Haber analiz

1974 müdahalesinden Talat dönemine

Ada'nın pratikte bölünmesine neden olan müdahale sonrasında, 1983'te KKTC'nin ilan edilmesiyle Kıbrıs Sorunu 21. yüzyıla kadar taşındı.

Haberin Öne Çıkanları

Adanın yüzde 37’si Türklerin

Rumlar güneye, Türkler kuzeye

BM’ye göre Ankara işgalci

'KKTC', halen Türkiye dışında hiçbir devlet tarafından tanınmıyor.
'KKTC', halen Türkiye dışında hiçbir devlet tarafından tanınmıyor. [AA]

22 temmuz 1974 – ilk ateşkes

ateşkes yapıldı. bu tarihte türkiye, ada'nın yüzölçümünün yüzde 8’ine tekabül eden girne ile lefkoşa arasındaki dar bir koridoru kontrolünde tutuyordu.

23 temmuz 1974 – atina’da darbeciler devrildi

yunanistan’da darbe yönetimi devrildi. 1963 yılından beri fransa’da yaşayan eski başbakan konstantin karamanlis, ülkeyi yönetmek üzere geri çağırıldı.

25-30 temmuz 1974 – garantörler devrede

yunanistan, türkiye ve ingiltere’nin dışişleri bakanları isviçre'nin cenevre kentinde bir araya geldi. zirveden türkiye’nin elinde tuttuğu toprakları genişletmemesi, rum-yunan güçlerinin türk yerleşim bölgelerinden çekilmesi, kıbrıslı rum ve türk temsilcilerin katılımıyla cenevre’de bir konferans daha düzenlenmesi kararı çıktı. ek olarak, kıbrıslı türk cumhurbaşkanı yardımcısının yönetimdeki görevine dönmesi istendi.

9 ağustos 1974 – masadan eli boş kalktılar

ikinci konferansta kıbrıslı türk ve rum toplumlarını temsilen rauf denktaş ve glafkos klerides de bulundu. yunan tarafı, ada'da 1960 düzeninin tekrar temin edilmesini teklif ederken, türk tarafı yeni bir anayasal düzenle iki bölgeli federasyon kurulmasını önerdi.  anlaşma sağlanamadı.

14 ağustos 1974 – ada'nın yüzde 37’si türklerin

türkiye’nin kıbrıs’taki ikinci askeri harekâtı başladı. savaş sonunda türkiye, doğuda güzelyurt, batıda ise gazimağusa’yı içine alan bir sınır çerçevesinde ada'nın yüzölçümünün kuzeyden yüzde 37’sini kontrolüne aldı. sınır, başkent lefkoşa’yı da ikiye bölüyordu. kıbrıslı rumların çoğu güneye kaçarken, türkler de kuzeye geçti.


bölünmüş lefkoşa'dan bir görüntü. [pio]

aralık 1975 – makarios kıbrıs'a döndü

iii. makarios, ada'ya dönerek kıbrıs cumhuriyeti cumhurbaşkanlığı görevini glafkos klerides’ten devraldı.

13 şubat 1975 – türkler federe devlet ilan etti

kıbrıs türk tarafı, ileride kurulacak muhtemel bir federasyonun kıbrıs türk kanadını oluşturmak üzere ‘kıbrıs türk federe devleti’ni kurulduğunu ilan etti. bu tarihten itibaren de facto federe devlet ve meclis başkanlığı görevlerini birlikte yürüten rauf denktaş, 1976 seçimlerinde de devlet başkanlığına seçildi.

12 mart 1975 – genel sekreter’e iyi niyet misyonu

birleşmiş milletler (bm) güvenlik konseyi, sorunun çözümünü sağlamak amacıyla bm genel sekreteri’ne iyi niyet görevi veren 367 sayılı kararı kabul etti. 

2 ağustos 1975 – rumlar güneye, türkler kuzeye

iki bölge arasındaki nüfus alışverişi ateşkes sonrasında da devam etti. bu göçler, 2 ağustos 1975 tarihinde denktaş ve klerides’in viyana’da imzaladığı mübadele anlaşması çerçevesinde sisteme bağlandı. 

