Görüş

Petrol fiyatlarındaki düşüşün etkileri: Kim kazanıyor, kim kaybediyor?

Genel olarak petrol fiyatlarındaki düşüşün dünya ve Türkiye ekonomisini olumlu etkileme ihtimali daha olası görünmektedir. Bununla birlikte, ortaya çıkabilecek bazı riskleri de göz ardı etmemek gerekiyor.

OPEC üyeleri iki hafta önceki toplantıda petrol üretimini mevcut düzeyde tutma kararı aldı. OPEC üyeleri günlük 30 milyon varil üretim yapıyor. [Fotoğraf: AFP]

2008 küresel krizi öncesi 140 dolar seviyelerine yükselen petrolün varil fiyatı kriz ile beraber 40 dolar seviyelerine kadar inmiş fakat büyümedeki toparlanma ile beraber tekrar 120 doların üzerine çıkmıştı. piyasa mekanizmasında, fiyatlar bir sonraki dönemde arzdaki değişimin habercisidir. yüksek fiyatlar yeni ve daha ucuz üretim arayışlarını da getirir. başta dünyanın en büyük ve aynı zamanda en çok enerji tüketen ekonomisine sahip abd’de olmak üzere kuzey amerika ve kuzey avrupa’daki arayışlar hem yeni petrol kaynaklarını hem de kaya gazı gibi farklı alternatifleri enerji arzına dâhil etmeye başladı. önce doğalgaz fiyatlarında düşüş gördük. 2014 yılında petrol fiyatlarının 90 dolarlara doğru bir gerileme göstermesi bekleniyordu. fakat 60 dolara doğru gerileyen fiyatlar kimsenin tahmin edemediği bir gelişme oldu.

fiyatlarda ortaya çıkan bu tür sert hareketlerin dengelenmesi bir süre alabilir. düşüşün devamı da gelebilir. yükselen fiyatlarda olduğu gibi düşen fiyatlar da arzın azalması yönünde gelişmelere yol açacaktır. enerji şirketlerinden gelen haberler bu yönde bir arz kısıntısının gelmekte olduğuna işaret ediyor. petrol ya da kaya gazının çıkarım maliyetlerine baktığımızda 55-60 doların altında kalıcı bir denge oluşmasının çok kolay olmayacağını söylemek mümkün görünüyor. elbette unutulmaması gereken bir nokta da siyasi ve jeopolitik gelişmeler ve buna bağlı stratejilerin petrol fiyatları üzerine etkisidir.

abd, suudi arabistan ya da genel olarak opec (petrol ihraç eden ülkeler örgütü) ülkelerinin arz yönüne ilişkin stratejileri de mevcut sert hareketlerde etkili oluyor gibi görünüyor. yılbaşından bu yana yüzde 40 civarında değer kaybeden petrol fiyatlarının bir süre düşük seyretmeye devam etme ihtimali yüksek denilebilir.

bu yılın başındaki yüksek petrol fiyatlarını ve günlük petrol talebini baz aldığımızda, petrol üreticilerinin gelirinin yıllık 3,8 trilyon dolara ulaştığını görebiliriz. fiyatlarda ortaya çıkan yüzde 40 oranında düşüş, yaklaşık 1,5 trilyon dolarlık gelirin tüketicinin elinde kalması anlamına gelecek. özellikle petrol üretmeyen ülkelerde tüketim talebinde artışa yol açabilecek bir gelişme ile karşı karşıyayız. elbette başta rusya olmak üzere petrol üreticisi ülkelerde ciddi bir talep düşüşü olasılığı bulunuyor. fakat dünya geneline baktığımızda kazananların kaybedenlerden daha çok olacağını söylemek mümkün görünüyor.

petrol fiyatlarında ortaya çıkan 40 dolar civarında düşüşün cari açığımızı en az 13-14 milyar dolar azaltacağını söyleyebiliriz. enflasyona pozitif etkisi yüzde 1,8 kadar olabilir. 

by Erhan Aslanoğlu

türkiye ekonomisine etkileri

türkiye ekonomisi açısından en önemli sonuçları cari açık ve enflasyon üzerinde gözlemleyeceğiz. ekonomi yönetimi tarafından da sık sık dile getirildiği gibi petrol fiyatlarındaki her 10 dolarlık düşüş türkiye ekonomisinin cari açığını 4 milyar doların üzerinde azaltma potansiyeline sahip. yalnız burada dikkat edilmesi gereken bir nokta var. petrol fiyatındaki düşüş oranı, doğalgaz ve diğer petrol ürünlerine aynı oranda yansımıyor. bu nedenle her 10 dolar düşüşün türkiye’nin cari açığına olan etkisi 4 milyar doların altına inebilir. mevcut durumda petrol fiyatlarında ortaya çıkan 40 dolar civarında düşüşün cari açığımızı en az 13-14 milyar dolar azaltacağını söyleyebiliriz.

