Görüş

IŞİD’in Ürdünlü pilotü öldürmesi ve kötülüğün sıradanlığı

Ürdün devletinin Kasasbe'nin ölümüne vereceği tepki, ülkenin uzun vadeli güvenliği açısından önemli. Devlet dışı aktörlerin şiddet eylemlerine devlet yaptırımına dayalı şiddetle karşılık vermek, beraberinde terörü yaratan koşullar da ele alınmadığı müddetçe, sonsuz bir şiddet döngüsü yaratmaya devam edecektir.

IŞİD'in rehin tuttuğu Ürdünlü pilot Kasasbe'yi öldürmesinin ardından Ürdün de pilotla takas edilmesi planlanan Sacide Rişavi'yi idam etti. [Fotoğraf: EPA]

irak ve şam islam devleti (işid) tarafından 3 şubat 2015 gecesi yayınlanan ve ürdünlü rehin pilot muaz kasasbe'nin yakılarak öldürülme görüntülerini içeren video, örgütün uyguladığı vahşeti kamuoyuna anlatma stratejisinde değişikliğe gittiğini gösteriyor.

kasasbe'nin infazı öncesinde işid, "dinin esaslarına aykırı" saydığı suriyeli ve iraklı toplulukları zorla sınır dışı etmekten tutun, o grupların dini mekânları tahrip etmeye ve kadınlarını köleleştirmeye kadar farklı zulüm yöntemlerine dayalı bir strateji uyguluyordu.

örgütün çarmıha germe, kafa kesme, eşcinselleri yüksek binalardan atma şeklindeki idam metotlarının her birinin kendi başına gaddarca olması bir yana, bu eylemlerin ileride yayınlanmak üzere videoya kaydedilerek belgelendirilmesi, hem örgütün esas taraftarlarına kararlılık aşılama hem de düşman halkları korkutma amacına hizmet ediyordu.

işid, uyguladığı şiddetin sıradan olmadığını; kafa keserek başladığı vahşi eylemlerini insanları diri diri yakmaya vardırabileceğini göstermenin derdinde.

by İbrahim El Maraşi

liderleri hedef alan manipülasyon

işid'in daha önce amerikan ve ingiliz vatandaşlarını idam etmesinde amaç, abd ve ingiltere liderlerini manipüle edip tepki göstermelerini ve işid karşısındaki gelişmiş ordularına rağmen, örgütün misilleme yapma imkânına sahip olduğunu kabullenmelerini sağlamaktı.

son idam olayında da aynı patoloji söz konusu. örgüt bu kez de ürdün kralı'nı nasıl manipüle edebildiğini gösteriyor. kasasbe'nin yakılarak öldürülmesi ise müslüman bir devlet liderine karşı özellikle iğrenç ve zalimce bir intikam mesajı.

işid, son idam eyleminde hannah arendt'in kötülüğün sıradanlığı olarak adlandırdığı kavrama uymadığını gösterdi. ünlü siyaset felsefecisi arendt'in 1963 yılında yayımlanan kötülüğün sıradanlığı: adolf eichmann kudüs'te isimli kitabında ortaya attığı bu kavram, yahudi soykırımı'nı yöneten nazi bürokrasisi içerisinde avrupalı yahudilerin yok edilmesinin rutin ve sistemli hale getirilmesini ifade ediyor.

öyle görünüyor ki, işid, uyguladığı şiddetin sıradan olmadığını; kafa keserek başladığı vahşi eylemlerini insanları diri diri yakmaya kadar vardırabileceğini göstermenin derdinde. zira örgütün hesabına göre, bıçak ya da kılıçla kafa kesmek, dehşete düşürmek istediği kesimlere bu yöntemin artık rutine bağlandığı izlenimini verebilir.

kasasbe vakasında yakarak öldürme yöntemine başvurulmasının nedeni, daha büyük bir şok yaratmaktı. olay, işid'in idamları gösteriye dönüştürmeyi takıntı haline getirdiğinin; insanları (bu örnekte bilhassa ürdün kamuoyunu) her seferinde şok edip düşünmeye sevk edecek yeni yollar aradığının bir göstergesi.

sembolik önem

ürdünlü pilotun böyle vahşice bir yöntemle öldürülmesinin trajik diyebileceğimiz sembolik bir önemi de var. kasasbe'nin idamının ironik tarafı, kendisi gibi ürdünlü olan el kaide liderlerinden ahmed fadıl nazzal haleyle, nam-ı diğer ebu musab zerkavi tarafından tohumları atılmış bir şiddetin kurbanı olmasıydı.

ürdün'ün zerka kentinde büyüyen zerkavi'nin 2003 irak savaşı sonrasında kurduğu terör örgütü, takip eden 10 yılı aşkın süre zarfında işid'e dönüşecekti.

kaderin bir diğer cilvesi de şu: ürdün'de hapiste bulunan ve kasasbe ile takas edilmesi planlanan sacide rişavi isimli iraklı kadın, kasım 2005'te başkent amman'da bir otel bombalama eylemine karışmıştı. işid öncesi irak'ta faal olan teröristler, bu olayla savaş alanlarını komşu ülke ürdün'e de taşımışlardı.

bombalı eylemde bir düğün için orada bulunan davetlilerin yanı sıra, cadılar bayramı (halloween) serisi ve hazreti muhammed'in hayatını konu alan çağrı (the message, 1977) filmlerinin suriye asıllı yönetmeni mustafa akkad da trajik şekilde hayatını kaybetti.

zerkavi'nin örgütü ve örgütün yeniden vücut bulduğu işid, daima islam adına eylemler yapan, nihilist bir ölüm ekolü olageldi. yaşamı boyunca yaptığı işlerle insanları peygamberin hayatıyla ilgili bilgilendirmeye çalışmış bir yönetmenin öldürülmesi eylemi, islam dünyasına en büyük zararı verenlerin aslında işid ve selefleri olduğunu göstermişti.

