iran medyası, tikrit'ten dera ve beyrut'a kadar bir cepheden diğerine geçen kudüs gücü komutanı kasım süleymani'nin fotoğraflarını, şov modunda yayınlamakta ısrarlı. amaç ise sır değil: bölgesel ve uluslararası güçlere, iran'ın vurucu gücünün ortadoğu'yu çevrelediği ve tamamen boyun eğdirdiği şeklinde bir mesaj göndermek.

çinliler, "bir fotoğraf, bin kelimeden etkilidir." derler. süleymani'nin fotoğrafları da iran projesinin mülkiyetine yeni alanlar kazandırılmasının dolaylı bir ifadesi ve onun ayak bastığı toprağın, gittiği sınırların tamamen tahran'ın kontrolüne geçtiğinin ilanıdır.

peki, o mesajın içeriğinde bir abartı var mı? sahadaki gerçekler, bu abartıyı geride bırakabilir. zira iran'ın irak ve suriye'de bastığı topraklarda yaşayan halklar, oraların iran projesine karşı çıkanlardan kurtarılması gerekçesiyle yurtlarından çıkarıldılar. halkın kendi topraklarına dönmesi ise yasaklandı.

suriye'de; başkent şam'ın güneyindeki seyyide zeynep türbesi civarındaki bölgelerde yaşayanlar tehcir edildi. öncesinde kusayr ve kalemun halkı benzer bir operasyona maruz kaldı. şimdi dera kırsalı ve kuzey kuneytra'da yapılan da bu. keza irak'taki ramadi ve salahaddin'de de yoğun şekilde bu yöntem izleniyor. hatta irak'taki kardeş şehirler, bu bölgelerin evlatlarını kabul etmezken; mevcut operasyonun, insanları nihai şekilde irak dışına çıkarma amacı taşıdığı görülüyor.

suriye ve irak'taki siyasi yapılar, iran yönetiminin kontrolü altında birer yerel yönetime dönüştüler veya tahran'dan çizilen plan doğrultusunda denetlenen ve yürütülen yetkilere ve referanslara sahip bölgesel sistemin bir parçası haline geldiler.

bölge ülkelerinin iran'a karşı koalisyon hamlesi

bu tablo karşısında bölgede diplomatik bir hareketlilik yaşanıyor. yoğunlaşan trafikte, iran ile mücadele koalisyonunu kurma girişimi görülebiliyor. koalisyondaki amaç ise iran'ın uzun yıllardır yaptığı hamlelerden sonra bölgede yol açtığı zararın derecesini ve seviyesini düşürmek. iran'ın söz konusu hamleleri, ilk başlarda esnek siyasi bir üslup almıştı ancak çok geçmeden geniş kapsamlı saldırgan politikalara dönüştü.

şu ana kadar iran'a karşı bir koalisyonu kurma niyeti net şekilde açıklanmadı. belki, koalisyonu oluşturacak taraflar arasında belirli düzenlemelere ihtiyaç duyulduğu için plan ilan edilmedi. belki de gelişmelerin alacağı seyir ve özellikle abd ile iran arasında yapılacak nükleer anlaşmanın içeriği ve etkileri beklenmek istendi. fakat gelinen aşamada bölgesel trafikten çıkarılacak sonuç şudur: iran ile mücadeleye dönük koalisyonun dayanacağı kartlar sunuldu ve koalisyon çağrısı yapan tarafların nabzı yoklandı. böylesi bir koalisyon dünya güvenliği üzerinde sonuçlar doğuracağı için etkin küresel güçlerin tutumları, destek veya itiraz boyutları incelendi. hâl böyleyken, washington tarafı ise tahran ile nükleer anlaşmanın tamamlanmasıyla meşgul.

yalnız, iran ile mücadele koalisyonunun kurulması yönündeki eğilim ve onun iran müdahalesinden etkilenen oluşumlara sağlayacağı avantajların boyutu bir yana, ortada yöneltilmesi gerekli sorular bulunuyor. bölge halklarının, (trajik durumları ve yaşama haklarının sağlanacağı yönündeki içi boş vaatlerden dolayı biriken hayal kırıklıkları dikkate alındığında) içinde barındıkları çadırdan fazlasını garantiye alma güçleri kalmadı. dolayısıyla koalisyon kurma çabalarının şu sorulara yanıt vermesi şart:

1) koalisyonun faaliyetlerinin çerçevesi ne olacak? eski bölgesel sistemin iptali, yeni temeller ve yaklaşımlara göre farklı bir alternatif oluşturulmasını gerektirecek şekilde yeniden formüle edilmesi anlamında kurumları ve araçları belirli bölgesel bir oluşum mu olacak? yoksa verilen misyonu tamamlayacak askeri yapıya sahip, belirli hedefleri gerçekleştirmeye dönük ortak bir girişimle mi sınırlanacak? aksi takdirde bu trafik, iran'ın uygulamalarının reddedilmesi ve projesine karşı çıkışın yinelenmesinden ibaret kalacaktır.