petrol fiyatlarındaki düşüşün türkiye ekonomisine diğer olumlu bir etkisi enflasyon üzerinde olacaktır. merkez bankası'nın tahminlerini baz alacak olursak petrol fiyatlarındaki her 10 dolar düşüş tüketici fiyatları enflasyonunu yüzde 0,45 civarında düşürüyor. petrol fiyatlarında 40 dolar düşüşün enflasyona pozitif etkisi yüzde 1,8 kadar olabilir. petrol fiyatındaki düşüş öncesi 2015 yılı piyasa enflasyon beklentisi yüzde 7,5’lar seviyesine gerilemişti. petrol fiyatlarındaki düşüşün de etkisiyle enflasyonun yüzde 6’lara doğru gerileme ihtimali artmış görünüyor. petrol fiyatlarındaki düşüş sadece türkiye’de değil bütün dünyada enflasyonu baskı altına almaya aday görünüyor. böyle bir gelişme, merkez bankalarının para politikasında görece gevşek duruşunu destekleyecektir. amerikan merkez bankası'nın faiz artırımını engellemese bile 2015 yılında beklenenden daha az bir artışa yol açabilir.

petrol fiyatlarındaki düşüşün diğer makroekonomik etkisi, artacak tüketim talebiyle büyüme üzerinde beklenir. türkiye’de petrol fiyatlarında dolaylı vergilerin ağırlığını düşündüğümüzde tüketicinin güçlü harcanabilir gelir artışı çok olası görünmüyor. fakat yaşanan gelişmelerin türkiye ekonomisinin büyümesi üzerine dolaylı etkileri olabilir. birincisi, az da olsa ulaşım ve ısınma maliyetlerindeki düşüş 2015 yılında iç talebi olumlu etkileyebilir. bu yıl büyüyemeyen özel tüketim talebinden gelen baz etkisi de gelecek yıla olumlu yansıyabilir.

ikincisi, petrol fiyatlarındaki düşüş, talep düşüşünden ziyade arzdaki artıştan kaynaklanmaktadır. dünya ekonomisindeki yavaşlama yeni bir durum değildir. bu nedenle petrol fiyatlarındaki düşüş genel olarak dünya ekonomisinin büyüme oranını bir miktar artıracaktır. avrupa birliği (ab) ekonomisi ciddi sorunlar yaşıyor ve yaşamaya devam edecek gibi görünüyor. fakat gerek avrupa merkez bankası'nın atacağı genişletici para politikası adımları, gerek euronun değer kaybının getireceği kısmi rekabet avantajı ve stres testlerini atlatan ab bankalarının kısmen kredilerini büyütmesiyle euro bölgesi'nin büyüme oranı az da olsa artış potansiyeli barındırıyor. petrol fiyatlarındaki düşüş de ithal enerjiye bağlı olan ab ekonomisini pozitif etkileyecektir. bu gelişmeler türkiye’nin ab’ye ihracatını olumlu etkiler.

dikkat edilmesi gereken riskler

genel olarak petrol fiyatlarındaki düşüşün dünya ve türkiye ekonomisini olumlu etkileme ihtimali daha olası görünmektedir. bununla birlikte, ortaya çıkabilecek bazı riskleri de göz ardı etmemek gerekiyor.

birincisi, veriler günlük petrol arzının petrol talebinden 1-2 milyon varil daha fazla olduğuna işaret etmektedir. herhangi bir nedenle (örneğin jeopolitik gelişmeler) petrol arzında ortaya çıkabilecek birkaç milyon varillik düşüş, fiyatları hızla yukarı çekebilir. petrol fiyatlarındaki düşüşü çok uzun süre kalıcı gibi düşünmek bizi yanıltabilir.

ikincisi, fiyatlardaki düşüş başta rusya olmak üzere petrol üreticisi ülkeleri olumsuz etkilemeye başlamıştır. bu ülkelerin çoğu da türkiye’nin bulunduğu bölgededir. dolayısıyla bu ülkelerde yaşanacak bir sorunun türkiye ve dünya ekonomisini olumsuz etkileme riskleri bulunmaktadır. özellikle rusya ekonomisi türkiye ekonomisi için kritik bir öneme sahiptir. rusya’dan gelebilecek en büyük tehlike bir temerrüt riskidir. sermaye hareketleri açısından türkiye ekonomisi rusya ile beraber gelişmekte olan avrupa bölgesi içinde değerlendirilmektedir. aynı kategoride değerlendirilen bir bölgede ülkelerden birisi temerrüte düşerse bu bölgeden toptan para çıkışı bölgedeki diğer ülkeleri de olumsuz etkiler. çok yakın olmasa da rusya ekonomisinden gelebilecek böyle bir risk bulunmaktadır.

