2015 yılı siyasi çözüm girişimiyle başladı ancak sürecin henüz olgunlaşmadan uzak olduğunu gösteren birçok işaret var. tarafların ödün vermeye hazır olmaması ve kendi yaklaşımlarını sürdürmesi bunun en önemli göstergesi. bu da hâliyle tarafların beklenti ve değerlendirmelerinde farklılıklara yol açıyor.

suriye rejimi muhalefetin teslimiyet belgesini imzalamasına şahitlik etmek, muhalefet ise rejimin kendisini dağıtması ve iktidarı teslim etmesi beklentisi içinde moskova’ya gitmek istedi.

bunun yanında çekişmeye müdahil olan dış taraflar hâlâ suriye’de çözüme ortak bir bakış açısı sunamadılar. ayrıca çözümün unsurları da mevcut değil. özellikle de müzakereleri himaye eden rusya, terör meselesini konuşmayı yeğlerken beşşar esed’in akıbetini gündeme almak istemiyor. hatta moskova, esed’in kendisine meşruiyet ve iktidar verecek yeni bir yapı içinde kalmasını, kutsallık atfedilen baskı araçlarının (ordu ve emniyet) yeniden dizayn edilmesini istiyor.

2015'te suriye'yi bekleyenler

peki tüm bunlar ne anlama geliyor? anlamı şu: suriye krizi, çözüme uygun şartların olgunlaşmaması ve dış destekçilerin çözüm için tutarlı yaklaşımlar ve başarıya ulaştıracak araçlar ortaya koyamaması sebebiyle yeni ve sert bir teste tabi tutalacaktır. dolayısıyla bu tür girişimleri sunarken acele etmenin faydadan çok zararı olacaktır. özetle bu girişimler, kriz sürecine yeni bir sürtüşme ilave etme veya krizin yapısına ek duvar inşa etme çabasından öteye gitmemektedir.

bir diğer anlamı şu: bu sürtüşmenin sonuçları büyük ölçüde sahaya yansıyacaktır. özellikle çatışan taraflarda çözümün uzak olduğu, başka araç ve yaklaşımlara başvurmanın daha iyi olacağı yönünde bir kanaat bulunmaktadır. dolayısıyla savaş kesinlikle uzayacaktır. çekişmeler tarihi, genel itibarıyla başarısızlıkla sonuçlanan müzakerelerin sahada olumsuz sonuçlar doğurduğunu göstermiştir. diplomatik deneyimlerden bu ders alındı zaten. bu da hâlihazırdaki veriler ve şartların gölgesinde rusların girişimine yönelik kuşkuları derinleştiriyor.

siyasi çözümdeki aksaklığın yansımaları, muhalefetin siyasi kolunun sahada etkin olan güçten daha da uzaklaşması şeklinde tecelli ediyor. bu da mevcut birçok sorunla birlikte muhalefetin bağlantı kanallarının ve koordinasyon araçlarının parçalanması anlamına geliyor.

bu dağılmanın sahadaki güçlerde de yaşanması beklenmektedir. moskova görüşmelerine katılan siyasi muhalefete yakınlıkları ve tutumlarına göre aralarında kutuplaşma ve ayrışma dozu artabilir. yani ılımlı grup ve teşkilatlar karşısında şiddet yanlısı taraflar (nusra cephesi) güçlenecektir. 

ayrıca özgür suriye ordusu'nun (öso) bu durumdan en fazla etkilenen oluşum olması beklenmektedir. hatta öso tarih bile olabilir. bu durumun öso’nun üstün olduğu güney cephesi gibi alanları etkilemesi de mümkün. bu cephe birçok göstergeye göre 2015 yılında esed rejimi için en yakın tehlike oluşturmaktadır.

