Görüş

Irak ve Suriye’de iç savaşın kazananı Kürtler

Irak’ta merkezle bağı giderek zayıflayan Kürt Bölgesi’nde bağımsızlık söylemi ve zemini giderek güçleniyor. Ortadoğu’daki Kürtler arasında en zayıf halka olarak görülen Suriye Kürtleri ise fiili olarak kendi otonom bölgelerini kurdu ve siyasi statü sahibi olmaya çok yaklaştı.

Konular: Irak, Suriye, IŞİD, Türkiye, PKK
Oytun Orhan'a göre öz güveni artan ve Kürtler arasında çekim merkezi olma yolunda ilerleyen PKK'nın siyasi müzakereye yanaşması zorlaşacak. [Fotoğraf: Reuters]

21. yüzyılın kürtlerin yüzyılı olacağı iddia ediliyordu. bu iddiayı doğrulamak için henüz erken olsa da 2015 yılı ile beraber özellikle irak ve suriye kürtleri adına tarihi gelişmelerin yaşandığı söylenebilir. irak’ta merkezle bağı giderek zayıflayan kürt bölgesi’nde bağımsızlık söylemi ve zemini giderek güçleniyor. ortadoğu’daki kürtler arasında en zayıf halka olarak görülen suriye kürtleri ise fiili olarak kendi otonom bölgelerini kurdu ve siyasi statü sahibi olmaya çok yaklaştı.

işid’in kürtler adına yarattığı en büyük fırsat, belki de bölgede rekabet halinde olan kürt siyasal ve askeri aktörler arasında ortak tehdide karşı işbirliği temelinde bir ittifak doğurması oldu.

by Oytun Orhan


birbiriyle bağlantılı iki gelişme söz konusu durumun ortaya çıkmasını sağladı. birincisi, mart 2011’de suriye’de başlayan halk ayaklanmasının zaman içinde merkezî otoritenin giderek güç kaybettiği bir iç savaşa dönüşmesi. bu gelişme, ülkede merkezkaç kuvvetlerinin güçlenmesini sağladı. bu anlamda en hazırlıklı toplumsal kesim, kürtler ve siyasi hareket olarak pyd oldu.

ikinci gelişme ise suriye’deki iç savaşın uzamasına bağlı olarak el kaide türevi irak ve şam islam devleti’nin (işid) ortaya çıkmasıydı. işid, suriye ve irak’ta geniş alanları ve doğal kaynakları kontrol etmeyi başardı. işid’in güçlenmesi birkaç açıdan kürtler adına fırsat yarattı. birincisi, irak ve suriye’de merkezî otoritelerin zayıflamasına zemin hazırlayarak yerel güçlerin öne çıkmasını sağladı. ikincisi, terör örgütü işid’e karşı mücadelede yer almak, uluslararası alanda meşruiyet sağlama ve destek almanın araçlarından biri haline dönüştü. bu anlamda en uygun yerel unsur olarak irak ve suriyeli kürtler batı’nın yakın müttefiki haline geldi ve güçlendi. irak kürt bölgesel yönetimi, pkk, pyd’nin birçok batılı ülkeden aldığı askeri destek, pkk’nın terör örgütleri listesinden çıkarılması tartışmaları bu bağlamda değerlendirilebilir.

irak’taki bir diğer etki de bağdat ile erbil arasındaki coğrafi bağlantının neredeyse ortadan kalkması oldu. bu da iraklı kürtlerin bağımsızlık söyleminin güçlenmesi, meşru zeminin oluşması ve koşulların olgunlaşması ile sonuçlandı. iraklı kürtler açısından bir diğer fırsat bağdat ve erbil arasındaki tartışmalı bölgeler sorununun, şimdilik kaydıyla, kendiliğinden çözülmesi oldu. irak ordusunun işid’e karşı geri çekilmesinden doğan boşluk, başta kerkük olmak üzere birçok tartışmalı bölgede peşmerge tarafından dolduruldu.

işid sonrası kürt aktörler arası işbirliği ve rekabet

işid’in kürtler adına yarattığı en büyük fırsat, belki de bölgede rekabet halinde olan kürt siyasal ve askeri aktörler arasında ortak tehdide karşı işbirliği temelinde bir ittifak doğurması oldu. iraklı kürtlerin musul, kerkük, diyala ve erbil kırsalında işid’e karşı kaybettiği bölgelerin geri kazanılması mücadelesine başta pkk olmak üzere ypg, iranlı kürt silahlı güçler destek verdi. irak ve suriye kürt bölgeleri arasında coğrafi bağlantı açısından önem taşıyan musul’a bağlı sincar’ın işid’den kurtarılması çabalarında kdp peşmergeleri ve suriye’den gelen ypg güçleri birlikte hareket etti. kerkük, erbil ve diyala çevresindeki işid’e karşı mücadelede ise kyb peşmergeleri ile birlikte pkk mücadele yürüttü. uzun süre boyunca barzani’ye bağlı güçlerin suriye kürt bölgelerinde etkinlik çabalarına direnen pyd, kobane işid kuşatması altına girince kdp peşmergelerinin türkiye üzerinden geçerek kobane’ye girişine onay verdi.

