ukrayna'daki silahlı çatışma, henüz 1991 yılında hırvatistan'da yaşanan vukovar savaşı kadar kötü olmasa da, giderek ona daha benzer bir hâl alıyor. rusya, ülkenin ağırlıklı olarak rus yanlısı güney kesimlerini, kırım örneğinde olduğu gibi doğrudan ilhak yoluyla veya sırpların vukovar savaşı sırasında hırvatistan'ın doğusunda kurduğu [krayina sırp cumhuriyeti] gibi kukla rejimler kurarak parçalamaya çalışıyor.

ukrayna'nın kömür madeni bakımından zengin donets bölgesinde, bu senaryolardan ikincisi uygulanıyor gibi görünüyor. kentte 11 mayıs'ta rusya destekli militanlar tarafından yapılan referandumda, vatandaşlara (oy pusulasındaki muğlak ifadeli soruyu nasıl yorumladığınıza bağlı olarak) bölgenin ukrayna'dan bağımsız veya özerk olmasını isteyip istemedikleri soruldu. her ne kadar, yapılan bu oylamanın bir referandum olduğu söylense de, ortada ne adil ne de ideal bir seçim vardı.

bölge, baş müsebbibi isyancılar olan bir korkunun pençesinde. onlarca ukraynalı aktivist ve siyasetçi kaçırıldı. kaçırılanların üçü, başkaldırının merkezi ve isyancıların ana karargahı sayılan slavyansk'ta bir nehirde, işkence görmüş ve karınları yarılmış halde bulundu. tepeden tırnağa silahlı, amansız isyancılar, ukrayna hükümetine, şehir içinde askeri güç kullanmaktan başka seçenek bırakmadılar. ordunun sıkça başarısız performans göstermesi ise genel kaosu daha da tırmandırdı.

isyancıların güncel seçmen listesine ulaşma imkanı yoktu; oy verme merkezlerindeki komisyonlar, ayaklanmış komutanlar tarafından atanmış kişilerden oluşuyordu. ve donets bölgesi dahilindeki (1 milyon nüfuslu) donetsk ve (500 bin nüfuslu) mariupol gibi büyük kentlerde, bir elin parmaklarını geçmeyecek kadar az sayıda oy verme merkezi vardı.

yerli halkın azımsanmayacak bir bölümü (yapılan anketlere göre yüzde 30'u), rusya ile birleşme fikrini zaten desteklerken, oy merkezi sayısının azlığı yüzünden sandık başlarında devasa kuyruklar oluştu. kalabalıkların yer aldığı görüntüler, rus televizyonlarında, bölge çapında desteğin bir kanıtıymış gibi sunuldu. öyle görünüyordu ki, seçimin esas amacı, bu görüntüleri çekmekti.

kremlin'in propagandası, 1991 yılında sovyetler birliği'nin çöküşüyle birlikte "kazara" kaptırılan topraklarda "zulüm gören" rusların, "suni bir devlet" olan ukrayna'ya karşı başkaldırı hikayesini pompalıyor. oysa donets'te bizzat dolaştığınızda, bu imajın gerçeği hiç de yansıtmadığını görüyorsunuz. ukrayna'dan ayrılma meselesinin, toplumu aşırı derecede kutuplaştırdığı görülüyor, ancak ortada etnik bir çatışmadan ziyade bir sınıf savaşı var.

orta sınıfa mensup, eğitimli kişiler, neredeyse hepsi rusça konuşuyor olsa bile, ukrayna'nın birliğini destekliyorlar. ayrılık taraftarlarını ise daha çok başlarında sovyetler birliği gibi baba bir sosyal devlet isteyen emekliler ve devlet memurları oluşturuyor. bunlar, yerel suç çetelerinin üyeleri ve kolluk gücü çalışanları ile birlikteler ki, donets gibi suç oranının yüksek olduğu bir bölgede, çete mensupları ile polisler büyük ölçüde aynı toplumsal gruba dahiller.

batı'nın da rusya'nın da, ukrayna'daki çatışmayı eski yugoslavya'daki aynı etnik-ulusal koşullarla tanımladığı görülüyor. batılı siyasetçiler ve medya, rusya'yı emperyalist ve rövanşist yaklaşmakla suçlayıp, rusya ile ukrayna'nın aşırı derece karmaşık, ortak tarihini ve iç içe geçmiş kültürlerini, ilkel ve pek de işe yaramayan bir imparatorluk-sömürge modeline indirgiyor.

diğer yandan, rusya da, nüfusun en az yarısının gündelik hayatında rusça konuştuğu ukrayna'nın, rus dilini yasaklamak ve ülkede rusluk namına ne varsa yok etmek isteyen, aşırı milliyetçiler tarafından ele geçirildiği gibi saçma ve gülünç bir imaj yaratmaya çalışıyor.

donets'te ayrılıkçıları destekleyenlerle konuştuğumda, bana, ukrayna hükümetinin etnik ukraynalı olmayanları ileride sınır dışı edebilmek için pasaportlarına vurulacak özel bir mühürle işaretlemeyi ya da rusça konuşulan bölgelerde sahte bir kıtlık yaratmayı planladığına dair korkunç hikayeler anlattılar. suçlamaların tüm tuhaflığına rağmen, ortada gerçek bir tehdit olduğuna samimi şekilde inanıyor gibiydiler.

