Görüş

Ukrayna krizinin jeopolitiği

Ukrayna'da başkenti terkeden Yanukoviç parlamento tarafından görevden alınıp sokaklar sakinleşirken, muhalefet unsurlarının meşru yetki iddiasında bulunup bulunamayacağı, ülkenin bölünmeden yoluna devam edip edemeyeceği ve yeni sürecin Rusya'nın mı, yoksa AB'nin mi lehine işleyeceği soruları öne çıkıyor.

Ukrayna'da Yanukoviç'in görevden alınması sonrasında Rusya ve Avrupa'nın bölgedeki nüfuzunun nasıl etkileneceği merak konusu. [Reuters]

ukrayna, komünist rejimlerin çöküşünden bu yana avrupa tarihindeki en dramatik hafta sonunu yaşadı. başkent kiev sokaklarında 80 göstericinin ve bir düzineden fazla polisin ölümüyle sonuçlanan benzeri görülmemiş şiddet olayından 24 saat sonra ise durum hâlâ belirsizliğini koruyor.  

parlamento tarafından görevden alınan ukrayna cumhurbaşkanı viktor yanukoviç, başkentten kaçarak, ardında bölgede rusya ile avrupa birliği arasındaki güç dengesini yeniden şekillendirmesi muhtemel bir iktidar boşluğu bıraktı. hükümete bağlı güçler sokaklardan çekilirken, akıllarda şu soru işaretleri var: ülkede kim meşru yetki iddiasında bulunabilir? birleşik bir ukrayna için bir gelecek mümkün mü? mevcut değişim, rusya ve avrupa'nın ortak bölgelerindeki varlıklarını ve kontrol güçlerini nasıl etkileyecek?

her ne kadar yanukoviç taraftarları itiraz etse de, sıradaki siyasi adımlar parlamento tarafından hızla ve ezici bir çoğunlukla kabul edildi. buna göre, ukrayna parlamentosu verkhovna rada'nın cumhurbaşkanı üzerindeki otoritesini yeniden güvenceye alan 2004 anayasası'na dönülmesi ve mayıs ayında yeniden cumhurbaşkanlığı seçimlerine gidilmesi öngörülüyor. şayet bu, 10 yıl önce viktor yanukoviç'in – ki kendisi artık bir değil, iki kez yenilgiye uğramış bir cumhurbaşkanı konumunda – ilk devrilişinin ardından oluşturulmuş, herkesçe malum kurumsal çerçeveye bir dönüşse, hiçbir şekilde uzun vadeli bir istikrar teminatı sunduğu söylenemez.  

muhalefet partilerinin hiçbiri, halk ayaklanmasını kendi başına meşru şekilde temsil ettiğini iddia edemez. eski cumhurbaşkanı yula timoşenko'yu destekleyen ve kendisinin hapiste bulunduğu süre zarfında arseniy yatsenyuk'un liderlik ettiği partiler koalisyonu "anavatan", bilindiği üzere yanukoviç'e karşı verilen mücadelenin en ön safında yer alıyor.

ancak parti, 2010 seçimlerinde halk tarafından reddedilmişti ve ukrayna'da – kutuplaştırıcı bir isim olan – timoşenko'nun siyaset sahnesine dönüşü, ülkeyi yeniden birleştirme girişimine dair bir takım sorumlulukları da beraberinde getiriyor. verkhovna rada çatısı altındaki en büyük muhalif siyasi güç olmakla birlikte, "anavatan", meydan halk ayaklanmalarında merkezi rol üstlenen diğer iki muhalefet partisi "svoboda" ve "demokratik reform ittifakı" tarafından da destek görüyor.

