Görüş

Çin’in liderleri ‘yola devam’ diyor

Ülkenin ihtiyatlı oligarşisi, sistemin dengesi açısından tehdit olarak gördüğü popülist parti sekreterini kovdu.

Bo Şilay alnını ovuşturuyor.
Çongçing Komünist Partisi’nin hırslı Sekreteri Bo Şilay 15 Mart’ta görevinden alındı. [EPA]

siçuan eyaletinin merkezinde, yangtze nehri’nin yukarısında yer alan sisli kent çongçing, çin dışında fazla bilinmez. aslında dünyanın en büyük kümekenti (megalopolis) olan şehir, halihazırda 31 milyon nüfusa sahip ve bu sayı giderek artıyor. çongçing’de, irak veya malezya’dan daha fazla insan yaşıyor.

çongçing (yeni bir roma distopyası gibi), 15 mart’taki ulusal halk kongresi’nde yaşanan büyük bir siyasi skandal sebebiyle içinde yaşadığımız küresel köyün diline düştü. çongçing komünist partisi sekreteri ve politbüro üyesi, bo şilay yerinden edilmişti.

kurnaz ve medyadan iyi anlayan bo; ekonomi üzerinde daha fazla devlet kontrolü, daha iyi sosyal hizmetler, yerel mafyaya ağır bir baskı, toplumsal eşitsizliği gidermek üzere gelirin yeniden dağıtılması çabalarını kısmen mao’dan esinlenerek destekleyen, yüzü geçmişe dönük “çongçing modeli”nin önde gelen ismi olarak çin’de bir tür pop yıldızıydı.

mao devrimi’nin sekiz ölümsüz figüründen birinin oğlu olan bo bir “küçük prens” olmasına rağmen, güç ve şöhret yolundaki yükselişine parti’nin son derece karmaşık yapısının en altından başladı.

2007 yılında, çongçing’de, ticaret bakanlığından parti başkanlığına terfi ettirildi. asıl hedefi, “çin a.ş.”yi seçkin bir oligarşi halinde idare etmekte olan 25 kişilik politbüro’nun dokuz üyeli yürütme kurulu’na girmekti.

bo’nun silah seçimi oldukça incelikliydi. temizlik amaçlı (yerel mafya’dan kurtulmak anlamında) yeni maocu siyasi kampanyası, mao’nun 1966-1976 tarihli kültür devrimi’nden esinlenmiş ve birçok yerli aydının fikirlerinden etkilenmişti. son derece popüler olması aslında şaşırtıcı değildir. ülkede, bazıları servetlerini süratle ve şüpheli bir şekilde elde etmiş yeni zenginlerin tavırları karşısında derin bir öfke duyan on milyonlarca çinli varken, toplumsal eşitlik mücadelesiyle birleşen yolsuzluk karşıtı bir hamlenin hatalı bulunması mümkün olamazdı.

ancak, pekin’deki kolektif liderlik farklı düşündü. en üst düzey yardımcısının iltica etmeye çalışıp sonra tutuklanmasıyla başlayan olaylar dizisini bo’nun düşüşü takip etti. (yardımcısı wang lijun, siçuan eyaletinin yine son derece hareketli olan başkenti çengdu’daki abd konsolosluğu’na sığınmaya çalışmıştı).


dünyanın en büyük megalopolisi olan çongçing'de patlayan skandal
komünist parti'nin işleyişinde geleceğe dair ipuçları veriyor. [reuters]

görüntülerdeki tank mı yoksa ferrari mi?

siçuan’dan başlayıp pekin’deki iktidar koridorlarına kadar olan biteni biran önce çözmeye çalışan batı medyasında, çok sayıda komplo teorisi yer aldı. bunlar arasında saçma (ingilizce haber metni), çok saçma (ingilizce haber metni) ve hatta saçmalık abidesi (ingilizce haber metni) sayılacak öyküler vardı.

sina weibo ve qq weibo gibi çin’in mikro blog siteleri ve arama motoru baidu’nun bülten panosunda, 19 mart gecesi pekin’de yaşanan “normal olmayan durumlar” hakkında spekülasyonlar yapılmış olabilir. ancak, nasıl ayarlayacağını bilen herkes çin’de google, youtube ve facebook’a erişebiliyor. pekin sokaklarındaki tankların fark edilmeyeceğini ya da fotoğraflanmayacağını düşüncesine gülüp geçebiliriz.

