Görüş

Doğu Akdeniz gazı yeni bir diplomatik fırsat mı?

Bölgedeki rezervler, Türkiye-AB ilişkilerinin iyileşmesine ve Kıbrıs'ta anlaşmaya varılmasına zemin hazırlayabilir.

Doğu Akdeniz'de doğalgaz keşif platformu.
Doğu Akdeniz'de keşfedilen doğalgazı Avrupa'ya ulaştırmada Türkiye ile AB arasındaki uzlaşı kritik önem taşıyor. [Getty]

son dönemde kıbrıs ve israil açıklarında yapılan doğalgaz keşifleriyle birlikte, doğu akdeniz gazını, güney gaz koridoru kapsamındaki türkiye üzerinden, örneğin trans anadolu doğalgaz boru hattı (tanap) ile avrupa'ya taşıma önerileri de gündeme geldi. bu öneriyle ilgili sıkıntılar aşılabilirse, türkiye'nin avrupa'ya gaz tedariğinde bir geçiş ülkesi olarak rolünün artması ve böylelikle avrupa birliği'nin rus gazına olan bağımlılığının azaltılması, sorunlu durumdaki türkiye-ab ilişkilerine pozitif bir dinamik katabilir.

bahsi geçen sorunların en zorlusu ise, uzun yıllardır devam eden kıbrıs meselesi. sorun şu ki, israil ya da kıbrıs'tan türkiye'ye uzanacak bir boru hattının, sınırları kıbrıs rum kesimi tarafından çizilmiş münhasır ekonomik bölge'den (meb) geçmesi gerekecek; ancak türkiye'nin kıbrıs rum kesimi ile diplomatik ilişkisi yok. uluslararası hukuka göre, boru hattının geçişi için kıbrıs rum kesimi'nin izni lazım, fakat yetkililer, kıbrıs meselesinde anlaşmaya varılmadan böyle bir şeye müsaade etmeyeceklerini açık bir şekilde belirtiyor.

kıbrıs sorunu, türkiye'nin 2005'te, yani kıbrıs rum kesimi'nin ab'ye katılımından bir yıl sonra başladığı üyelik müzakerelerinde ilerleme kaydetmesine de engel oluyor. kıbrıs meselesi yüzünden türkiye, güney kıbrıs'ı tanımıyor ve bu sebeple 35 müzakere faslından en az 14'ü engellenmiş durumda (başka nedenlerden dolayı engellenmiş dört fasıl daha var). dolayısıyla, ab-türkiye ilişkilerinde önemli bir iyileşme sağlanabilmesi, kıbrıs sorununun çözülmesine bağlı.

doğalgaz gerilimi

kıbrıs açıklarında doğalgaz bulunması, şimdiye dek hem kıbrıs rum kesimi ile kktc, hem de kıbrıslı rumlar ile türkiye arasındaki gerilimi arttırarak çözümü daha da zorlaştırdı. tarafların, egemenlik meselesine ve açık denizde doğalgaz çıkarma haklarına dair zaten var olan görüş ayrılıklarını daha da pekiştirerek, 'kısasa kısas' tarzı bir sondaj sürecine yol açtı. bu açıdan bakılırsa, egemenlik ile ilgili görüş farklılıklarının, 11 şubat'ta bm öncülüğündeki barış görüşmelerinin son turunu yeniden başlatan ortak bildiri üzerinde mutabakata varılmasını geciktirmesi şaşırtıcı değil.

bölgede hem türkler hem de rumlar, karşı tarafın kendisinden daha muhtaç durumda olduğu algısı içinde.

by Ayla Gürel Fiona Mullen

buna rağmen, doğalgazın, ortak bildiriyi mümkün kılan daha büyük çaplı bir anlaşmanın bir parçası olabileceğine dair çok fazla spekülasyon yapıldı. yalnız böyle bir potansiyel hızlandırıcı etkinin önündeki engel şu ki, her iki taraf da karşı tarafın kendisinden daha muhtaç durumda olduğu algısı içinde. kıbrıslı rumlar, kktc'nin kıbrıs sorununun çözümü konusunda daha fazla teşvik ortaya koyması gerektiğine, zira mesele çözülmezse kıbrıslı türklerin doğalgazdan pay alamayacağına inanıyor. aynı şekilde, enerjiye aç bir pazar olan türkiye'nin de kıbrıs gazı vasıtasıyla ucuz alternatif tedarik kaynakları bulmak istediğini düşünüyorlar.

diğer yandan, kıbrıslı rumların sıvılaştırılmış doğalgaz (lng) tesisi kurma yönündeki stratejik hedefi, 140 milyar metreküp olarak tahmin edilen blok 12'deki mevcut kaynakların, tesisi finanse etmek için yeterli olmadığı anlaşıldığından yine erteleniyor.

diğer bloklar da dahil, 2014 sonuna kadar yeni sondaj çalışması yapılmayacak; dolayısıyla inşaata başlamak için yeterli hacimde gaz bulunması yıllar alabilir. bu hususları göz önünde bulunduran türkiye ve kktc, kıbrıs rum kesimi'nin içinde bulunduğu ekonomik darboğaz nedeniyle gaz rezervlerine bir an önce ihtiyaç duyduğu ve bu gelire ulaşmanın en kestirme yolunun da türkiye üzerinden geçecek bir boru hattı olduğu kanaatinde. dahası, türk uzman ve akademisyenlerin yaptıkları açıklamalar, kıbrıs açıklarındaki doğalgaz hacminin ciddi önem arz edecek kadar büyük olmadığını ileri sürüyor. yani her iki taraf da, diğer tarafın kıbrıs meselesinin çözümüne daha muhtaç olduğunu varsayıyor.