kürt aktörler arasında en sorunlu ilişkiye sahip kdp ve pkk arasında dahi sincar’da, gwer’de ve mahmur’da işbirliği yapılmış olması şaşırtıcıydı. hatta kürt bölgesi başkanı mesut barzani, mahmur’da çatışma bölgelerini ziyarete gittiğinde pkk’lı komutanları kutlarken çekilen resimler basına yansıdı.

hem suriye’de hem de irak’ta işid’e karşı sağlanan kısmi başarıda kürt aktörler arasındaki birlikteliğin rolü önemli. ama daha kritik olan başta abd olmak üzere işid’e karşı oluşturulan koalisyon güçlerinin verdiği destekti. bu sayede işid acil bir tehdit olmaktan çıkarılabildi. ortak tehdidin ortadan kalkmasa da zayıflaması bahsi geçen birlikteliğin ne kadar kırılgan olduğunu ortaya çıkardı. hatta taraflar arasında yeni rekabet alanlarının ortaya çıktığı görüldü.

pkk 2013’te gerçekleştirdiği kongrede açıkladığı siyasi tutum belgesi’nde öncelikli hedeflerden biri olarak “irak’ta etkili bir aktör olmayı” belirlemişti. işid’e karşı ortak mücadele, pkk’ya bu hedef adına önemli fırsatlar sağladı. kerkük, musul ve diyala’da “fedakârlık yapan” pkk, bu bölgelerden kolayca çekilmeyeceğini gösterdi. ortak tehdidin çekilmesi ile “birlikte geri kazanılan” bölgelerin kimin kontrolünde olacağı sorunu ortaya çıkmaya başladı.

türkiye’nin doğrudan askeri dahli olmaması durumunda işid’e karşı abd desteğini alan kürtlerin afrin-kobane arasını da ele geçirmesi yüksek bir olasılık.

by Oytun Orhan


pkk’nın sincar’da kanton kurulması teklifi ve bu yönde bazı adımların atılmış olması, pkk liderlerinin irak kürt bölgesi’nin demokrasi ve federal bölgeler çerçevesinde yönetilmesi gerektiği söylemleri, pkk’nın irak’ta kendi kontrolünde bölgeler istediğinin işareti. pkk böylece suriye kürt bölgelerinde iktidarını pekiştirmenin ötesinde rekabeti kdp’nin sahasına taşımayı başardı.

pkk’nın kdp’ye karşı bu denli öne çıkmasında etkili bir faktör de iran oldu. suriye’de pyd/pkk ile işbirliği yapan iran, irak kürt bölgesi’nde artan kdp etkisini pkk-kyb ittifakı ile dengeleme arayışında. iran, irak kürt bölgesi’nin kendi içinde farklı aktörler tarafından kontrol edilen “kantonlar” şeklinde yönetilmesini destekliyor.

kürt aktörler arası artan rekabet çerçevesinde değerlendirildiğinde, türkiye’nin güney sınırları boyunca oluşan kürt kuşağı kendi içinde farklı siyasi hedefleri olan ve farklı bölgesel ittifaklara sahip aktörler tarafından kontrol ediliyor olduğu gerçeği ortadadır.

kürt kuşağı ve türkiye

kendi içindeki çelişkiler ve çatışma riskine rağmen büyük resme bakıldığında görünen sonuç, irak kürt bölgesi’nin iran sınırından başlayarak batıya doğru bir kuşak halinde akdeniz sınırlarına dayanmış bir kürt bölgesinin ortaya çıkışıdır. coğrafi açıdan bakıldığında akdeniz’e açılan bütüncül kürt bölgesinin önünde suriye’de kobane ve afrin kantonları arasında kalan ve büyük kısmı işid tarafından kontrol edilen hat ile afrin’den sonra bir kısmı suriyeli muhalifler ve kalan kısmı rejimin kontrolü altındaki lazkiye’ye bağlı bayır-bucak bölgesi kalıyor. türkiye’nin doğrudan askeri dahli olmaması durumunda işid’e karşı abd desteğini alan kürtlerin afrin-kobane arasını da ele geçirmesi yüksek bir olasılık.