2005'teki amman saldırısından kasasbe'nin infazına kadar bu şiddetin faillerini ve kurbanlarını incelediğimizde, müslümanlar arasında, maalesef çok sayıda gayrimüslimin de ölümüne neden olan, bir iç savaş yaşandığı görülüyor. ki bunun son örneği de işid'in elindeki japon rehine kenji goto'nun öldürülmesiydi.

sonsuz şiddet döngüsü

yaşananları şöyle özetlemek mümkün: ürdünlü zerkavi, önce ülkesinden afganistan'a, oradan da 2001 yılında irak'a gider; binlerce iraklıyı öldürecek bir terör örgütü kurar; 2005 yılında emrindeki iraklıları masum sivilleri ve ünlü bir yönetmeni öldürmek üzere ürdün'e gönderir. suriye ve irak'ta faaliyet gösteren, uluslararası bir terör örgütü ile savaşmak için görevlendirilen ürdünlü bir pilot ise 2015 yılında bizzat kendisi gibi ürdünlü biri tarafından kurulmuş bir örgüt tarafından öldürülür.

kasasbe'yi öldüren islam değil; 2003 irak savaşı ve 2011 suriye iç savaşı ile zincirinden boşanan, ortadoğu ve islam dünyasını tüketen yeni küreselleşme dinamikleri ve uluslararası şiddetti.

ürdün toplumunun unsurları arasında işid'e sempati duyanlar olabilirse de, kasasbe'nin infazı, ülkenin işid ile mücadeledeki kararlılığını pekiştirecektir. 

by İbrahim El Maraşi

ürdün toplumunun unsurları arasında işid'e sempati duyanlar olabilirse de, kasasbe'nin infazı, büyük ihtimalle ülkenin işid ile mücadeledeki kararlılığını pekiştirecektir. nitekim ürdün'ün yoksul kentlerinden maan'da işid'e yönelik açık bir destek söz konusu. hatta kentin sakinlerinden bazıları, işid bayrağı asıyorlar.

amman, kasasbe'nin ölümü üzerine muhtemelen işid'e yönelik her türlü sempatizanlığı daha büyük bir azimle bertaraf etme yoluna gidecektir. fakat ülke şu anda kritik bir dönemeçte. ürdün devleti, kasasbe'nin infazı eylemine cevaben maan'a sert müdahalede bulunursa, bu durumun yaratacağı ters etki, pilotun ölümünden duyulan üzüntüyü yok edeceği gibi, vatandaşların bir kısmının işid saflarına katılmasına da yol açabilir.

ürdün devleti ve güvenlik güçleri tarafından kasasbe'nin ölümünün ardından verilecek tepki, ülkenin uzun vadeli güvenliğini etkileyecek. ürdünlü yetkililer, kasasbe'nin öldürülmesine yanıt olarak rişavi'nin idam edildiğini açıkladılar. abd başkanı barack obama'nın ulusa sesleniş konuşmasına cevaben yazdığım makalede belirttiğim gibi, devlet dışı aktörler eliyle yürütülen şiddet eylemlerine devlet yaptırımına dayalı şiddetle karşılık vermek, beraberinde terörü yaratan – işsizlik, aşağılama, yönetim eksikliği gibi – koşullar da ele alınmadığı müddetçe, sonsuz bir şiddet döngüsü yaratmaya devam edecektir.

ürdünlü olmadığım için rişavi'nin idam edilmemesi gerektiğini yazmak benim açımdan kolay olabilir. fakat memleketinin rişavi gibiler tarafından yakılıp yıkıldığına tanıklık etmiş irak asıllı bir amerikalı olarak, [ürdün'ün] intikam arzusunu da anlıyorum.

bununla birlikte, rişavi'nin idamı etik açıdan şu soruyu doğuruyor: ürdün devleti, işid teröristlerinin şiddet eylemlerine misliyle karşılık mı vermeli?

ibrahim el maraşi, san marcos'taki california eyalet üniversitesi tarih bölümü öğretim üyesi. maraşi'nin 'iraq’s armed forces: an analytical history' adlı bir kitabı bulunuyor.

twitter'dan takip edin: @ialmarashi

bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve al jazeera'nin editöryel politikasını yansıtmayabilir.

İbrahim El Maraşi

abd'nin san marcos kentindeki california eyalet üniversitesi tarih bölümü öğretim üyesi. maraşi'nin 'iraq’s armed forces: an analytical history' adlı bir kitabı bulunuyor. Devamını oku

Yorumlar

Bu sitede yer alan içerikler sadece genel bilgilendirme amacı ile sunulmuştur. Yorumlarınızı kendi özgür iradeniz ile yayınlanmakta olup; bununla ilgili her türlü dolaylı ve doğrudan sorumluluğu tek başınıza üstlenmektesiniz. Böylelikle, Topluluk Kuralları ve Kullanım Koşulları'na uygun olarak, yorumlarınızı kullanmak, yeniden kullanmak, silmek veya yayınlamak üzere tarafımıza geri alınamaz, herhangi bir kısıtlamaya tabi olmayan (format, platform, süre sınırlaması da dahil, ancak bunlarla sınırlı olmamak kaydıyla) ve dünya genelinde geçerli olan ücretsiz bir lisans hakkı vermektesiniz.
;