlarda adım atmayan netanyahu’nun, kurulması beklenen milliyetçi düşüncenin hâkim olduğu dar katılımlı koalisyonda böyle bir adım atması için herhangi bir gereklilik yoktur.

israil’in kısa vadede dış politikasında değişiklik, likud liderliğinde kurulacak olan sağ koalisyonun yıkılarak yerine milli birlik koalisyonu kurulması ile gerçekleşebilir. çünkü merkez ve sol partiler, milliyetçi ve haredi partilerle dış politikada değişiklik yapabilecek bir koalisyon kurması mümkün değildir. ancak merkeze yakın olan likud’la bir koalisyon kurarak dış politikada kısmi bir değişim oraya çıkarabilirler.

kısacası, realist (güç dengesi) veya liberal (ticari bağımlılık) yaklaşımlardan hareketle yapılan mecburi veya temennivari yorumlara rağmen israil ve türkiye siyasi ilişkilerinde iki ülkedeki seçimler sonrasında kısmi normalleşme bile mümkün değildir. orta vadede israil’in gazze'ye uyguladığı kısıtlamaları kaldırması ve sükûnet ortamını sağlamasıyla ilişkilerde kısmı normalleşme sağlansa bile köklü bir dönüşüm olması zordur. çünkü israil’de hâlihazırda hükümet senaryolarında ciddi bir değişim sinyali olmadığı gibi, türkiye’de tayyip erdoğan liderliğinde ve seçim sonrası hükümet senaryolarında orta vadede (2023) bir değişim ihtimali pek yüksek değildir. benzer biçimde bazı söylemsel politikalara rağmen, abd-israil arasındaki stratejik çıkara ve uzun dönem geçmişine dayalı ilişkilerde de önemli bir kırılma beklenmemelidir.

muhammed mustafa kulu, selçuk üniversitesi uluslararası ilişkiler bölümü öğretim görevlisi. israil toplumu ve siyasetiyle ilgili araştırmaları bulunmaktadır. ortadoğu stratejik araştırmalar merkezi (orsam) için "israil seçimleri: süreçler, aktörler, projeksiyonlar" adlı raporu hazırlamıştır.

bu makalede yer alan görüşler yazara aittir ve al jazeera’nin editöryel politikasını yansıtmayabilir.

Muhammed Mustafa Kulu

selçuk üniversitesi uluslararası ilişkiler bölümü öğretim görevlisi. israil toplum ve siyasetiyle ilgili araştırmaları bulunmaktadır. ortadoğu stratejik araştırmalar merkezi (orsam) için "israil seçimleri: süreçler, aktörler, projeksiyonlar" adlı raporu hazırlamıştır. Devamını oku

Yorumlar

Bu sitede yer alan içerikler sadece genel bilgilendirme amacı ile sunulmuştur. Yorumlarınızı kendi özgür iradeniz ile yayınlanmakta olup; bununla ilgili her türlü dolaylı ve doğrudan sorumluluğu tek başınıza üstlenmektesiniz. Böylelikle, Topluluk Kuralları ve Kullanım Koşulları'na uygun olarak, yorumlarınızı kullanmak, yeniden kullanmak, silmek veya yayınlamak üzere tarafımıza geri alınamaz, herhangi bir kısıtlamaya tabi olmayan (format, platform, süre sınırlaması da dahil, ancak bunlarla sınırlı olmamak kaydıyla) ve dünya genelinde geçerli olan ücretsiz bir lisans hakkı vermektesiniz.
;