irak şam islam devleti'nin (işid) musul'u ele geçirmesinin üzerinden tam altı ay geçti. işid, bu işgalle birlikte hem harita üzerinde kendine yer buldu, hem de sınırları baştan aşağı yeniden çizme tehdidi yarattı. irak'taki düşük seviyeli iç savaşa dair haberler, uzun süredir ilk sayfalarda yer almazken, savaş yorgunu batı kamuoyu da sonu yok gibi görünen bu karmaşık krizin "dışında" kalmaktan memnun. işid'in cesur bir hamleyle bölgeyi istila edip musul'u alması, irak'ı bir kez daha gündeme oturtup, amerikan savaş uçaklarının yeniden havalanmasına neden oldu; ama şehrin kendisi hemen unutuldu.

bugün musul, adeta ölümü bekleyen bir şehir. şu anda içinde bulunduğu durumun korkunçluğuna dayanmaya çalışan kenti, daha beter bir gelecek de bekliyor olabilir. başlangıçta şehrin hızla geri alınmasına ilişkin fikirler, başbakan nuri maliki'nin iktidardan uzaklaştırılması ve abd başkanı barack obama öncülüğündeki işid karşıtı koalisyonun ortaya çıkışıyla geri plana düştü. işid, dirençli bir rakip olduğunu gösterdi. örgütün ilerlemesi kobani'de durdurulurken, musul hâlâ siyah bayrağın hâkimiyeti altında.

musul vali yardımcısı nureddin kaplan, kasım ayında yaptığı bir açıklamada "operasyona ne kadar erken başlanırsa, o kadar iyi olacağını; zaman geçtikçe işlerin zorlaşacağını" söyledi. musul'u geri almaya yönelik hazırlıklar gündemde; ama bence şehri güç kullanarak yıkıcı bir yöntemle geri almak yerine, içeriden çöküş yaratacak bir stratejiye öncelik verilmeli. işid'in selefi olan "irak el kaidesi", büyük kentsel alanları ele geçirmek yerine, buraları yönetmeye yönelmişti. musul dışından gelen haberler, burada da benzer bir eğilim olduğunu gösteriyor.

karanlık tablo

işid idaresindeki bölgeye dair güçlükle elde edilebilen bilgiler, can sıkıcı bir tablo ortaya koyuyor. the guardian ekim ayında yayımladığı bir haberde, bölgede "ciddi bir gıda ve su sıkıntısı olduğunu, kamu kurumlarının çalışmadığını ve yerel ekonominin çökme noktasına geldiğini" bildirdi.

eğitim sistemi de getirilen vergiler, kız ve erkek öğrencilerin ayrı sınıflarda okutulması ve resim gibi derslerin yasaklanması yoluyla "işid'leştirilmiş" durumda. hıristiyanlara ait evlerin ve şiilerin ibadet yerlerinin yağmalandığı yönünde haberler gelirken, musul'u terk etmek zorunda kalan kent sakinlerinin al monitor'e söylediğine göre işid haziran-ekim ayları arasında yaklaşık 25 bin insanı tutukladı.

işid'in temsili başkenti rakka başta olmak üzere diğer yerlerdeki yönetim tarzı hakkında da bilgi edindik. bir rakka sakini çarşaf giyip gizli kamera ile çekim yaparak inanılmaz derecede cesur bir yurttaş gazeteciliği örneği gösterdi. çektiği görüntüler, her köşe başında şehir yönetimi ve toplumsal kontrole dair anlayışlarını zorla empoze eden, eli silahlı, sakallı genç adamlar olan bir kent manzarası ortaya koyuyor. namaz kılmak ve muhafazakâr görünüm kesin bir şekilde dayatılırken, idamlara, hatta çarmıha germe olaylarına sıkça rastlanıyor. rakka halkının bir polis devletinin elinden diğerine düşmesi acı bir ironi.

bu bağlamda musul'u içeriden kazanmaya çalışmak akıllıca bir strateji olacaktır. işid'in hüsran içindeki iraklı sünnileri saflarına çekme kabiliyetine karşılık, yeni başbakan haydar ibadi'nin de ülkesi için çok daha kapsayıcı bir vizyonu var. savunma bakanlığı görevine musul'dan bir ismin atanması ve kürtler ile petrol gelirlerinin paylaşımı konusunda nihayet anlaşmaya varılmış olması, iraklı liderin çalışmalarının bir kanıtı. ibadi'nin irak milliyetçiliğini öne çıkararak, aşiret ve mezhep dinamiklerine karşı hassas davranması da, işid'in işlevsiz hilafetine karşılık daha cazip bir teklif olsa gerek. işid kontrolündeki rakka'da yaşayanlar, "kendi şehirlerinde bir yabancı" gibi hissettiklerini söylüyorlar.

tehlikeli alternatif

etkili bir propaganda, işid'in iraklı üyelerinin örgütün genellikle yabancılardan oluşan lider kadrosundan uzaklaşmasında faydalı olabilir. ancak bu kolay bir iş değil, zira gelen haberlerde işid'in kent içinde hemen her türlü mobil telekomünikasyon hattını kapatmaya karar verdiği belirtiliyor. belki de insanların kalbine ve aklına girebilmek için verdikleri mücadeleyi koruma bilinciyle bu kararı aldılar.

alternatif yol ise şehir açısından çok daha tehlikeli. amerikan istihbaratının tahminlerine göre, işid'in elinde iki yıl savaşmasına yetecek kadar silah mevcut. modernize edilerek, yeterlilik, mezhep ve "hayalet askerler" meselelerini bir kenara bırakmış bir irak ordusu, şehri alabilmek için tahminen 80 bin civarında askere ihtiyaç duyacaktır. 2004'te sözde en doğru amerikan silahlarıyla felluce'yi geri "kazanmak" için yapılan operasyonda kentin büyük bölümü tahrip olmuştu. bu bakımdan, musul'un geride enkaz yığınları ve ülkenin kuzeyine dağılmış mülteciler bırakarak çok daha ağır bir şekilde vurulma ihtimali oldukça yüksek.

suriye'nin en büyük ikinci şehri halep'in başına gelenler, irak'ın en büyük ikinci şehri musul'un geleceğine dair bir uyarı olarak görülmeli. irak'ın yeni hükümeti öncülüğünde uygulanacak etkili bir siyasi ve askeri strateji ile musul halkının hilafet devletine düşman olmasının şartları hazırlanmalı; ve böylece yaşadıkları şehrin ortadoğu'daki diğer örnekler gibi bir mezar şehir hâline dönüşmesine izin vermek yerine, kendilerini son derece büyük bir riske atarak işid ile içeriden mücadele etmeleri sağlanmalı. musul, tarihi açıdan son derece önemli bir kent, ancak şimdilerde bizzat tarih olma riski ile karşı karşıya.

james denselow, ortadoğu siyaseti ve güvenlik meseleleri uzmanı. dış politika merkezi'nde araştırmacı olarak görev yapmaktadır.

twitter'dan takip edin: @jamesdenselow

bu makalede yer alan görüşler yazara aittir ve al jazeera'nin editöryel politikasını yansıtmayabilir.