sezonun en lüks ve ihtişamlı yarışı monako gp’si bu hafta sonu koşuluyor. öte yandan monako’ya, çok sayıda takım ekonomik sorunların gölgesinde gidiyor. peki nasıl oluyor da, bu kadar çok paranın döndüğü bir sporda, takımlar maddi problemler yaşıyor? isterseniz formula 1’in pek bilinmeyen yüzüne; finansal modeline beraber bakalım.

ilk olarak tarafları tanıyalım…

öncelikle formula 1’in sahibinin kim olduğundan bahsedelim. formula 1 dünya şampiyonası, uluslararası otomobil federasyonu fia’nın sahibi olduğu ve sportif açıdan fia tarafından yönetilen bir yarış serisi. ancak bu serinin tüm ticari hakları, fia tarafından 113 yıllık bir süre için, formula 1’in patronu olarak tanınan bernie ecclestone’ın başında olduğu formula bir yönetimi fom’a devredilmiş durumda. karmaşık mali anlaşmalar ve konsorsiyumlar üzerinden yürütülen fom’un hisseleri, başını ingiliz yatırım firması cvc capital partners’ın (%35 hisse) çektiği bir grup yatırım şirketine ait. bernie ecclestone, şu anda %5 civarında bir hissesi kalmış olmasına rağmen; bu yatırım firmaları adına f1’i ticari ve idari olarak yönetmeye devam ediyor.

fia, fom ve 10 formula 1 takımı şu anki finansal modelde, 2020 senesine kadar, üç taraflı anlaşmalar ile birbirine bağlanmış vaziyette. öte yandan geçen sene caterham’ın iflas etmesi, marussia’nın iflasın eşiğinden dönmesi, lotus, sauber ve force india’nın devamlı yaşadığı ekonomik darboğaz ile beraber maddi sıkıntılar son iki yıldır çok konuşuluyor.

işin acı tarafı bu yeni bir şey değil; adaletsiz gelir dağılımı nedeniyle özellikle ufak takımlar, her sezonu ‘hayatta kalma’ stratejisiyle tamamlamaya çalışıyor.

ödemelerdeki üç ana başlık

fom yarış yapılan ülkelerden alınan aidatlar, televizyon yayın hakları, sponsorluk, pist kenarı reklam satışları, padok kulübü gelirleri ile beraber yılda yaklaşık 1.65 milyar dolar bir ciro yapıyor. her sene artan bu gelirin, fom’un masraflarının çıkmasının ardından kalan kısmının (2014 için 1.32 milyar dolar) üçte ikisi; çok karmaşık bir ödül dağıtım sistemine göre, yarışan takımlara dağıtılıyor. 

şu anki modelde takımlar dört ayrı maddeye göre para alıyorlar: sütun 1, sütun 2, sütun 3 ve bazı takımlara verilen anlaşma bonusları. sütun 3, bir önceki yılın şampiyona klasmanında 11. sıra ve daha geride kalan takımlara yıllık 10 milyon dolar ödenmesini gerektiriyor. şu anda f1’de 10 takım mücadele ettiği için, bu başlığa göre dağıtılacak bir para yok. o nedenle bir diğer üç başlığı irdeleyelim:

a) sütun 1’de dağıtılacak para, son üç sezonda iki kez takımlar şampiyonasında ilk onda yer alan tüm takımlara eşit olarak pay ediliyor
b) sütun 2’de bir önceki şampiyon takımına %19, ikinciye %16, üçüncüye %13 ve devamında %11 – 10 – 9 – 7 – 6 – 5 – 4 şeklinde bir pay dağıtılıyor.
sütun 1 ve sütun 2 başlıklarında dağıtılan toplam para, 2014 için yaklaşık 634 milyon usd olacak.
c) bunun dışında daha önce (farklı adlar altında olsa da) şampiyonluk kazanmış takımların (ismen ferrari, red bull, mercedes, mclaren ve williams) tarihçeleri ve marka değerine dayanarak, fom ile yaptıkları imtiyazlı anlaşmalardan gelen bonus ödemeleri var.  bu bonus konusunda en imtiyazlı takım, tarihi geçmişi ve marka değeriyle fom’dan her zaman en fazla ödemeyi alan ferrari. 2014 için dağıtılacak bonus ödeme miktarı ise 250m usd.

2014 için takımlara dağıtılacak para 884 milyon dolar

saygın yarış dergisi autosport’ta yayınlanan dosyaya göre yukarıda bahsettiğimiz 1.32 milyar dolarlık kısmın yaklaşık üçte ikisi (884 milyon dolar) bu sene takımlara dağıtılacak. insanın anlamakta zorlandığı bu karmaşık sistemdeki para dağıtımı da oldukça adaletsiz.

f1’in en eski ve en çok bilinen takımı ferrari, çok kötü geçen bir sezonda bile rakiplerinden fazla para alıyor. 98 milyon dolar ile fom’dan en fazla bonusu toplayan italyan takımı, geçen sene son 21 yılın en kötü sezonunu geçirmesine karşın sütun 1 ve 2’nin toplamından 66 milyon dolar alınca; 2014’te toplam 164 milyon dolar almış olacak. 

