Görüş

Soğuk Savaş değil, kanunsuz bir gelecek

Ukrayna'da sivil bir yolcu uçağının, kuvvetle muhtemel Rusya tarafından desteklenen ayrılıkçılar tarafından düşürülmesi, Rusya'nın bizzat silahlandırdığı gruplar üzerindeki kontrolünü kaybettiğine dair bir örnek.

Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin kritik seçimler öncesi Kırım'ı ziyaret edip, ayrılıkçılara önemli vaatlerde bulundu. [Fotoğraf: AFP/Getty Images]

eylül 1983'te sovyet savaş uçakları, toprakları üzerinde uçan kore havayolları'na ait bir yolcu uçağının önünü kesip vurarak düşürdü. uçaktaki 269 sivilden kurtulan olmazken, olay hızla uluslararası bir skandala dönüştü. kremlin, kurbanların aileleri ve ülkelerini tatmin etmekten uzak, savunmacı bir pozisyon aldı.

malezya havayolları'na ait mh17 sefer sayılı uçak, 17 temmuz 2014 tarihinde 298 yolcusuyla birlikte ukrayna'nın doğusunda – pek çoklarına göre rusya'nın silahlandırıp desteklediği ayrılıkçılar tarafından – düşürüldü. bunun üzerine birçok yorumcu da 1983'teki kore uçağı ile 2014'teki malezya uçağının düşürülmesi arasındaki endişe verici benzerliklere dikkat çekti.

yaşanan her iki havayolu felaketinde de benzer noktalar bulunduğu kesin – özellikle de kendileriyle hiçbir ilgisi olmayan bir çatışmada telafisi mümkün olmayan kayıplar veren kurban yakınları açısından. fakat bu iki olay aynı zamanda dünyanın bugün artık bambaşka bir rusya ile karşı karşıya olduğunu da gösteriyor: "düşüncesizce yönetilen, ideolojik bir istikametten yoksun, toplumu içten içe parçalanan bir petrol devleti."

soğuk savaş gerilimlerinin yeniden doruğa çıktığı bir dönemde yaşanan ilk uçak düşürme vakası, zamanın abd başkanı ronald reagan tarafından insanlığa karşı işlenen bir suç olarak nitelendirilerek (açıklamanın orijinal ingilizce metni) lanetlendi. o dönemde sovyetler birliği, avrupa'nın yarısını içine alan askeri bir ittifakın denetimini elinde bulunduran ve afganistan'ı işgal eden bir "şeytan imparatorluğu" olarak tasvir ediliyordu.

uçak düşürme hadisesinin iki ay sonrasında abd ve sscb, askeri tatbikatla ilgili bir yanlış anlama yüzünden nükleer savaşın eşiğine geldi. ki iki ülke arasında, 1962 - küba füze krizi hariç, bu düzeyde başka bir badire yaşanmadı. senatör dianne feinstein gibi söz sahibi siyasetçiler, abd-rusya ilişkilerinin soğuk savaş seviyelerine indiğini söylediklerinde, bu bağlamı aklımızda bulundurmamız gerekiyor.

son yaşanan uçak düşürme olayı, rusya'nın, ukrayna'yı ab'ye kaptırma endişesiyle ülkedeki siyasi krize müdahale edip durumu kızıştırma kararı almasından ileri geliyor. 

by David Klion

malezya uçağının düşürülmesi ise sonuç itibarıyla rusya'nın, eski bir sscb üyesi olan ukrayna'nın avrupa birliği'ne (ab) katılmayı tercih edeceği endişesiyle, ülkedeki siyasi krize müdahale edip durumu kızıştırma kararı almasından ileri geliyor. rusya, ukrayna'nın doğusundaki silahlı ve maskeli ayrılıkçı grupları desteklediğini kabul etmiyor. söz konusu ayrılıkçılar, kaosa ve şimdi de trajediye yol açmakla beraber, konvansiyonel savaş için pek yeterli görünmüyorlar. kremlin, kırım'ı ilhak edip donets bölgesini karışıklığa sürükledi. ama diğer birçok eski sovyet ülkesi gibi ukrayna'nın da büyük bölümü, batı'ya yaklaşmaya devam ediyor.

washington'da bazıları açıkça soğuk savaş'ı yeniden canlandırmaya hevesleniyor, lakin bir noktayı gözden kaçırıyorlar. o da şu: "vladimir putin rusya'sının korkutucu yanı; aslına bakılırsa çok güçlü olması değil, tıpkı sovyetler birliği gibi son derece zayıf olması."

