irak şam islam devleti'nin (işid) gücü azalırken, abd ve iran arasında işid sonrası irak'ta kontrol ve nüfuz sağlama rekabeti de tırmanıyor. bu rekabet, iraklı şii siyasetçiler kanadındaki iki rakip kamp, yani nuri maliki taraftarları ile haydar ibadi taraftarları arasında yaşanan bariz güç mücadelesinde kendisini göstermeye başlamış durumda. 2006-2014 yılları arasında irak başbakanı olarak görev yapan maliki, iran'dan destekli bir isim. mevcut başbakan ibadi'nin arkasında ise abd var. görünen o ki, bu iki kamp arasındaki çekişme bir süredir alttan alta kaynıyordu, ancak ülkedeki işid tehdidi sebebiyle su yüzüne çıkmamıştı.

ibadi de, maliki de 1950'lerin sonunda kurulan islami dava partisi'ne mensup. her iki siyasetçi de aynı islamcı hareketten geldikleri halde oldukça farklı altyapılara sahip. irak'ın güneyinde bir köyde büyüyen 64 yaşındaki maliki, suriye ve iran'da sürgün hayatı yaşamış, yabancı dil bilmeyen ve batı'ya son derece hasmane ve şüpheci yaklaşan bir isim. ibadi ise maliki'ye kıyasla daha kentli ve sofistike biri olarak görülüyor. bağdatlı, zengin, üst sınıf bir aileye mensup olan 62 yaşındaki ibadi, londra'da eğitim görmüş, yıllarca burada yaşamış ve iyi düzeyde ingilizce bilen bir figür.

ibadi ile çalışan amerikalı diplomatların da kendisiyle ilgili görüşü olumlu. ancak ibadi'nin irak'ı yönetme konusunda karşı karşıya olduğu pek çok zorluk var. bunların en önemlileri ise ibadi'nin kararsız kişiliği ve dava partisi'nin ağır otoriter ve mezhepçi mirası.

iran ve abd'nin bakış açısından ibadi

ibadi, daima amerikan yönetimi ile yakın çalışma ilişkisi içinde olmayı kuvvetle savunan bir siyasetçi. onun bu tutumu, 2008 yılında abd ile "kuvvetlerin statüsü" anlaşmasının müzakere edilip imzalandığı süreçte irak'taki her türlü doğrudan amerikan varlığını yok etmeye çalışan maliki'nin tam tersi bir tablo çiziyor. ibadi'ye göre, abd'nin irak'taki faaliyetlerini yeniden canlandırması, irak hükümetinin iran'dan gelecek askeri desteğe bağımlılığını azaltacak. washington yakın doğu politikası enstitüsü'nden ortadoğu uzmanı david pollock da ibadi'nin "maliki gibi iran'a minnettar ya da hayran olmadığını" düşündürecek bazı sebepler olduğu kanaatinde.

iranlılar ilk başta ibadi'yi maliki'nin yerine geçecek isim olarak kabul etmedi. tahran'ın ibadi'yi kabullenmesi ancak sistani'nin maliki iktidarının umursamaz ve totaliter olduğu ve bu yüzden de artık iraklıları yönetmeye uygun olmadığı yönündeki ısrarı ile oldu.

irak'taki iran vesayetine öfkeli olan ibadi, iran devrim muhafızları bünyesindeki kudüs gücü'nün komutanı general kasım süleymani ile dostane bir ilişki içinde değil. başbakanlığa yakın bir kaynağa göre, "iranlı general, ibadi göreve geldiğinden beri kendisiyle alakadar olmadı ve o tarihten itibaren aralarındaki gerilim tırmandı. … necef'teki merci (irak'ta şiilerin en yüksek dini otoritesi), ibadi'yi bu kararında destekliyor ki söz konusu karar, amerika'nın irak'ı iran denetiminden uzak tutma arzusu ile de mükemmel şekilde örtüşüyor."

ibadi'nin güçlü hasımları, özellikle de 70 bin askerden oluşan iran destekli haşd el şabi'yi (halk topluluğu birlikleri) arkasına alan maliki karşısında tek gerçek varlığı, merci'nin desteği. öte yandan, sistani de iran rejimi ve ayetullah ali hamaney'in temsil ettiği vilayet el fakih'in yandaşı mollalar ile çatışma içinde.

ilave olarak, iran'ın irak'a yönelik sert politikası, birçok şii grubun da arasını açmış durumda. örneğin, dava partisi, irak islam yüksek konseyi ve sadr hareketi, iran'ın entrikaları yüzünden iç bölünmeler yaşıyor.

iran son dönemde ibadi hükümeti ile abd arasında artan ilişkilerden endişeli. ibadi hükümeti, amerika'nın verdiği cesaretle, bir teknokrat hükümeti kurup önemli reformları hayata geçirmeye çalışıyor. iran yanlısı çevreler ise bunu, kendilerini ve haşd el şabi'yi baltalamaya yönelik bir girişim olarak görüyor. haşd el şabi'yi ramadi'nin sünni bölgelerinde çarpışmaların dışında tutan ibadi hükümeti, musul'daki çarpışmada da aynısını yapma niyetinde.

iranlılar, hükümetin reform programını baltalamak için maliki ve haşd el şabi'nin başındaki hadi el emiri ile işbirliği içinde. haşd el şabi başkan yardımcısı ebu mehdi el mühendis, konuyla ilgili bir açıklamasında "bizim için fiili lider ibadi değil, nuri maliki, çünkü ibadi zayıf bir lider ve irak'ta amerika'nın gündemine hizmet ediyor" ifadesini kullandı. sistani ise 5 şubat'ta bir açıklama yayınlayarak, hükümete yönelik haftalık vaazlarına artık son verdiğini duyurdu. sistani'nin bu kararı, pek çokları tarafından iran'ın maliki'ye verdiği desteğe ve haşd el şabi liderlerinin reformları engelleme gayretlerine karşı bir protesto olarak nitelendirildi.

amerikan hükümeti, maliki'nin bağdat'ta yeniden güç kazanma çabalarını durdurmak için irak'ta daha agresif ve cesur bir tutum göstermediği müddetçe, ibadi'nin kaderi de 1980'lerde muhafazakar ayetullah humeyni destekçileri tarafından ülkeyi terk etmeye mecbur bırakılan, iran'ın seçilmiş cumhurbaşkanı beni sadr'inkinden farklı olmayacak.

dr. othman ali, irak kürt bölgesel yönetimi'nin başkenti erbil'deki türk-kürt araştırmaları merkezi'nin başkanı ve sakarya üniversitesi ortadoğu enstitüsü araştırma görevlisi.

bu makalede yer alan görüşler yazara aittir ve al jazeera’nin editöryel politikasını yansıtmayabilir.