çin siyasetinin en tepesine elenerek yükselmiş beyin takımı içinde neler olduğuyla ilgili ipuçları için, çoğunlukla resmi medyaya bakmak gerekir. bu konuda önemli bir gelişme, imzasız bir makalenin internette yayılması oldu. global times gazetesi "çongçing olayı"na bo’nun adını vermeden değiniyor ve çin halkından parti liderliğine güvenmelerini istiyordu.

bu durumda kaçınılmaz olarak şu soruyu sormamız gerekiyor: şu anda parti’nin çizgisi ne?

bo’nun düşüşü, çin başbakanı ven ciabao’nun ülkenin derin bir siyasi reforma ihtiyacı olduğunu duyurmasından bir gün sonra gerçekleşti. bunu bir çay falına bakarak bile söyleyebilirsiniz.

ancak bu gelişme, olanları anlamak için yetersiz. çin, sadece on yıllık bir geçiş sürecinin değil, bütün bir neslin görebileceği, dünyayı sarsan ve devasa bir yatırımın şekillendirdiği başarılı bir ekonomik modelden, bir gerçeklik olarak tüketim toplumunun ortaya çıkmasına doğru ilerleyen bir geçiş sürecinin tam ortasındadır.

parti’nin, yavaşça ve deng şiaoping’in ifadesiyle “taşları hissederek nehri geçmeye” çalışmasında hiç olmadığı kadar ihtiyatlı davranmasına şaşırmamak gerekir. ama bir gün, en üst düzeydeki kararsızlıkları ortaya dökmek üzere ‘karizmatik bo’ sahneye çıkmıştır (çin’in bill clinton’ı). kolektif liderlik ise bunu kaldıramamıştır.

ya uzlaşı ya kaos

çin’de binlerce yıldır “yönetim hakkı” (tianming) geçerliydi. imparatorun, gökyüzünden aldığı vekilliğini kaybettiğinde gitmesi gerekiyordu. bu anlamda, ‘son imparator’, mao olmuştur. çin’in post-moderniteye girmesine olanak sağlayan 20. yüzyıl’ın devlerinden “küçük serdümen” deng şiaoping imparatorluk gösterilerinden nefret ediyordu. onu takip eden devlet başkanları jiang zemin ve hu jintao ise kendilerini daha da geri planda tutmuştur.

komünist parti kendisini, ülkeyi uzlaşı usulüyle yöneten, sıkı sıkıya konfüçyüsçü, meritokratik bir kolektif liderlik olarak tanımlıyor. uzlaşı ise özellikle 25 üyeli politbüro ve dokuz üyeli yönetim kurulu’ndan oluşan karar vericiler/uygulayıcılar arasında gerçekleşiyor.

parti’nin siyasi meşruiyetine karşı çıkan her tür eleştiri acımasızca eziliyor. bununla birlikte, parti çoğu durumda, kişilerin toplumsal ve ekonomik sıkıntılarını nispeten serbest bir şekilde ifade etmesine izin veriyor. kentli yeni orta sınıfın, parti’yle ilgili sayısız yolsuzluğa şiddetle karşı çıkıyor olması sebebiyle, bu olaylar giderek daha da artacaktır.

çin devlet başkanı yardımcısı şi cinping’in bu sonbaharda parti’nin yeni genel sekreteri, mart 2013’te ise yeni devlet başkanı olarak gösterilmesini hiçbir siyasi deprem engelleyemeyecek. kişilik olarak şi, bo’nun tam tersi. “tedbirli bir ilerlemeci” olarak tanınıyor. çin şartlarında pragmatik ve aynı zamanda “boş konuşmayı” sevmeyen biri. kişisel düsturu: “kanaatkar değil, mağrur ol!”

şi, sadece, yürütme komitesi’nin güçlü dokuz üyesi tarafından değil, geniş kapsamlı bir iç seçim ile de belirlendi ve (köy, ilçe, kent ve eyalet düzeyleri dahil) çeşitli büyüklükteki yönetimlerin başında cesaretini kanıtlamış bir isim.