'kahrolsun çeteler!'

kullanılan etnik-siyasi söylem, son derece yanlış olması bir yana, insanların dikkatini sorunun kökeninden uzaklaştırıyor. ukrayna'da ve yanı sıra rusya ile diğer eski sovyet ülkelerinde yaşanmakta olan mücadelenin özünü belki de en iyi, ukrayna'daki demokrasi yanlısı hareketin en popüler (ve kesinlikle en kısa) sloganı "bandu get!" (kahrolsun çeteler!) anlatıyor. "çete"den kasıt, organize suçla ilişki içinde, yağmacılık ve soygunla geçinen acımasız ve baskıcı bir düzenin desteklediği, aşırı derecede yozlaşmış rejim – yani mafya devleti. şu anda, baltık devletleri ve belki gürcistan hariç, tüm eski sovyet cumhuriyetlerinde, bu tür otoriter, yozlaşmış rejimlerin farklı versiyonları iktidarda.

ukrayna'da bu sloganın popülaritesi, ülkenin ukraynaca konuşan batı kesimi ile rusça konuşan güneydoğusu arasındaki klasik etnik-dilsel ayrımı da aşmış durumda. kasım 2013'te başlayan ve devlet başkanı viktor yanukoviç'in koltuğundan indirilmesiyle neticelenen euro meydan protestoları, hem ukraynaca hem de rusça konuşanları birleştirdi. benzer şekilde, 2012 yılında moskova'daki bolotnaya meydanı'nda düzenlenen gösterilerde de, aşırı soldan liberallere ve aşırı sağa dek, siyasi yelpazenin farklı noktalarından insanlar, aynı yolsuzluk karşıtı ve demokrasi taraftarı sloganlar etrafında birleşmişlerdi.

lakin ukrayna'da bölücü nitelikteki aşırı milliyetçilik unsuru, sürekli engel teşkil etmek suretiyle insanları gerçek gündemden uzaklaştırıp, rusça konuşulan bölgelerdeki şüphecileri de yabancılaştırıyordu. ayrıca rusya devletinin, ukrayna'nın bu cephedeki söyleminden kat kat daha fazla milliyetçilik ve yabancı düşmanlığı içeren agresif propagandasını da besliyordu. netice itibarıyla, rusya'daki demokrasi taraftarı hareket dahi ukrayna konusunda görüş ayrılığı içine düşmüş durumda. birçok rus liberali, ya "ukrayna faşizmi" argümanına kanıyor ya da kendi milliyetçiliği yüzünden ukraynalıları anlamıyor veya desteklemiyor.

ukrayna krizinin etnik bir kimliğe büründürülmesi, kremlin'in işine yarıyor. zira ukrayna'nın büyüyüp rusya'ya alternatif olması; yetenekli ve girişimci rusların çalışıp yaşamaları için rusya'dan daha iyi bir yer haline gelmesi; hatta daha da kötüsü, tüm eski sovyet ülkelerinde, mafya devletine karşı ukrayna'nın başı çektiği, demokrasi yanlısı, ortak bir kalkışma ortaya çıkması, moskova'nın en büyük kabusu.

batı, putin'in yeniden bir imparatorluk kurmak istediğini düşünmekle hatalı bir yorumda bulunuyor. oysa rus liderin gerçek amacının, rus unsurunun asgari düzeye indirgendiği, kompakt, tek bir etnik kimliğe sahip ve aşırı milliyetçi bir ukrayna yaratmak olması çok daha kuvvetle muhtemel.

rusya'ya farklı seviyelerde sıkı ilişkilerle bağlı olan ukrayna'nın başarılı, demokratik ve hoşgörülü bir devlet olması, mafya devletinin varlığına karşı bir tehdit demek ki, kremlin'deki iktidar sahiplerinin riski de burada yatıyor.

leonid ragozin, moskova'da yerleşik, serbest çalışan bir gazetecidir.

twitter'dan takip edin: @leonidragozin

bu makalede yer alan görüşler yazara aittir ve al jazeera’nın editöryel politikasını yansıtmayabilir.