türkiye açısından bakıldığında irak ve suriye’deki kürt bölgeleri açısından iki farklı yaklaşım ve algının olduğu söylenebilir. irak’ta bağımsızlık ilan etmediği sürece bağdat’tan olabildiğince bağımsız hareket eden bir kürt bölgesi fırsat olarak görülüyor. bağdat’ın giderek artan oranda iran kontrolüne geçmesi, mezhepsel bölünmenin bir daha onarılamayacak şekilde derinleşmesi ve kürt yönetimi ile sürdürülen enerji işbirliği bunun nedenleri olarak sıralanabilir.

suriye’deki mücadele pkk’ya birçok açıdan açılım sağlıyor. işid’le mücadele üzerinden uluslararası alanda meşruiyet kazanırken, bölgesel düzeyde kürt milliyetçiliğinin bayraktarlığını üstlenme imkânı da elde ediyor.

by Oytun Orhan


suriye’de ise aynı fırsat algısının olmadığı açık. suriye’de kürt kuşağı ile ilgili iki temel sorunun olduğu söylenebilir. birincisi, söz konusu bölgenin karşılıklı güven bunalımının yaşandığı ve tehdit algılamasına dayalı ilişki içinde olunan bir aktör olan pyd/pkk tarafından kontrol ediliyor olması. bu durumun sınır güvenliği ile ilgili yarattığı kaygının ötesinde türkiye’nin birincil meselesi olan çözüm süreci bağlamında elini zayıflatacağı kaygısı da yaygın. ikinci ve en az bunun kadar önemli neden de, kürt kuşağının arada kalan cepleri de kapsayacak şekilde genişlemesi durumunda türkiye’nin arap dünyası ile coğrafi bağlantısının kesilecek olması. bu durumda türkiye, suriye ve genel anlamda ortadoğu’ya açılımını pyd/pkk üzerinden yapmak durumunda kalacaktır. türkiye’nin suriye’nin kuzeyinde güvenli bölge oluşturmak üzere askeri müdahalede bulunması olasılığını pkk kontrolünde kürt bölgesi kaygısı kadar başbakan ahmet davutoğlu’nun “türkiye’nin halep ile bağlantının kesilmesine asla müsaade etmeyiz” açıklaması bağlamında değerlendirmek gerekiyor.

kuzey suriye’de yaşananlar türkiye açısından bir dış politika meselesi olmaktan öte doğrudan iç güvenliği, toprak ve siyasal bütünlüğü ile ilgili. bu açıdan bakıldığında kuzey suriye’deki gelişmeler türkiye’nin en önemli meselesi olan çözüm süreci bağlamında önem kazanıyor. pyd/pkk’nın önceliği, suriye’nin kuzeyinde siyasi statü sahibi olunması. suriye’deki mücadele pkk’ya birçok açıdan açılım sağlıyor. işid’e karşı mücadele üzerinden uluslararası alanda meşruiyet kazanırken, bölgesel düzeyde kürt milliyetçiliğinin bayraktarlığını üstlenme imkânı da elde ediyor. özgüveni artmış, askeri olarak güçlenmiş, kalıcı bölge kontrolü sağlamış, bölgesel düzeyde kürtler arasında çekim merkezi olma yolunda ilerleyen örgütün kendini bu denli güçlü hissettiği bir ortamda siyasi müzakereye yanaşması zorlaşacaktır ya da ancak kendi maksimalist talepleri üzerinden bir barışa razı olacaktır.

oytun orhan, ortadoğu stratejik araştırmalar merkezi (orsam) uzmanı. gazi üniversitesi uluslararası ilişkiler bölümü'nden mezun oldu. yüksek lisansını, hacettepe üniversitesi uluslararası ilişkiler bölümü'nde tamamladı. başta suriye ve irak olmak üzere ortadoğu’nun çeşitli ülkelerinde çok sayıda saha çalışması yürüten orhan, abant izzet baysal üniversitesi uluslararası ilişkiler bölümü'nde doktora çalışmalarını sürdürüyor.

twitter’dan takip edin: @oytunorhn

bu makalede yer alan görüşler yazara aittir ve al jazeera’nin editöryel politikasını yansıtmayabilir.

Oytun Orhan

ORSAM Araştırmacısı Devamını oku

Yorumlar

Bu sitede yer alan içerikler sadece genel bilgilendirme amacı ile sunulmuştur. Yorumlarınızı kendi özgür iradeniz ile yayınlanmakta olup; bununla ilgili her türlü dolaylı ve doğrudan sorumluluğu tek başınıza üstlenmektesiniz. Böylelikle, Topluluk Kuralları ve Kullanım Koşulları'na uygun olarak, yorumlarınızı kullanmak, yeniden kullanmak, silmek veya yayınlamak üzere tarafımıza geri alınamaz, herhangi bir kısıtlamaya tabi olmayan (format, platform, süre sınırlaması da dahil, ancak bunlarla sınırlı olmamak kaydıyla) ve dünya genelinde geçerli olan ücretsiz bir lisans hakkı vermektesiniz.
;