buna karşın rejimin yapısı da bu değişimlerin sonuçlarından kurtulamayacaktır. bu yapı, bugün geçmiş dönemde ön plana çıkan kenetlenme hâlinden yoksundur. rejim içinde savaşla ilgili farklı görüşler kendini gösteriyor. bu görüşler sebebiyle rejim içinde çekişme hatlarının derinleşeceğine işaret eden birçok gösterge bulunuyor. ayrıca başka bazı işaretlere göre, rejimin verdiği ağır kayıpların sorumlusu olan isimlerin yargılanmasını isteyenler de var.

daha önemlisi rejim içinde yeni eğilimlerin ortaya çıkmasıdır. bu eğilimler rejimin suriye şartlarından kopması ve ülkenin sahil bölgelerine sığınması, suriye’yi ve felaketlerini bırakması gerektiğini ifade ediyor. özellikle de ülkenin iç bölgelerinde savaşı sürdürmenin hiçbir yararının olmadığı, dolayısıyla rejim çevresinde ağır can kayıplarının haklı bir gerekçeye ihtiyaç duyduğu kanaati oluştu. bu kanaatin yanı sıra sahil bölgesinde büyük miktarlarda petrol ve gaz bulunması bu tür eğilimleri destekleyen unsurlardır. 

bu nedenle 2015 yılında sahadaki parçalanmanın (özellikle esed rejiminin kontrolünden nihai olarak çıkması beklenen kırsallarda) büyük oranda artması ve bir nevi kaosun yaşanması bekleniyor. bunu, kırsaldaki bazı şehirlerin (dera, kuneytra, idlib ve deyri zor gibi) esed’in kontrolünden çıkması, haseke’nin kürtlerin kontrolüne geçmesi ve bazı şehirlerin (şam, halep ve humus gibi) taraflar arasında savaş hatlarının belirlenmesinin öncüsü olarak sokak ve mahalle kapma savaşına dönüşmesi ihtimalleri izleyebilir.

bu süreci, silahlı muhalefetin kırsalı ele geçirmesi ve esed güçlerinin şam, halep ve humus kentlerinde gerilemesi izleyebilir. bu, suriye savaşının (yıkıcı etkileri yanı sıra kırsalın ihmal edilen ve parçalanmış bir alana dönüşmesi açısından) en sert ve en fazla zarar veren süreci olacaktır.

bu beklenen kaos kapsamında aleviler ile sünniler arasındaki çekişme hâli dışında başka mezhepçi çekişmelerin yaşanması da uzak ihtimal değil. zira 2014 yılında bir dizi farklı çatışma üzerinden dürzi-sünni çekişmesi bağlamında birçok gösterge ortaya çıktı. taraflar arasında, özellikle süveyda, dera ve şam kırsalında (cebel şeyh dağının doğu eteklerine ve kuneytra kentine yakın) çekişmenin kontrol altına alınması için birçok girişim başlatılmıştı.

bu bölgelerdeki yerel halk silahlanıyor ve esed’in istihbarat organlarının başkent şam üzerindeki baskıyı hafifletmek için oluşturduğu kaos ve tahrikleri gölgesinde gerilim daha da artıyor. bu durumun çekişmeye uygun bir iklim ve çevre oluşturması bekleniyor. özellikle birçok temas noktasında lokal çekişmeler yaşanabilir ve çatışmalar başka bölgeleri kapsayacak şekilde yayılabilir. ayrıca, aşiretler düzeyinde dahi çekişmeleri kontrol altına alacak araçlar olmadığı için çatışmaların kontrol altına alınması mümkün değil.

dış etkenlerde değişiklikler

bölgesel ve uluslararası düzlemlerde ise dış unsurların (her birinin kendi şartlarının bir sonucu olarak) çekişmeyi yönetmesi ve silah ve mali destek oranını düşürmesi (özellikle de petrol fiyatlarındaki düşüşün gölgesinde) beklenmektedir.