1975 yılının eylül ayında güneyde sadece 130 türk yaşarken, kuzeyde 3 bin 582 rum yaşıyordu. müdahale sonucunda, toplam 162 bin rum’un güneye, 43 bin kıbrıslı türk’ün ise kuzeye göç ettiği ve arkalarında sırasıyla, 1 milyon 350 bin ve 400 bin dönüm taşınmaz mal bıraktığı belirtiliyor.

12  şubat 1977 – ilk anlaşma

rauf denktaş ile iii. makarios’un görüşmesi sonucunda  ilk zirve anlaşması kabul edildi. dört maddeden oluşan bu anlaşma ile bağımsız iki toplumlu federal bir cumhuriyet kurulması üzerinde fikir birliği sağlandı.

3 ağustos 1977 – rumların yeni lideri kiprianu

iii. makarios öldü. spiros kiprianu kıbrıs cumhurbaşkanı seçildi.


zirve anlaşmalarının ikincisini, iii. makarios (solda) ile denktaş
(sağda), bm genel sekreteri waldheim eşliğinde imzaladı. [pio] 

19 mayıs 1979 – bugünkü müzakerelerin temeli

rauf denktaş ile spiros kiprianu arasındaki görüşmede ikinci zirve anlaşması kabul edildi. yeni metin, 1977 yılındaki anlaşmayı teyit etmenin yanında, iyi niyet ve karşılıklı güven ortamı yaratılmasının önemini vurgulayan bir madde içerdi.

anlaşma çerçevesinde ayrıca, 15 haziran 1979 tarihinden itibaren görüşmelerin lefkoşa’da yeniden başlamasına karar verildi. ada'nın askerden arındırılmasının ve bağımsızlık, egemenlik ve toprak bütünlüğünün garanti altına alınmasının amaçlandığına ilişkin maddeler de anlaşmada yer buldu. zirve anlaşmalarında üzerinde fikir birliğine varılan esaslar, halen bugünkü müzakerelerin temelini oluşturuyor. bu anlaşmalar çerçevesinde o günlerde devam eden müzakereler ise başarıya ulaşamadı.

15 mayıs 1983 – bm’ye göre ankara işgalci

rumların kontrolünde olan kıbrıs cumhuriyeti’nin girişimi sonucunda alınan bm genel kurulu'nun a/37/253 sayılı kararında, ankara 'işgalci güç' olarak nitelenirken, ada'daki türk birliklerinin 'hemen çekilmesi' ve 'mültecilerin' eski evlerine dönmesi talep edildi.

15 kasım 1983 – kktc kuruldu

kuzey kıbrıs türk cumhuriyeti (kktc) bağımsızlığını ilan etti. de facto varlığını sürdüren ülke, halen türkiye dışında hiçbir devlet tarafından tanınmıyor.

11 mayıs 1984 – bm’den kktc’ye veto

bm güvenlik konseyi, 550 sayılı kararıyla kıbrıs'taki tüm ayrılıkçı hareketleri 'hukuk dışı ve geçersiz' ilan etti.

26 kasım 1984 – rumlar planı reddetti

türk ve rum taraflarında yapılan seçimler sonrasında, bm genel sekreteri perez de ceullar taraflara bir taslak anlaşma sundu. metin, senato ve temsilciler meclisi olmak üzere iki federal meclisi bulunan, rum cumhurbaşkanıyla türk yardımcısına veto yetkileri veren ve kıbrıslı türklerin, ada yüzölçümünün yüzde 29’unu kontrol ettiği iki bölgeli bir federasyon kurulmasını öngörüyordu. öneri, rauf denktaş tarafından kabul edilirken, spiros kiprianu tarafından reddedildi.

29 mart 1986 – bm’nin girişimi başarısız

görüşmeler sürerken rumlar bm genel sekreteri perez de ceullar’ın taraflara sunduğu revize edilmiş taslak anlaşmayı da kabul etmedi. kiprianu, 'işgal güçlerinin' kıbrıs'tan çekilmesini, türkiye’den ada'ya gelen yerleşiklerin geri gönderilmesini, garanti antlaşması’nın yerini etkili uluslararası garantilerin almasını ve kişilerin özgür dolaşım, yerleşim ve mülk edinme haklarının garanti altına alınmasını talep ettiklerini duyurdu.


bm genel sekreteri de cuéllar (solda), kıbrıs cumhurbaşkanı
vassiliou (ortada) ve denktaş, 1990 tarihli bir buluşmada. [pio]