askeri nakliye uçağı ile ticari yolcu uçağını birbirinden ayıramayacak denli beceriksiz, düzensiz, özenti bir ordu olarak nitelendirebileceğimiz doğu ukrayna'daki rus isyancıların korkutuculuğu; doğu avrupa'yı yeniden fethetme ihtimallerinde değil, rusya'nın hem kendisi hem de komşuları için yarattığı ve herkes açısından tehlike arz eden, kanunsuz bir geleceği temsil ediyor olmalarında yatıyor.

kontrol putin'de değil

soğuk savaş çerçevesi, putin'i eski sovyetler birliği kalıbı içinde totaliter bir lider olarak sunmaya meyilli. çoğu moskova'da yaşayan ve araştırmacı blog yazarlarından iş dünyasının muhalif görüşlü seçkinlerine, satranç şampiyonlarından reality show sunucuları ve punk rock sanatçılarına uzanan önde gelen putin eleştirmenleri de, aynı duyguları paylaşan batılılar nezdinde büyük ölçüde tanıdık bir yüz teşkil ediyorlar. rus liderin totaliterliği, son derece cazip ve kolay hazmedilebilir bir açıklama olmakla beraber, gerek putin'in rusya üzerindeki kontrolünün boyutu gerekse de liberal muhalefetin etkisini abartıyor.

gerçek şu ki, putin devri, rusya'nın zaten zayıf olan sivil toplumunun iyice içini boşalttı. iktidarı karşısında gözle görülür bir tehdit olmasa da, tüm rejimler gibi putin rejimi de önünde sonunda sona erecek. malum son geldiğinde putin'in yerine itinayla seçtiği bir halefinin mi, yoksa reform yanlısı alternatif bir ismin mi geleceği şu aşamada belirsiz. putin'in istikrar kisvesinin altındaki rusya, 17 temmuz'daki felakete yol açan türde bir şiddet ve haydutluk yuvası haline geliyor. putin, söz konusu unsurları cesaretlendiriyor, ancak bu, onları kontrol edebildiği anlamına gelmiyor. keza mh17'nin düşürülmesi de bunun bir göstergesi.

moskova'nın merkezinde adım başı starbucks dükkanlarına rastlayabilirsiniz, ama onun ötesindeki putin rusyası, kimi zaman tehlikeli bir yer olabiliyor. aşırı sağ görüşlü grupların hem (nüfusun yaklaşık yüzde 20'sini oluşturan ve içlerinde diğer eski sovyet cumhuriyetlerinden 11 milyon kadar göçmenin de bulunduğu) etnik azınlıkları, hem de ülkedeki lgbt bireyleri hedef aldığı nefret suçları sıkça yaşanıyor. saldırgan genç erkeklerin, lgbt bireylerle online arkadaşlık siteleri üzerinden randevulaşıp buluştukları ve bu kişilere sırf zevk olsun diye işkence yaptıkları biliniyor.

bu suçlar, rus polisinin elinde genellikle aydınlatılmadan kalıyor ki, polisin de azınlıklara yönelik taciz ve kötü muameleleri meşhur. internet ortamında milliyetçilik, yabancı düşmanlığı, erkek egemenliği ve silah fetişizmine dayalı, abd'deki benzer bir kültürü andıran, hatta daha da beter bir kültür gelişiyor. öyle ki, yolsuzlukla mücadele konusunda rusya'nın önemli blog yazarlarından olan ve pek çokları tarafından putin'e karşı pozitif bir alternatif olarak görülen alexey navalny bile, bu gruplara destek verme ihtiyacı hissetti.

new republic dergisinden julia ioffe ve başka isimlerin de yazdığı gibi, bunlar, şu anda kremlin'in sağladığı ağır silahlarla ukrayna'nın doğusunu terörize eden türden adamlar. isyancıların kaçının gerçekten rus vatandaşı, kaçının ukrayna'da yaşayan etnik rus olduğunu söylemek güç. fakat her halükarda her iki grup da aynı ortamı kullanıyor, aynı şiddet içerikli kültürel eğilimleri yansıtıyorlar.

nazi almanya'sını alt edebilmek için milyonlarca askerini feda eden bir zamanların kudretli sovyet imparatorluğu, savaşlarını artık milislere, şan-şöhret peşindekilere havale ediyor. bu çatışmalarda yer alanlar, rusya'nın siyasi geleceği sorgulanır hale gelirse ne tür bir rol oynayabilirler?