çin’in en dinamik üç bölgesi, fujian, ciciang ve güç merkezi şangay’ın yönetimini de üstlendi. bu, sırayla britanya, fransa ve almanya’nın başbakanlığını yapmak sayılır.

en önemlisi, şi, geçtiğimiz günlerde, bo’nun yaklaşımını toprağa gömecek şekilde, “kalabalıklara oynayan” veya “ün veya servet peşindeki” siyasetçileri kınayan ve uzlaşı (yani, “kolektif akıl ve katı prosedürlere göre karar verilen” politikalar) tavsiyesi veren bir makale yazmış; diğer bir değişle “ya sev (kolektif liderliği) ya terk et” (çin için gidilecek yer kaos anlamına gelen luan’dır) demişti.


hong kong'un özel statüsü, çin'in demokratikleşmesi yolunda umut
verici gelişmelere olanak sağlıyor. [reuters]

zıt modellerin çarpışması

çin içinde, çongçing modelinin en büyük rakibi, guangdong modeli. guangdong, çin’in güneyinde, hong kong’a yakın önemli bir eyalet. piyasa yanlısı neo-liberalizm hummalı bir şekilde uygulanıyor.

bo’nun iktisadi yaklaşımı, devlet teşebbüsleri arasında rekabete ayrıcalık tanıyordu (örneğin tv reklamlarına izin vermiyordu). ancak, bu, pekin’deki oligarşiye göre, çin mucizesinin, iş dünyasına müdahale etmeyen küçük bir devlet olarak tanımlanabilecek temelini sarsacak bir durum.

guangdong modeli, yönetimin daha şeffaf olması kanalıyla önemli siyasi reformlara yer açmanın yanısıra, çok hızlı bir ekonomik gelişmeyi vurguluyor. bo’nun çongçing’deki eski koltuğuna, sanayi politikasından sorumlu ve daha da önemlisi komünist partisi’nin guangdong eski başkanı olan zhang dejiang’ın geçmesi bir rastlantı değil.

bu gelişme aslında şu anlama geliyor: parti liderliğine göre izlenmesi gereken yol, çin neoliberalizmidir ve bu, yolsuzlukla mücadele ile toplumsal eşitsizliği giderme çabalarını da gölgede bırakabilir. neden mi? çünkü (bir dizi reformla ince ayar yapılan) piyasanın dinamizmi hüküm sürmelidir; ne de olsa, çin’in bu kadar büyük bir hızla büyümesine olanak veren araç da piyasa olmuştur.

çin’deki trilyon yuanlık gizli drama, birçok insanın istememesine rağmen, batı neoliberalizminin çin’e dayatılmış olmasıdır. çongçing’de batı usulü bir serbest seçim yapılacak olsa bo’nun oyların çoğunu kazanacak olması da bunun en büyük kanıtıdır.

çin, yakın geçmişte, hong kong’un da aynı “siyasi reformlarla” uğraştığına tanık oldu. (ven ciabao bunu, son derece hassas bir görev üstlenerek, hong kong’un başına geçecek yönetici için “kontrollü” (tam olarak demokratik olmayan) bir seçim olarak tanımlamıştı.)

deng’in deyimiyle “tek ülke, iki sistem” altında, hong kong’da olan her şey, çin’in daha demokratik bir sisteme doğru ilerleme şekliyle ilgili ipuçları sunar.

hong kong seçmenleri, sadece, iş dünyasının varlıklı kralları, en üst düzey devlet memurları ve siyasetçilerin oluşturduğu hong kong seçim komitesi’nin 1200 elit üyesiydi.

ilk iki aday, pekin’in onayını almıştı. üçüncü aday ve hong kong demokratik partisi genel başkanı albert ho, seçilemeyeceğini biliyordu ama en azından şunu söyleyebildi: “gerçekten ikisi arasında bir seçim yapmamın şart olması, başıma bir tabanca dayanması gibi bir şey. bu durumda sadece ‘vur!’ diyebilirim.”

sonuçta, bu özel seçmenler, 285 oy alan henry tang karşısında, 689 oyla (halk arasında cy leung olarak bilinen) leung chun-ying’i seçtiler. (ho sadece 76 oy aldı.)