abd açısından barack obama yönetiminin suriye’deki yaklaşımlarını düzeltmeye çalışacağı tahmin ediliyor. şöyle ki, obama yönetimi esed’e "görevi bırak" çağrısıyla yetinip suriye liderini düşürme hedefinden açıkça vazgeçebilir. ancak washington, bölgesel ilişkileri ve bununla irtibatlı yaklaşımlardan dolayı esed’in rehabilite edilmesine çalışmayacaktır. bunun sonucu olarak esed’i bir milis lider olarak görme eğilimi güçlenecek ve suriye meselesi bir iç savaş olarak yeniden tanımlanmış olacaktır.

ayrıca rusya’nın da suriye konusunu ele alırken iran’dan daha bağımsız bir çizgi izlemesi bekleniyor. zira moskova'nın suriye içindeki ve dışındaki muhalefet çevreleriyle ilişkiler kurması, türkiye ve bazı arap taraflarla eşgüdüme gitmesi, moskova’nın suriye meselesine bakışını değiştirecektir; ancak rejimi destekleyen tutumunu bırakmayacağı kesin. ayrıca rusya’nın suriye’deki rejim, çözüm ve çekişmenin idaresine yönelik tanımları da değişebilir.

iran da bu etkilerden uzak kalmayacaktır. irak şam islam devleti (işid) tehlikesi, iran coğrafyasında uyarı işaretleri vermeye başlayan bir iç tehdit kaynağına dönüşecektir. iranlı çevreler işid’in irak’ta sahada yenilgiye uğratılması hâlinde bunun örgütün nihai yenilgisi anlamına gelmeyeceği kanaatindeler. örgütün gücü, birçok bölgede iran hedeflerine karşı farklı çekişme şekillerine dönüşebilir.

ayrıca iran nüfuzu ve yayılmacılığıyla mücadele etme düşüncesi, maşrik bölgesinde (akdeniz ile iran arasındaki arap devletlerini kapsayan bölge) yerleşik bir proje hâline geldi; bu durumda işid’e alternatif örgütler çıkabilir. bu da iran’ın çabalarının büyük bölümünü ilk savunma hattı olması hesabıyla irak’ta harcayacağı anlamına geliyor. buna iran’ın yemen’de muhtemel kan kaybı da eklenebilir.

tüm bu gelişmeler iran’ın suriyeli müttefikine sunduğu askeri ve mali destek oranını düşürmesine yol açacaktır. rejim, iran’dan son aldığı kredide bazı zorluklar yaşadı. iran bu tutumuyla verdiği kredinin bu düzeydeki son destek olabileceği mesajı verdi. dahası, iran geçmiş dönemlerde verdiği kapsamlı desteğin yerine suriye içinde belirli kesimleri destekleyebilir. iran, şartların tamamen değişmesi hâlinde bu desteği de vermeyebilir.

genel itibarıyla 2015 yılında suriye sorununun medya ve siyaset düzleminde marjinal kalan pozisyonu daha da artacaktır. ayrıca bu süreçte tarafların çabası işid’in yayılmasının sınırlandırılması ve tehlikenin komşu ülkelere sıçramasının engellenmesi türünden daha küçük hedeflere yoğunlaşacaktır. suriyelilerin göçü ise kaosun dozunun artması, uygun hizmetlerin ve ekonomik şartların sağlanmamasının sonucu olarak büyük ölçüde devam edecektir.

özetle, 2015 yılı başıyla birlikte bu kötüleşme hâli, parçalanma ve kaos ihtimalleri suriye gerçeğinde mevcut görülüyor. çözüm ise hiçbir uygun zemine ve ufka sahip değil.

gazi tahir dahman, suriyeli yazar. 1965'te şam-yarmuk'ta doğdu. siyaset bilimi öğrenimi gördü. arap gazetelerinde araştırma ve makaleleri yayımlanan dahman'ın, 'uluslararası hukukta kudüs', 'afrika-arap ilişkileri' ve 'müzakere yönetimi' adlı üç kitabı bulunuyor.

bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve al jazeera'nin editöryel politikasını yansıtmayabilir.