fransa, batı afrika meselesinde ifade özgürlüğü dogması ile jeopolitik çıkarlarını korumak arasında ince bir çizgide yürüyor.

radikal dincilerin fransız hiciv dergisi charlie hebdo'nun paris'teki ofisine düzenlediği silahlı saldırıda 10'u dergi çalışanı 12 kişinin hayatını kaybetmesi dünya medyasında geniş yer buldu; boko haram'ın nijerya'nın baga bölgesinde yaptığı katliama yeterince ilgi gösterilmemesinden ise pek az şikâyet eden oldu.

baga saldırısı, charlie hebdo olayı ile aynı günde, nijerya-çad sınırında gerçekleşti. yaklaşık 2 bin sivilin öldüğü, 500'den fazla kadın ve çocuğun kaçırıldığı olay, ne üzücüdür ki, paris saldırısının gölgesinde kaldı. 

paris'teki olaylar hemen ve haklı olarak ifade özgürlüğüne yönelik önemli bir saldırı şeklinde nitelendirilirken, baga katliamına o kadar ilgi gösterilmemesi, "paris sokaklarında yürümeye meraklı küresel güçler, aynı terör afrika ülkelerini hedef aldığında bunu görmezden geliyor" yorumlarının yapılmasına yol açtı.

aynı terör

her iki eylemde de dinin arkasına sığınıp kendi kişisel menfaatleri için islamiyet'in değerlerini ihlal eden, şiddet yanlısı grupların imzası var.

burada aynı tür bir terörden bahsediyoruz: boko haram nasıl afrika'da hilafeti kurma çabalarına karşı olduğundan şüphelendiği herkesi hedef alarak din özgürlüğüne saldırıyorsa, charlie hebdo çizerlerinin öldürülmesinin ardında da, her ne kadar dergi tüm inançları eşit şekilde hedef alsa da, bir dini diğerinden üstün kılma girişimi yatıyor.

öte yandan, paris'te – görünürde basın özgürlüğünü korumak için – bir araya gelen dünya liderleri arasında bu konuda sicili hiç iyi olmayanlar da vardı. afrika'da işlenen zulümler karşısındaki sessizlik, özellikle de kendisini insan haklarının en büyük destekçisi addeden ve batı afrika ile özel ilişkilerinden sık sık övgüyle bahseden fransa'nın sükûneti endişe vericiydi.

bununla birlikte, ortadaki çelişkiler göründüğü kadar açık olmadığından bu basite indirgemeci okumayı gözden geçirmek gerek. françois hollande iktidarının başından beri fransa'nın afrika'ya yönelik dış politikasında keskin bir dönüş yaşandı. amaç, fransa'nın bölgedeki konumunu pekiştirmek ve batı afrika'nın terör yuvası olmasını önlemekti.  

charlie hebdo saldırısının ardından düzenlenen yürüyüş sırasında mali cumhurbaşkanı ibrahim boubacar keita'ya, stratejik gerekçelerle hollande'ın sağında yer verildi. buradaki mesaj, fransa'nın bölgedeki son müdahaleleri ile paris'teki terör eylemlerine yönelik tepkilerin, ortak bir kötüye karşı yürütülen aynı kapsamlı stratejinin iki tarafı olduğu idi.

fransa, afrika'daki geleneksel nüfuz alanının birçok noktasında aşırılık yanlısı hareketlerin yükselişine tanık oluyor. mali'nin kuzeyinde karışıklık çıkaran islamcı ayaklanmacılar, merkezî hükümetin kurumsal hatalarından yararlanarak büyüdü.

yeniden tırmanan çatışmalar

fransa'nın birleşmiş milletler tarafından takdirle karşılanan askerî müdahalesi seçimlerin başarılı bir şekilde yapılmasını sağlamış olsa da, bir süre önce hükümetin istifa ettiği ülke henüz istikrar ortamından oldukça uzak.

afrika genelinde dinî köktenciliğin yükselişi ve silahlara erişimin kolay olmasının da etkisiyle merkezî otoriteler aleyhine çatışmalar yeniden tırmanışta.

charlie hebdo olayı ve fransız yetkililerin ifade özgürlüğünün dinî dogmalardan üstün tutulacağını bir kez daha ifade etmesi, batı afrika'daki müslüman toplumları kızdırarak radikal hareketlere zemin hazırladı. ayrıca fransa'nın bölgedeki çıkarlarına yönelik muhalefeti hareket geçirdi, birçok ülkede gösteriler düzenlenmesine ve fransız bayraklarının yakılmasına yol açtı.