çin gibi, hong kong’da da yolsuzluk büyük resmin bir parçası. cy leung, bir inşaat projesiyle ilgili bir çıkar çatışması davası için soruşturma altında (cy hong kong’da emlak geliştirme işinde olması da fazla şaşırtıcı değildir).

diğer taraftan, çin’in aksine, göstericiler hong kong kongre merkezi’nin dışında büyük bir gürültü koparabildi. pankartlarında “ayaklanma olmadan değişim olmaz” yazan grup seçimlerin doğrudan yapılmasını talep ettiler.

pekin’in bu konudaki rahatsızlığını hayal etmek güç değil. her ne kadar bir imparator gibi hong kong’u kimin yönettiğini seçmese de, parti’nin kurallarına göre seçilen liderin hong kong halkı için “kabul edilebilir” olması gerekiyor. “hong kong halkının” cy leung’un menfaatlerini koruyacağına inanıp inanmadığını inceleyecek ayrıntılı bir anket oldukça aydınlatıcı olacaktır.

şimdi, çin’in sayıları milyonlarla ifade edilen kentli yeni orta sınıfın, birdenbire, “ayaklanma olmadan değişim olmayacağına” karar vermesi olasılığını bir düşünün. bunun engellenmesi açısından, pekin oligarşisi bir model olarak popülist bo’ya sahip olma riskini alamazdı. bo, sadece en yukarıdaki dengeyi tehdit etmiyor, aynı zamanda dikkatle oluşturulmuş bir dengenin, tabandaki 1,3 milyar çinli tarafından algılanma şekli üzerinde de bir risk oluşturuyordu.

on milyonlarca çinlinin tarıma dayalı bir yaşamın çıkmazından nasıl kurtarılacağı, bu on milyonlarca insana düzgün sağlık hizmetinin nasıl sunulacağı ve partideki çok sayıda yolsuzlukla nasıl mücadele edilebileceği sorularında olduğu gibi, çin’in kırılganlıklarının giderek daha fazla açığa çıktığı bir ortamda, uyum, uzlaşı ve dengenin tek bir mesajda birleşmesi gerekiyordu.

deng’in ilham kaynağı olduğu, modernleşen çin, halen bile şaşkın durumdaki batı için stratejik, ideolojik ve siyasi açılardan büyük bir soru işareti oluşturuyor.

çin, incelikli ve eski bir uygarlığın vatanı. çok büyük bir insanlık denizini barındırıyor ve modernleşmesi sadece otuz yıllık (çin’in kendi standartlarında sadece bir an). bo olayı ise çok küçük bir ayrıntıdan fazlası değil. çin’in 2020 yılında nerede olacağıyla ilgili net bir resim çizebilmek için önümüzdeki sonbahar veya 2013 yılının baharını beklemek gerekiyor. ancak yanlış anlaşılmamasın! budizm’e göre, denge dediğimiz şey sadece bir yanılsamadır. çin’in liderleri, her şeye rağmen, yollarına devam ediyor...

pepe escobar asia times gazetesinin gezgin muhabirlerindendir. en son kitabı: “obama does globalistan (nimble books, 2009).”

bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve al jazeera’nın editöryel politikasını yansıtmayabilir.

Pepe Escobar

asia times gazetesinin gezgin muhabirlerindendir. en son kitabı: “obama does globalistan (nimble books, 2009)”. Devamını oku

Yorumlar

Bu sitede yer alan içerikler sadece genel bilgilendirme amacı ile sunulmuştur. Yorumlarınızı kendi özgür iradeniz ile yayınlanmakta olup; bununla ilgili her türlü dolaylı ve doğrudan sorumluluğu tek başınıza üstlenmektesiniz. Böylelikle, Topluluk Kuralları ve Kullanım Koşulları'na uygun olarak, yorumlarınızı kullanmak, yeniden kullanmak, silmek veya yayınlamak üzere tarafımıza geri alınamaz, herhangi bir kısıtlamaya tabi olmayan (format, platform, süre sınırlaması da dahil, ancak bunlarla sınırlı olmamak kaydıyla) ve dünya genelinde geçerli olan ücretsiz bir lisans hakkı vermektesiniz.
;