geçen seneyi ikinci bitiren red bull racing bonus olarak 74 milyon, sütun 1+2’den 82 milyon alınca, toplam 156 milyon dolar gelir elde edecek.

geçen senenin şampiyonu mercedes bonustan sadece 34 milyon dolar alabilecek. sütun 1+2’den gelecek 92 milyon dolarla, alman takımının geliri 126 milyon dolara denk gelecek.

daha fazla detaya girmeden 2014’ten ötürü mclaren’in 98, williams’ın 83, force india’nın 60, toro rosso’nun 54, lotus’un 51, marussia’nın 48, sonuncu sauber’in ise 44 milyon dolar alacağını belirtelim.

gelelim anormalliklere

özetle ortalamaya vurduğumuzda dağıtılan paraların neredeyse %70’ine, bonus ödemeleri de alan ilk beş takım el koyarken; diğer beş takım ancak %30’la yetinmek zorunda.

yani bir yarış bile kazanamayan ferrari, 2014’te 16 yarış kazanan mercedes’ten 38 milyon dolar daha fazla para kazanmış olacak. ya da başka bir deyişle ferrari, geçen sene boyunca hiç puan alamadan sonuncu dahi olsa, alacağı 110 milyon dolar gelirle en çok para alan dördüncü takım olacaktı.

iki ezeli rakip williams ve mclaren’e de bakalım. 2014’te beşinci olan mclaren, üçüncü olan williams’tan 15, altıncı olan force india’dan tam 38 milyon dolar fazla para alıyor. williams’ın durumu daha da vahim. aldıkları çek, geçen sene şampiyonada geçtikleri ferrari’nin neredeyse yarısı kadar.

ekonomik model işlemiyor

yani işin özeti bu sistemde, zaten daha başarılı ve daha zengin olan takımlar; daha fazla ödül parası alırken, daha geride olan takımlar daha az parayla yetinmek zorunda. daha az ödül parası olan takım, daha az ar-ge ve daha az yatırım yaptığı, daha yetersiz teknik ekipman ve daha kötü pilotlarla yarıştığı için, yine yavaş kalıyor ve bir sonraki sezon yine rakiplerinden daha az para alıyor. bu döngüden çıkmak da pek mümkün gözükmüyor. işte bu nedenle 2015’te dört takımda sponsor getirisi olan pilotlar yarışıyor.

şu anda fom’dan gelen ödül paraları olmadan ufak takımların finansal olarak ayakta kalabilmeleri pek mümkün görünmüyor.10 takıma 884 milyon dolar dağıtılmasına karşın, takımların yarısı maddi sıkıntı içinde.

işte bu nedenlerden ötürü, iş modeli olarak takımların finansal yapılarının sağlıklı olmadığı çok açık. öte yandan avrupa’da etkilerini hala sürdüren ekonomik durgunluk nedeniyle, takımların sponsor bulması veya mevcut sponsorları elde tutması da, her geçen sene daha da zorlaşıyor.

yatırımcılar kazanmaya devam ediyor

takımların çoğu sıkıntı içindeyken, f1’in yatırımcıları ise onların yarattığı şov üstünden para kazanmaya devam ediyor. 2006’da sporun hisselerini alan cvc capital partners’ın kazandığı net gelir ve hisselerin yaklaşık borsa değeri düşünüldüğünde, forbes’a göre %751’lik bir kazanç yakalaması, f1’in ticari değerini ortaya koyuyor.

ayrıca 2013’te 185 ülkenin televizyonlarında toplam 21.000 saat yayınlanan formula 1, özellikle uluslararası işler yapan firmalar için hala harika bir pazarlama aracı.
her ne kadar son iki yılda izlenme düşmüş olsa da; her sene yeni ülkelere açılan, gittikçe avrupa’dan uzaklaşıp sıcak paranın bulunduğu orta doğu ve asya pazarlarına kayan f1, diktatör bernie’nin yönetiminde finansal olarak büyümeye devam ediyor. ama ne yazık ki bu büyüme sporun ana aktörleri olan takımları memnun edecek bir platform üzerinde gerçekleşmiyor.

lotus, force india ve sauber geçen sene para dağılımını düzeltmek için adeta ayaklanma çıkardı, ama keyfi tıkırında olan büyük takımlarla beraber bay e, bu hamleyi boşa çıkardı. bakalım sıradaki kriz, ne zaman patlayacak?

formula 1 spikeri serhan acar, 1979 yılında bursa'da doğdu. istanbul teknik üniversitesi elektrik mühendisliği bölümü'nden mezun. 2000-2013 yılları arasında türkiye otomobil sporları federasyonu’nda çalıştı. formula 1 türkiye grand prix’inde yedi sene boyunca direktör yardımcılığı görevini yürüttü. 2005 yılından bu yana sırasıyla cnn türk, trt ve smart spor kanallarındaki formula 1 yayınlarında spikerlik ve yorumculuk yaptı.

twitter'dan takip edin: @serhanacar

bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve al jazeera’nın editöryel politikasını yansıtmayabilir.