olayların en şiddetlileri nijer'de yaşandı. buradaki gösteriler sırasında siviller hayatını kaybetti, kiliseler yağmalandı.

nijer, hem fransa'nın menfaatleri, hem de köktenci hareketlere karşı verilen mücadele anlamında kilit bir ülke. nijer'deki zengin uranyum yatakları, fransız nükleer sektörü ve ülkenin enerji ve dış politika alanlarındaki bağımsızlığı açısından büyük önem taşıyor.

nitekim fransız nükleer konsorsiyumu areva, çevreci aktivist stephane lhomme'un dile getirdiği, şirketin nijer devlet başkanı mahamadu issufu'ya 16.927.500 amerikan doları değerinde özel bir jet alması için para yardımında bulunduğu yönündeki iddiaları hasıraltı etmeye çalışırken, ifade özgürlüğünün değeri o kadar büyük bir öncelik gibi görünmüyordu.

nijer, boko haram'ın kalesi nijerya'ya sınır komşusu olması sebebiyle islamcı örgüte karşı verilen mücadelede de önemli bir yere sahip. 

aşırıcılık hız kazanıyor

aşırıcılığın ülkenin güney kesiminde ivme kazandığı görülüyor ki, boko haram'ın buralardaki yerel çetelerden adam toplamaya çalıştığı sır değil. kendi topraklarını korumaktan aciz, bölgesel yardıma hararetle ihtiyaç duyan nijerya ve kamerun'daki duruma benzer bir kurumsal zafiyet nijer'de de mevcut.

hâl böyleyken, çad bir anda afrika jeopolitiğinin hayati bir oyuncusu hâline geldi. hollande ve fransa başbakanı manuel valls, afrika genelinde bir askerî güç oluşturulmasına ön ayak olmak amacıyla geçen temmuz ve kasım aylarında çad'ın başkenti n'djamena'yı ziyaret etti.  

şayet paris hâlihazırda mali ve orta afrika cumhuriyeti'nde barışı sağlama çabalarında yer alıyorsa, boko haram ile savaşma görevini, hem ilave bir kara operasyonun maliyeti yüzünden, hem de yeni sömürgeci hırslar peşinde koşuyormuş gibi algılanmamak için afrika ülkelerine devretmeyi tercih edecektir.

nijerya ordusunun utanç verici beceriksizliği karşısında öne çıkan çad, fırsattan istifade kendini bölgesel bir güç olarak konumlandırıyor. hiç de demokrasi timsali bir isim sayılmayan çad cumhurbaşkanı idris deby, bu krize müdahil olarak pek çok kazanç sağlayabilir; ülke içinde aldığı kararlara yönelik uluslararası eleştirileri ve n'djamena'daki toplumsal anlaşmazlıkları susturabilir.      

dolayısıyla, afrika'da uluslararası çatışma ve ulus kurma süreçlerinden tutun, ülke içinde ifade özgürlüğünü desteklemeye kadar varan kapsamlı bir strateji benimseyen fransa'nın terörle mücadele stratejisi, her ne kadar tutarlı olsa da, uygulamada son derece çelişkili.  

paris, iç cephede nijer gibi dost ülkelerin liderlerine yönelik eleştirileri susturmak mecburiyetindeyken, çad cumhurbaşkanı deby'nin en az ülkesindeki performansı kadar sıkıntılı uluslararası prestijinin desteklenmesi ve orta afrika cumhuriyeti'ne yönelik müdahale de fransa içinde sürekli eleştiri konusu olmakta.

bu durum hollande açısından son derece rahatsız edici olmakla birlikte, nicolas sarkozy'nin afrikalıların ilerlemeyi bir türlü benimseyemediğini öne süren küstah ve rezil konuşmasına kıyasla, fransa'nın afrika'ya yaklaşımı ve kıtanın kurumsal gelişimine katkı anlamında büyük ilerleme kaydedilmiş durumda.  

remi piet, katar'ın başkenti doha'da bulunan katar üniversitesi fen edebiyat fakültesi uluslararası ilişkiler bölümü'nde kamu politikası, diplomasi ve uluslararası siyasal iktisat dersleri veriyor.

bu makalede yer alan görüşler yazara aittir ve al jazeera'nin editöryel politikasını yansıtmayabilir.