herhangi bir nedenle (örneğin jeopolitik gelişmeler) petrol arzında ortaya çıkabilecek birkaç milyon varillik düşüş, fiyatları hızla yukarı çekebilir. petrol fiyatlarındaki düşüşü çok uzun süre kalıcı gibi düşünmek bizi yanıltabilir.

by Erhan Aslanoğlu

türkiye ekonomisi için diğer bir risk rusya ve diğer petrol üreticisi ülkelerdeki yavaşlamanın türkiye’nin ihracatını ve turizm gelirlerini olumsuz etkilemesidir. bu riskin gerçekleşme olasılığı yüksek olmakla birlikte, rusya ekonomisinin ya da bölgemizdeki diğer petrol üreticisi ülkelerin zayıflamasının türkiye ekonomisi üzerine yaratabileceği negatif etki sınırlı olacaktır. örneğin 2014 yılında rusya’dan gelen turist sayısı 4.5 milyona yakın olacaktır. bu sayı önümüzdeki yıl yüzde 25-30 düşse bile turizm gelirlerindeki kayıp 1,5-2 milyar dolar olur. diğer bölge ülkelerinde yaşanacak gelir kaybıyla bu rakam belki 3 milyar dolara çıkabilir. fakat, bu kaybı telafi edemese de başka ülkelerden gelebilecek turist sayısındaki artış, gelirdeki kaybı azaltabilir. ithalat ve ihracattan olası gelebilecek getirilere göre bu kayıp tolere edilebilir düzeydedir. diğer taraftan, türkiye’nin rusya’ya ihracatı 2013 yılında toplam 7 milyar dolar civarındadır. rusya ekonomisindeki yavaşlama türkiye’nin ihracatını yüzde 25-30 düşürebilir. fakat ab’nin uyguladığı yaptırımlar nedeniyle türkiye’nin başta gıda ürünleri olmak üzere rusya’ya ihracatını arttırma olasılığı da vardır. dolayısıyla, ihracat kanalıyla net etki sınırlı kalacaktır.

sonuç olarak, petrol fiyatlarındaki düşüşün türkiye ve dünya ekonomisine pozitif etkisi daha fazla gibi görünüyor. fakat bu düşüşün kalıcı olmaması ve rusya’nın temerrüte düşme olasılığı şu aşamada en büyük riskler gibi görünüyor.

prof. dr. erhan aslanoğlu, piri reis üniversitesi ekonomi ve finans bölümü öğretim üyesi. orta doğu teknik üniversitesi (odtü) ekonomi bölümü'nden mezun oldu. aynı bölümde yüksek lisans yaptı. reading üniversitesi'nden (ingiltere) ekonomi alanında bir yüksek lisans derecesi daha aldı. doktorasını 1997'de marmara üniversitesi iktisadi ve idari bilimler fakültesi'nde tamamladı. 2013'e kadar marmara üniversitesi ingilizce iktisat bölümü'nde görev yaptı. makroekonomi ve türkiye ekonomisi alanları üzerinde çalışmalarını yoğunlaştıran aslanoğlu'nun, 'küreselleşme ve düşen enflasyon sürecinde türkiye ve dünya ekonomisi' (başlık yayınevi, 2011) isimli bir kitabı bulunuyor.

twitter'dan takip edin: @erhanaslanoglu

bu makalede yer alan görüşler yazara aittir ve al jazeera’nin editöryel politikasını yansıtmayabilir.

Erhan Aslanoğlu

piri reis üniversitesi ekonomi ve finans bölümü öğretim üyesi. ankara'da dünyaya geldi. orta doğu teknik üniversitesi (odtü) ekonomi bölümü'nden mezun oldu. aynı bölümde yüksek lisans yaptı. 1988-1991 yıllarında hacettepe üniversitesi iktisat bölümü'nde araştırma görevlisi olarak çalıştı. Devamını oku

Yorumlar

Bu sitede yer alan içerikler sadece genel bilgilendirme amacı ile sunulmuştur. Yorumlarınızı kendi özgür iradeniz ile yayınlanmakta olup; bununla ilgili her türlü dolaylı ve doğrudan sorumluluğu tek başınıza üstlenmektesiniz. Böylelikle, Topluluk Kuralları ve Kullanım Koşulları'na uygun olarak, yorumlarınızı kullanmak, yeniden kullanmak, silmek veya yayınlamak üzere tarafımıza geri alınamaz, herhangi bir kısıtlamaya tabi olmayan (format, platform, süre sınırlaması da dahil, ancak bunlarla sınırlı olmamak kaydıyla) ve dünya genelinde geçerli olan ücretsiz bir lisans hakkı vermektesiniz.
;