1989-1993 – türkler fikirler dizisi’nin yüzde 91’ini kabul etti

bm genel sekreteri boutros boutros-ghali’nin öncülüğünde üç yıl süren müzakereler sonucunda ‘fikirler dizisi’ adlı metin ortaya çıktı. ilk aşamada resmi bir nitelik taşımayan taslak, iki bölgelilik, siyasi eşitlik ve garantörlük haklarının devamını içeriyordu.

kıbrıs türk tarafı taslağın 100 maddesinin 91’ini kabul ederken, dokuzunu müzakere etmeye hazır olduğunu açıkladı. türk tarafının desteklemediği paragraflar arasında toprak paylaşımı ve egemenliğin kaynağının federe devletler yerine federal devlet olmasını içeren bölüm de vardı.

rum tarafının ise garanti hakları, yönetimde güç paylaşımı, iki bölgelilik ve kuzeydeki evlerine dönecek rum sayısına sınır koyulması esaslarıyla sorunu bulunuyordu.

3 temmuz 1990 – rumlar ab kapısında

rum kontrolündeki kıbrıs cumhuriyeti, tek taraflı olarak (daha sonra avrupa birliği adını alacak olan) ab topluluğu üyeliğine başvurdu.

28 şubat 1993 – klerides’ten taktik değişikliği

glafkos klerides, kıbrıs cumhuriyeti cumhurbaşkanı olur olmaz fikirler dizisi’ni prensipte reddetti. klerides, çözüm yerine ab üyeliğine odaklanacağını açıkladı.

5 mart 1995 – rumlar ab’den tarih aldı

fransa ab dönem başkanlığı'nın önerdiği paket çerçevesinde, kıbrıs cumhuriyeti’ne üyelik müzakerelerine başlamak için tarih verilmesiyle eş zamanlı olarak, ab-türkiye gümrük birliği anlaşmasının önündeki yunan vetosu kalktı. atina ayrıca, sekiz ülkeyi kapsayan orta ve doğu avrupa genişleme sürecine itirazını da geri çekti. bundan sonraki dönemde, klerides yönetimi ab sürecine, denktaş yönetimi ise kktc’yi tanıtmaya ve türkiye ile daha yakın ilişkiler kurmaya odaklandı.

1997-1998 – s-300’ler kıbrıs’a değil girit’e gitti

rusya’dan getirilerek ada'nın güneyine yerleştirilmek istenen s-300 füzeleri, türkiye ile rumlar arasında neredeyse iki yıl boyunca sürecek büyük gerginliğin fitilini ateşledi. ankara’nın söz konusu girişime önleyici eylemle karşılık vereceği ve hatta kıbrıs’a savaş açabileceği açıklamaları sonucunda 1998 yılı aralık ayında rumlar geri adım attı. füzeler girit’e yerleştirildi. rumların kararında uluslararası toplumun çabaları da etkili oldu.

20 ocak 1997 – ankara politikasını değiştiriyor

kıbrıs ile ab üyelik müzakerelerine başlanmasını tavsiye eden avrupa komisyonu raporuna tepki olarak, ‘türkiye-kktc ortak deklarasyonu’ açıklandı. deklarasyona göre kıbrıs’ın ab üyeliği yönünde atılacak adımlar kıbrıslı türklerin türkiye ile bütünleşme sürecini hızlandıracaktı. taraflar arasındaki ekonomik ve askeri ilişkiler de derinleştirilmeye başlandı. denktaş, federasyon yerine konfederasyon söylemini bu dönemde benimsedi. 

12-13 aralık 1997 – türkiye-ab ilişkileri dipte

ab, lüksemburg zirvesi'nde resmi olarak kıbrıs ile müzakerelere başlama kararı alırken, türkiye aday yapılmadı. ab ile ilişkilerini donduran türkiye hükümeti, türk-yunan veya kıbrıs sorunlarının ab ile müzakere edilmeyeceğinin altını çizdi.

31 mart 1998 – rumlar müzakere masasında

kıbrıs, ab ile üyelik müzakerelerine başladı.

