türkiye değişim ve dönüşümlerin kontrol altında tutulabilmesinin güçleştiği bir ülke konumunda. tarihsel, sosyolojik, ekonomik, siyasi bagajlarının yarattığı yükler ağır ve karmaşık. eksik demokratikleşme süreçleri, biriken sorunların çözümlerinde, yeterli olamadıkları gibi riskleri artıran şartların oluşumlarına da sebep olabilmektedir.

30 mart yerel ve 10 ağustos cumhurbaşkanlığı seçimleriyle ortaya çıkan tablo, toplumsal talepler, türkiye’nin nitelikli demokratikleştirilmesi süreçleri içerisinde, temel sorunlarının çözülebilmesi görevini, siyasi iktidarlara ve muhalefete vermiştir. türkiye dinamiklerinin gelişimi ve etkilerini dikkate aldığımızda, nitelikli demokratik sistem, nitelikli siyaset üretimi, hukukun üstünlüğünün şekillendirdiği devlet bürokrasisi, çoğulculuk, kapsayıcılık, denetlenebilirlik ve hesap verilebilirlik kavramlarının hayatımıza gireceği yeni bir dönemin başlatılması ihtiyacı, ön plana çıkmış bulunmaktadır.

ortadoğu’da etnik, mezhepsel, bölgesel-küresel çıkar çatışmalarının, iktidar mücadelelerinin yaratmakta olduğu kaos, vahşet, insanlık dramları da göz önünde bulundurulduğunda, türkiye’nin bünyesel ve bölgesel sorunlarının çözümlerinde, demokratik ve insan eksenli yaklaşımlarının hayata geçirilebilmesi durumunda, etkin roller oynayabileceği görülmektedir.

bu çerçeve içerisinde çözüm süreci ile bağlantılı bazı gelişmelerin değerlendirilmesi önem kazanmıştır.

hükümetin çalışmaları

18 ağustos 2014 tarihli star gazetesinde, ‘çözüm sürecinde yeni aşamaya geçiliyor’ başlıklı haberde, başbakan yardımcısı beşir atalay’ın “işin özü terörün bitmesi, eve dönüş, hayata uyum ve demokratik sürece katılım” açıklaması yer almıştır. ayrıca imralı’ya milli istihbarat teşkilatı (mit) ve bdp/hdp dışındaki heyetlerin de gideceğini ve sürecin şeffaf işleyeceğini açıklamıştır.

aynı gün yeni şafak gazetesinde yer alan "'çözüm'ün takvimi hazır" başlıklı habere göre 291 sayfalık 'yol haritası' içerisinde;

- ortadoğu’daki son gelişmeler de dikkate alınarak, ‘çözüm sürecinde türkiye modeli’ raporu oluşturulduğu,
- konunun muhataplarının, ortadoğu’da yaşayan tüm kürtleri kucaklayıcı ve kürtler nezdinde yeni bir türkiye algısı yaratacağını düşündükleri,
- kamu güvenliği müsteşarlığı bünyesinde yeni bir sekretaryanın kurulacağı,
- geri dönüşler için hukuki altyapı çalışmalarının yıl sonuna kadar hazır hale getirileceği, 2015’in ilk çeyreğinde, ilk geri dönüşlerin başlamasının öngörüldüğü,
- eylül ayının ilk haftasında, irak şam islam devleti'nin (işid) saldırılarıyla ranya kasabası yakınlarındaki bir alana geçen mahmur kampı sakinlerinin, geri dönüş takviminin bitirileceği, ilk kafilenin ekim ayında gelebileceği,
- 1999’dan itibaren silahını bırakıp dağdan inen ve erbil, süleymaniye, dohuk kentlerinde yaşamını sürdüren 3971 kişiden, haklarında eylem ve arama kaydı bulunmayan 1711 eski pkk’lının gelmesinin sağlanacağı,
- dönüşlerin ardından rehabilitasyon ve normalleşme çalışmalarının başlatılacağı,
- sürecin son aşamasında, örgütün beyin takımının da içinde yer aldığı 1492 kişinin, irak kürdistan bölgesel yönetimi (ikby) bölgesinde bulunan mahmur, ranya ve koysancak’ta kurulacak kamplarda geçici ikamet ettirileceği ve pkk’lıların 127’si hariç iki yıl içinde evlerine dönüşlerin sağlanacağı,
- avrupa kanadı için aralık ayında geri dönüş zemininin hazırlanacağı,
- lider kadronun (127 kişi) erbil’de yaşamını sürdüreceği,
- pkk’nın kandil’den dönecek 6155 militanının bir kısmını rojava’ya kaydırabileceği, bilgilerine yer verilmektedir.

imralı görüşmesi

seçimler sonrası halkların demokratik partisi (hdp) heyetinin imralı’da abdullah öcalan’la yaptıkları görüşme sonucu yapılan açıklamalar da, muhtemel gelişmelerin değerlendirilmesine yardımcı olabilecek mahiyettedir.