rusya'da putin tarafından titiz tercihler doğrultusunda desteklenen, ancak en nihayetinde bizzat putin'in yaptıklarından bile daha yıkıcı olaylara imza atabilecek güçler var.

by David Klion

mesafeli yaklaşım

her ne kadar işine yarasalar da, putin, hem ülkesinde hem de ukrayna'da bu öfkeli genç adamlarla mesafesini daima koruyor. işine geldiği zaman milliyetçiliği öne çıkarıyor, ama diğer taraftan göçmenlere karşı yeterince amansız olmadığı gerekçesiyle genç milliyetçilerin eleştiri oklarının hedefi olmaktan da kurtulamıyor.

putin döneminde rusya'ya kafkasya ve orta asya'dan ciddi bir işçi akını yaşandı. market işleteni, taksi şoförlüğü yapanı, yasal veya yasadışı düşük gelirli işlerde çalışanı, hep rusya'nın emtiaya dayalı ekonomik yükselişinin cazibesine kapılarak ülkeye geldi. putin genel olarak göçmenlerin varlığına müsamaha gösterdi. ne de olsa ucuz, sömürülebilir insan gücü, iş alemi açısından iyi bir şeydi ve putin, ülkesindeki popülaritesini büyük ölçüde istikrarlı büyümeye borçluydu.

putin'in imzaladığı ve eşcinsel hakları aktivistlerinin tutuklanabilmesi için kasten muğlak bırakılmış yasal bir dayanak sağlayan meşhur "homoseksüellik propagandası yasası" bile yürütme düzeyinde değil, yerel seviyede ortaya çıktı ve rus halkından ciddi destek görüyor. öte yandan asla tamamen bağnaz bir yaklaşım içine de girmeyen putin, homoseksüelliğin halen yasal olduğu ve eşcinseller ile bir sorunu bulunmadığı konusunda ısrarlı. putin'in dikkat çekici bir diğer yönü de, geçmişten bu yana yahudi karşıtlığı sorunu yaşamakta olan rusya gibi bir ülkede, yahudilere karşı hiçbir zaman düşmanca bir tutum da sergilememiş olmaması.

bunların hiçbirini, 2011 yılında devlet başkanlığı koltuğuna geri döndüğünden bu yana daha da hoşgörüsüz ve istikrarsız bir tablo çizen putin rejimini savunmak için söylemiyorum. sadece şunu demeye çalışıyorum: rusya'da putin tarafından titiz tercihler doğrultusunda desteklenen, ancak en nihayetinde bizzat putin'in yaptıklarından bile daha yıkıcı olaylara imza atabilecek güçler var.

17 temmuz'da ukrayna'da meydana gelenler, yeniden başlayan bir süper güç yarışının habercisi değildi. dünyanın en geniş topraklarına sahip ülkesinin, kendi silahları ve onları kullananlar üzerindeki kontrolünü kaybettiğine dair bir başka örnekti. ki, bunun sonuçları çok daha kanlı olabilir.

david klion, world politics review dergisi yardımcı editörü. chicago üniversitesi'nden, rus tarihi alanında yüksek lisans derecesi sahibidir.

twitter'dan takip edin: @davidklion

bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve al jazeera'nın editöryel politikasını yansıtmayabilir.

David Klion

world politics review dergisi yardımcı editörü. rus tarihi alanında chicago üniversitesi'nden yüksek lisans derecesi sahibidir. Devamını oku

Yorumlar

Bu sitede yer alan içerikler sadece genel bilgilendirme amacı ile sunulmuştur. Yorumlarınızı kendi özgür iradeniz ile yayınlanmakta olup; bununla ilgili her türlü dolaylı ve doğrudan sorumluluğu tek başınıza üstlenmektesiniz. Böylelikle, Topluluk Kuralları ve Kullanım Koşulları'na uygun olarak, yorumlarınızı kullanmak, yeniden kullanmak, silmek veya yayınlamak üzere tarafımıza geri alınamaz, herhangi bir kısıtlamaya tabi olmayan (format, platform, süre sınırlaması da dahil, ancak bunlarla sınırlı olmamak kaydıyla) ve dünya genelinde geçerli olan ücretsiz bir lisans hakkı vermektesiniz.
;