popülist politikacı olek tyagnibok liderliğindeki milliyetçi "svoboda" partisi, çatışmanın son haftalarında yanukoviç'e bağlı özel kuvvet berkut'a karşı yürütülen direnişin ön safında yer alırken, direnişin ivmesi, 22 şubat'ta ("svoboda"nın doğduğu yer olan) lviv'den polis kuvvetlerinin de harekete katılmasıyla zirve noktasına ulaştı. benzer şekilde, demokratik reform ittifakı'nın başındaki eski ağır sıklet boks şampiyonu vitali kliçko da son haftalarda önemli bir muhalefet lideri olarak öne çıkarak itibar topladı.

kiev'de yaşananların, enerji güvenliği, bölgesel entegrasyon ve uluslararası güç dengesi alanlarına da etkisi söz konusu. ukrayna, rus stratejisini yeniden canlandırmak isteyen putin'in elindeki en önemli kartlardan biri.

by Remi Piet

söz konusu muhalif güçlerin, koalisyon bünyesinde ülkeyi yönetmeyi nasıl başaracağı ve yanukoviç taraftarı yüzden fazla milletvekili son oylamaya katılmamışken bunu hangi meşruiyete dayanarak yapacakları belirsizliğini koruyor.

işin iyi tarafı, devrilen cumhurbaşkanının son dönemde yatsenyuk ile kliçko'ya hükümette yer verme teklifinde bulunarak muhalefeti bölme çabaları başarısız oldu. bu da muhalefet liderlerinin çatışma esnasında birlikte çalışma kapasitesi ve iradesinin bir göstergesi olarak kabul edilebilir. bununla birlikte, çatışma artık muhalefet lehine dönmüş görünürken, "svoboda"yı da içeren ortak bir siyasi platform üzerinde uzlaşmak da bir başka zorlu iş olacak. sürdürülebilir bir siyasi geçiş konusunda mutabakat sağlamak için tek ortak payda, viktor yanukoviç'in müsrif yaşam tarzına ve yolsuzluklarına muhalefet olamaz.

istikrarsızlıktan jeopolitik kırılmalara

ancak kiev'deki siyasi istikrarsızlık, ukrayna'nın doğusu ile batısı arasında gittikçe büyüyen uçurumun yanında sınırlı bile kalıyor. ülke, derin bir çizgiyle aralarında pek az ortak nokta bulunan iki bölgeye ayrılmış durumda. bölgelerden biri, yüzünü kararlı bir şekilde avrupa birliği'ne dönmüş durumda ve serbest piyasa ekonomisini savunuyor. çoğunluğunu iyi eğitimli katolik hıristiyanların oluşturduğu nüfusu ukraynaca konuşuyor. bölge halkı, yanukoviç devrilinceye dek muhalefet liderlerine desteğini sürdürdü.   

ülkenin diğer tarafındaki kırım ve doğu eyaletleri ise halen sıkı sıkıya eski cumhurbaşkanının arkasında. çoğunluğu rusça konuşan ortodokslardan oluşan bölge halkı, moskova'nın, indirimli gaz fiyatları ve milli ekonomi içindeki güçlü varlığı üzerinden ülkeye sunduğu istikrar ve ekonomik güvence sebebiyle tercihini rusya'dan yana kullanıyor.    

ülkenin bölünmüşlüğü yeni bir durum değil. ukrayna'nın batısı uzun süre polonya denetimi altında kalırken, doğusu da rusya tarafından yönetildi. ukrayna'nın üniter bir devlet olarak varlığı, ülkeyi parçalayan 1921 riga anlaşması'nın da gösterdiği gibi, modern tarih boyunca hep çekişme konusu oldu ve ortak bir ukraynalı kimliğinin ortaya çıkışı ancak 19. yüzyılda hızlandı.

netice itibarıyla, dün ülkenin yarısı, cumhurbaşkanının devrilmesine alkış tutup, avrupa birliği ile ittifakı ve rusya etkisindeki yozlaşmış rejimden uzaklaşmayı savunurken, kiev'deki ayaklanmaları rus medyasından takip eden diğer yarısı, hâlâ yanukoviç'in geri dönmesi ve faşist güçlere karşı kremlin tarafından koruma sağlanması için çağrıda bulunuyor.  

bu bölünmüşlük, avrupa birliği ile rusya arasındaki daha derin bir jeopolitik kırılmayı da doğrular nitelikte. kiev'de yaşananların, enerji güvenliği, bölgesel entegrasyon ve uluslararası güç dengesi alanlarına da etkisi söz konusu. ukrayna, rus stratejisini yeniden canlandırmak isteyen ve bunu yaparken de rusya'yı tekrar avrupa ve asya'nın önde gelen jeopolitik bir gücü konumuna getirmeyi ümit eden putin'in elindeki en önemli kartlardan biri.  