19 ağustos tarihli özgür gündem gazetesinde, sırrı süreyya önder'in açıklamaları içerisinde, öcalan’a atfen şu noktalar dikkatleri çekmektedir:

- türk-kürt ortaklaşması mevcut bölge sorunları düşünüldüğünde, öncelikli bir hal almıştır.
- 30 eylül’e kadar, tarafların ilkeler bütününü oluşturmaları gereklidir.
- sürecin açık ve şeffaf olmasının en etkili yolu, görüşmelerin belgeli olmasıdır.
- seçim sonuçları, sürece dönük bir onay ve demokratik bir cumhuriyet talebidir.
- özel savaş yöntemlerinin barış şansını boşa çıkarmasına türkiye halkı izin vermemelidir.
- pratikte oluşan savunma güçleri (irak ve suriye’de), ulusal barış gücü olarak kurumsallaşmalıdır.

bazı sorular ve sorunlar

kürt sorunu'yla doğrudan bağlantılı pkk meselesinin çözümünde;

- türkiye’nin genel demokratikleştirilmesi standartlarının gelişimine süreklilik kazandırılması,
- toplumsal psikolojik vasatların hazırlanması, normalleşme sürecine geçiş,
- silahsızlandırılma şartlarında uyum,
- gelişen, değişen, süreklilik kazanan ortadoğu denkleminde, iç ve dış politikalar arasındaki senkronizasyon ile en geniş siyasal ve sosyal demokratik güçler arası işbirliğinin geliştirilmesi,

gibi sorunlu alanları çözümleyici adımların atılarak, türkiye ikliminin değiştirilmesi ihtiyacının bir gerçeklik olduğu tespitini de yapmak zorundayız. seçimler sonrası, siyasal kutuplaşma ve sosyo-politik etkilerinin devam etmekte oluşunun görülebilen emareleri de, çözüm süreci'nde karşılaşılabilecek riskler bakımından önemini korumaktadır.

ancak türkiye dinamiklerinin dayatmakta olduğu, nitelikli demokratikleşme şartları, çözüm taleplerinin, genellikle toplum tarafından satın alınması ile siyasi iktidarın ve kürt siyasetinin çözüm iradelerindeki kararlılık ve süreklilik, çözüm şartlarının oluşturulması ve geliştirilmesini de zorunlu kılmaktadır. bu sebeple, tarafların ilkesel olarak, somut ve takvime bağlanmış bir 'yol haritası' üzerinde anlaşma sağladığının açıklanması, yeni bir çözüm ikliminin oluşumuna da sebep olabilecektir.

muhatapların anlaştığı bir silahsızlandırma programına paralel, nitelikli demokratikleşme şartlarının, tbmm çatısı altında, hdp’nin de önemli katılımıyla, geliştirilmesi sürecinin kararlılıkla başlatılabilmesi, engelleri aşabilecek en etkili yöntem ve yaklaşımlardır.

ortadoğu ve özellikle irak’taki son gelişmeler, bölgesel ve küresel nüfuz mücadelelerinin de yoğunlaştığını göstermektedir. işid’nin gelişen saldırıları karşısında, küresel aktörlerin ve iran’ın da aynı eksende dayanışma içerisinde görülmesi dikkati çeken bir durumdur. haydar ibadi’nin başbakan olarak atanması ile irak’ta yeni bir sürecin başladığını da söyleyebiliriz. abd ve ab’nin irak kürdistan bölgesel yönetimi'ne (ikby) silah yardımı kararları, pkk-pyd ile ikby arasında gelişen işbirliği ve temaslar, ortadoğu’da kürt siyasetleri arasında mevcut sorunlara rağmen yeni ittifaklar kurulması sürecini de başlatmıştır. türkiye’nin çözüm süreci'nin demokratikleşme hedefleri ile ikby ile geliştirmekte olduğu stratejik işbirliğinin, bölgenin tüm kürtlerini kucaklayıcı istikamette gelişme göstermesi, türkiye ve bölge barışının sağlanabilmesi bakımından önemlidir.

irak ve suriye’deki gelişmeler, pkk-pyd’nin işid’e karşı verdikleri mücadele, "türkiye, pkk’nın tamamen silahsızlandırılmasından vazgeçebilir mi?" sorusunu ortaya çıkarmıştır. çözüm süreci bakımından, pkk’nın silahlarının tamamen terki ve türkiye’nin demokratik siyasetine entegre olunması vazgeçilemez bir hedeftir. türkiye cumhuriyeti vatandaşı olan pkk mensuplarının da, bulundukları ülkelerde, hukuk dışı-meşru olmayan yapılar içerisinde yer almaları kabul edilemez. pkk bünyesinde bulunan yabancıların ve t.c. vatandaşlığını kabul etmek istemeyenlerin, pkk tarafından rojava’ya intikallerinin sağlanmasının, reel politik şartlar içerisinde mümkün olabileceği düşünülmektedir.

çözüm süreci’nin olası provokasyonlara karşı güçlendirilmesi ihtiyacı, önemini artırarak korumaktadır. kapsamlı, somut yol haritasıyla birlikte, çözümün paradigması, stratejik demokratik hedefleri üzerinde anlaşma sağlayan tarafların ve sorumlu aktörlerin, silahlı mücadelenin sonlandırıldığı ve çözümün demokratik süreçler içinde gerçekleştirileceği hususunda yapacakları bağlayıcı açıklamalar ve uygulamalar muhtemel provokatif girişimleri de önleyebilecektir.

cevat öneş, 1966-2005 yıllarında milli istihbarat teşkilatı'nda görev yaptı ve istihbarattan sorumlu müsteşar yardımcılığı'ndan emekli oldu. öneş’in ‘türkiye ekseni - tabular yıkılıyor’ isimli bir kitabı bulunuyor.

bu makalede yer alan görüşler yazara aittir ve al jazeera'nin editöryel politikasını yansıtmayabilir.