zikredilen sorular, suriye krizinde tanıklık edilen başarısız deneyimlerden dolayı yöneltiliyor. çünkü, böylesi bir koalisyona katılacak tüm taraflar, bir şekilde suriye krizine dahil olmuşlardı. lakin suriye'de yaşanan; eşgüdüm, ortak vizyon ve stratejiden yoksun dağınık bir müdahaleydi. o yüzden çabaları, sahada olumlu sonuçlar doğurmadı. hatta tarafsız kesimlere göre, harcanan onca para ve gösterilen gayrete rağmen ters sonuçlar ve zararlara yol açtı. kısacası; iran ile mücadeleyi hedefleyen koalisyon, etkin ve ortak bir eşgüdüm ve liderlik bulunmadığı takdirde, iran'a karşı gelişi güzel bir öfke boşalmasından öteye geçemeyecektir.

gerçekten de sahadaki iran deneyimi, operasyonal anlamda daha başarılıydı. tahran'ın başarısı, operasyon sahasında eşgüdüm, disiplin ve ortak yönetimden geliyor. iran, şimdiye kadar yapıp ettikleriyle, beşşar esed'in suriye'de iktidarın yüzü olarak kalmasını sağladı. hatta esed'in dera ve halep'teki operasyonlarına komuta ederek saldırı aşamasına geçti.

2) koalisyonun mekanizmaları ve araçları nelerdir? askeri yapı ve idari teşkilatları anlamında, irak ve şam islam devleti (işid) ile savaş koalisyonunun mekanizmaları formunda mı olacak? iran teşkilatlarıyla nasıl baş edilecek? iran'ın, suriye'de sahada çeşitli isimler altında faaliyet gösteren ve ülke coğrafyasının geneline konuşlandırılmış orduları (milisleri) olduğu malum. iran ile mücadele, bu orduların dağıtılması ve suriye toprağından nihai olarak çekilmesi demek. bazı tahminler, iran'ın milis güçlerinin sayısının on binlerce olduğu yönünde. yani iran ordularıyla savaş, insan ve silah bakımından denk orduları gerektiriyor.

iran teşkilatları, uzun soluklu rahat bir zaman diliminde kuruldu ve enjekte yöntemine yakın bir şekilde operasyon sahalarına yerleştirildi. yani bu orduların yok edilmesi, hızlı yüzeysel operasyonlara değil, karmaşık cerrahi operasyonlara ihtiyaç duyuyor. bizler, suriye'nin nihai şekilde yıkılmasına yol açacak bir mücadele ile karşı karşıya geleceğiz. iran teşkilatlarının çoğunluğunun büyük kentler ve nüfus yoğunluğu yüksek bölgelerde bulunması, durumu zorlaştırıyor. koalisyon, böylesi bir maceraya girebilir mi?

ortada daha yararlı ve az zararlı olabilecek bir alternatif var. o da doğrudan projenin başıyla yani iran ile mücadele etmek. bu alternatif, iran'ın otomatikman suriye ve hatta irak'taki kollarının çekilmesi ve gerilemesini beraberinde getirecek. ancak o da doğrudan ve kapsamlı bölgesel çatışma anlamına geliyor. peki, taraflar bu ihtimale hazır mı?

3) koalisyonun dayanacağı siyasi ve güvenlik gerekçesi nedir? gerekçe, birleşmiş milletler güvenlik konseyi gibi uluslararası sistemin kurumlarına başvurmaksızın, bölgesel uygulamalar ve "insani koruma ilkesi" söylemi altında mı şekillenecek? bu durumda, koalisyona katılan bölgesel güçler ile uluslararası sistemdeki denge güçleri arasındaki eşgüdümün boyutu ne olacak? yoksa koalisyonu, bölgesel istikrarın korunması hedefi mi gerekçelendirecek? tam da ortadoğu'da istikrar çöküşün eşiğindeyken ve bölgedeki birçok devletin, iran'ın yol açtığı bölgesel kaos yüzünden kendi içinde şiddetli dönüşümler yaşamasına ramak kalmışken… yahut koalisyon, iran'ın (açıktan meydan okumaktan yoksun olmayan çiğ bir üslupla) bu devletlerin güvenliğini tehdit etmesi sonrası, her devletin ulusal güvenliği koruma kuralına mı yoğunlaşacak?

tehlikelerle mücadele etmek amacıyla bölgesel ve uluslararası güç koalisyonlarının kuruluşundaki deneyim, birinci derecede tarafların siyasi iradesine yoğunlaştı. tarihin ve özellikle de modern tarihin sahne olduğu koalisyonların çoğunluğu, (avrupa'da napolyon ve nazizm'e karşı oluşturulan koalisyon gibi) kimi şahsiyetler ve düşüncelerin, (geleceği, kimliği ve yaşam şekliyle ilgili temel meselelerde) avrupa'ya oluşturduğu tehditlere yanıttı. yani ittifaklar bir zorunluluktu. bu ittifakların kurulmasında geç kalınmasının mal ve can kaybını arttırdığı görüldü.

görünen o ki ortadoğu'da tarih, şok edici bir tarzda tekerrür ediyor. iran burada, kendi hakim rejiminin görüşü ve ideoloji doğrultusunda bölgeyi yeniden şekillendirmeye çalışan gücü temsil ediyor. bu şekillendirme, suriye ve irak'ın çoğu bölgesinde soykırım ve etnik temizlik derecesine varan sert bir yaklaşım alıyor. dolayısıyla kasım süleymani'nin kendi fotoğraflarını, "diz çöktürmek, tehcir etmek veya öldürmek için size geldim." sloganını imzalayarak bölgeye yaptığı meydan okumaya yanıt verme noktasında lafı evirip çevirmeye gerek yok.