şayet ukrayna, avrupa'ya meylederse, putin'in savunduğu avrasya birliği siyasi projesi ciddi bir engelle karşı karşıya kalmış olacak. daha da önemlisi, rus gazını batı'ya ulaştıran nakil hattının büyük bölümü ve dolayısıyla putin'in avrupa birliği üzerindeki enerji kıskacı da ukrayna'nın kontrolünde. avrupa birliği'nin müdahale kapasitesini hafife alan putin, tüm ülkenin gurur ve umut kaynağı rus hokey takımının soçi olimpiyat oyunları'ndan utanç verici bir şekilde elenmesinin hemen ertesi günü, çarpıcı bir jeopolitik yenilgi de yaşadı.  
  
gerçekten de, ukrayna'daki mevcut değişim, avrupa birliği'nin nihayet etkili bir dış politika yürütebildiğini gösteriyor. son birkaç aydır görülen tutukluk ve tereddütlerin ve avrupa'nın ukrayna'ya vereceği ciddi destek konusunda bir türlü anlaşmaya varılamamasının ardından, fransa, almanya ve polonya dışişleri bakanlarının kiev ziyareti, şiddetin son bulması ve çatışmanın tarafları arasında bir anlaşma imzalanması açısından son derece önemli oldu.  

avrupa birliği; bundan üç yıl önce benzer duruma düşen beyaz rus mevkidaşlarına kıyasla kaybedecek daha çok şeyi olan ukraynalı oligarklara karşı uygulanacak ortak yaptırımlar konusunda anlaşma sağlayarak yanukoviç'i ülke içindeki destekten mahrum etti.

sonuç olarak, ukrayna'nın geleceği hem siyasi geçişin sürdürülebilirliği, hem de bir arada kalma kapasitesi bakımından halen belirsiz ise de, bu kriz, ab'nin birlik içinde olduğu takdirde etkili bir dış siyaset aktörü olup rusya'nın önünde durabildiğini göstermiştir.  

remi piet, katar'ın başkenti doha'da bulunan katar üniversitesi fen edebiyat fakültesi uluslararası ilişkiler bölümü'nde kamu politikası, diplomasi ve uluslararası siyasal iktisat dersleri veriyor.

bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve al jazeera’nın editöryel politikasını yansıtmayabilir.

Remi Piet

Remi Piet

katar'ın başkenti doha'da bulunan katar üniversitesi fen edebiyat fakültesi uluslararası ilişkiler bölümü'nde kamu politikası, diplomasi ve uluslararası siyasal iktisat dersleri veriyor. Devamını oku

Yorumlar

Bu sitede yer alan içerikler sadece genel bilgilendirme amacı ile sunulmuştur. Yorumlarınızı kendi özgür iradeniz ile yayınlanmakta olup; bununla ilgili her türlü dolaylı ve doğrudan sorumluluğu tek başınıza üstlenmektesiniz. Böylelikle, Topluluk Kuralları ve Kullanım Koşulları'na uygun olarak, yorumlarınızı kullanmak, yeniden kullanmak, silmek veya yayınlamak üzere tarafımıza geri alınamaz, herhangi bir kısıtlamaya tabi olmayan (format, platform, süre sınırlaması da dahil, ancak bunlarla sınırlı olmamak kaydıyla) ve dünya genelinde geçerli olan ücretsiz bir lisans hakkı vermektesiniz.
;