oyunun kurallarını israil mi değiştirecek?

kıbrıs açıklarındaki doğalgaz, türkiye için tek başına yeterince cazip değilse, israil gazının da buna eklenmesi bir fark yaratır mı? diğer bir deyişle, kıbrıs-türkiye-israil arasındaki doğalgaz işbirliğinin avantajları, tarafları kıbrıs meselesini çözme yönünde motive eder ve netice itibarıyla bu da türkiye-ab ilişkilerine olumlu yansır mı?

böyle bir potansiyel, "boru hattı ve lng vaadi" olarak adlandırabileceğimiz seçenekte var. buna göre, kıbrıs sorununun çözüme kavuşturulmasının ardından, israil'den başlayıp kıbrıs'taki meb üzerinden geçerek türkiye'ye uzanacak bir doğalgaz boru hattı kurulurken, israil de kıbrıs'taki lng tesisine gaz tedariğinde bulunma sözü verecek. nitekim israil'in 320 milyar metreküpü ihracata ayrılan tahmini 800 milyar metreküplük mevcut gaz rezervi, bu seçeneği destekleyebilecek büyüklükte.

önerilen model, tarafların hepsine ciddi kazanımlar sağlayabilir. türkiye, kimi mevcut seçeneklerinden daha ucuz, alternatif bir doğalgaz kaynağı kazanabilir; israil, doğalgaz ihracat pazarlarını çeşitlendirmiş ve jeopolitik avantaj elde etmiş olur; kıbrıs rum kesimi, arzu ettiği lng tesisini normalden daha hızlı bir şekilde ve ihracat pazarı olarak türkiye'ye bağımlı kalmadan inşa edebilir; kktc ise doğalgaz gelirinden pay alır. bu çerçevede, "boru hattı ve lng vaadi", tarafların müzakereleri tamamlayıp kıbrıs meselesini hızlıca çözmesi için kuvvetli bir teşvik unsuru olabilir.

son dönemde yapılan açıklamalar, tarafların çözüm sonrasında doğalgaz işbirliği fikrine genel olarak ısınıyor olabileceklerini ortaya koyuyor.

by Ayla Gürel Fiona Mullen

ancak bu fikre, israil'in güvenlik kaygıları gibi bir takım itiraz noktaları da var. yüzer lng (flng) tesisi veya sıkıştırılmış doğalgaz (cng) gemisi gibi yeni teknolojilerin ilgi görmeye başlamasının sebebi de bu olabilir.

söz konusu belirsizliklere rağmen, son dönemde yapılan açıklamalar, tarafların çözüm sonrasında doğalgaz işbirliği fikrine genel olarak ısınıyor olabileceklerini ortaya koyuyor. kıbrıs rum kesimi cumhurbaşkanı nikos anastasiadis, 17 şubat'ta associated press'e verdiği demeçte doğalgaz ile kıbrıs barışını ilişkilendirirken, enerji bakanı taner yıldız da 12 şubat'taki bir açıklamasında kıbrıs meselesinin çözümünün enerji projelerinde işbirliğinin de önünü açabileceğini dile getirdi.

"boru hattı ve lng vaadi"; türkiye-israil ilişkilerinde daha fazla mesafe katedilmesine ve yanı sıra israil ile leviathan gaz sahasındaki ortaklarının ihracat seçenekleri hakkındaki nihai kararına bağlı olsa da, güney kıbrıs'taki blok 12'nin rezerv büyüklüğüne dair tahminlerin düşük oluşu, türk lirası'nın değişkenliği ve israil'in ihracat planlarına son şeklini vermesi için yabancı şirketlerden gördüğü baskı gibi son dönem gelişmeleri ışığında, daha cazip bir seçenek haline dönüşüyor. taraflar, bu hesaplar doğrultusunda kıbrıs meselesini çözmeye teşvik mi olacaklar, yoksa yeni ortaya çıkan belirsizlikler, onları daha riskten kaçınır hale mi getirecek? bunun yanıtını zaman gösterecek.

bu görüş makalesi aynı yazarlar tarafından istituto affari internazionali'de (iai) yayımlanmış daha kapsamlı bir yazıdan derlenmiştir.

ayla gürel, oslo barış araştırmaları enstütüsü kıbrıs merkezi'nde (peace research institute oslo, prio cyprus centre) kıdemli araştırma danışmanı.

fiona mullen, sapienta economics direktörü ve aynı zamanda strata insight enerji politikaları risk danışmanlığı kurucularından. twitter'dan takip edin: @fionamullency

bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve al jazeera’nın editöryel politikasını yansıtmayabilir.

Ayla Gürel

oslo barış araştırmaları enstütüsü kıbrıs merkezi'nde (peace research institute oslo, prio cyprus centre) kıdemli araştırma danışmanı. Devamını oku

Fiona Mullen

sapienta economics direktörü ve aynı zamanda strata insight enerji politikaları risk danışmanlığı kurucularından.  Devamını oku

Yorumlar

Bu sitede yer alan içerikler sadece genel bilgilendirme amacı ile sunulmuştur. Yorumlarınızı kendi özgür iradeniz ile yayınlanmakta olup; bununla ilgili her türlü dolaylı ve doğrudan sorumluluğu tek başınıza üstlenmektesiniz. Böylelikle, Topluluk Kuralları ve Kullanım Koşulları'na uygun olarak, yorumlarınızı kullanmak, yeniden kullanmak, silmek veya yayınlamak üzere tarafımıza geri alınamaz, herhangi bir kısıtlamaya tabi olmayan (format, platform, süre sınırlaması da dahil, ancak bunlarla sınırlı olmamak kaydıyla) ve dünya genelinde geçerli olan ücretsiz bir lisans hakkı vermektesiniz.
;