10-11 aralık 1999 – türkiye’nin de, rumların da önü açıldı

helsinki’de düzenlenen ab zirvesi'nde türkiye’ye adaylık statüsü verildi. yunanistan’ın türkiye’nin adaylığı üzerindeki vetosunu kaldırmasıyla gelen bu gelişme, ayrıca ada'daki çözümsüzlüğü, kıbrıs’ın üyeliği önündeki bir sorun olmaktan çıkararak, türkiye’nin üyeliği için bir şart haline getirdi. bm genel sekreteri kofi annan, söz konusu dönemde yeni başlattığı çözüm girişimini yürütüyordu.


bm genel sekreteri kofi annan (ortada), kıbrıs cumhurbaşkanı
klerides (solda) ve denktaş ile birlikte 2002 yılında birlikte. [pio]

3 kasım 2002 – türkiye’de akp dönemi

türkiye’de düzenlenen genel seçimlerde adalet ve kalkınma partisi (akp) tek başına iktidara geldi.

11 kasım 2002 – annan planı açıklandı

kofi annan, yoğun görüşme trafiği sonucunda hazırladığı barış planının ilk versiyonunu açıkladı.

10 aralık 2002 – plan revize edildi

annan planı'nın revize edilmiş ikinci versiyonu açıklandı.

12-13 aralık 2002 – rumlar ab’den tarih aldı

kopenhag’da düzenlenen ab zirvesi'nde kıbrıs, dokuz avrupa ülkesiyle birlikte 1 mayıs 2004 tarihinde birliğe tam üye olmaya davet edildi. katılım antlaşmaları 16 nisan 2003’te imzalanacaktı. çözümsüzlük durumunda ise ab müktesebatı kuzeyde askıya alınacaktı. kıbrıslı liderlerin de, annan planı çerçevesinde bir anlaşma umuduyla davet edildiği zirveden bu konuda bir sonuç çıkmadı.

26 şubat 2003 – annan üçüncü versiyonu açıkladı

bm genel sekreteri kofi annan’ın kıbrıs mesaisi sürüyordu. annan, kendi adını taşıyan planın üçüncü versiyonunu dünya ile paylaştı.

28 şubat 2003 – papadopulos iktidarda

milliyetçi kimliğiyle tanınan tasos papadopulos, kıbrıs cumhuriyeti cumhurbaşkanlığı seçimlerini kazandı.

10-11 mart 2003 – üyelik öncesi son şans kaçtı

kıbrıs’ın katılım anlaşması’nı imzalaması öncesindeki son buluşma, kofi annan’ın girişimi ile kıbrıslı türk ve rum liderlerin katılımıyla lahey’de gerçekleştirildi. rum tarafının ab üyeliğini garantilemesi öncesinde çözüme ulaşmak için son şans olan bu kritik buluşmada, papadopulos çözüme şartlı evet derken, denktaş planın tümünü reddetti. 

16 nisan 2003 – rumlar imzayı attı

kıbrıs, ab’ye katılım antlaşması’nı imzaladı.

23 nisan 2003 – 29 yıl sonra kapılar açıldı

1974’ten beri kapalı olan yeşil hat’tan ilk kez geçişler yapıldı.

14 aralık 2003 – kuzeyde talat dönemi

kuzey kıbrıs’taki seçimleri kazanan çözüm yanlısı cumhuriyetçi türk partisi (ctp), demokrat parti (dp) ile koalisyon kurarak iktidara geldi. ctp lideri mehmet ali talat çözüm politikasını açıkça ortaya koyuyordu.

bu dosyanın diğer başlıkları:

talat iktidarından bugüne

osmanlı’nın girişinden 1974 müdahalesine

kıbrıs sorunu sözlüğü

yararlanılan kaynaklar

kaynak: al jazeera

Yorumlar

Bu sitede yer alan içerikler sadece genel bilgilendirme amacı ile sunulmuştur. Yorumlarınızı kendi özgür iradeniz ile yayınlanmakta olup; bununla ilgili her türlü dolaylı ve doğrudan sorumluluğu tek başınıza üstlenmektesiniz. Böylelikle, Topluluk Kuralları ve Kullanım Koşulları'na uygun olarak, yorumlarınızı kullanmak, yeniden kullanmak, silmek veya yayınlamak üzere tarafımıza geri alınamaz, herhangi bir kısıtlamaya tabi olmayan (format, platform, süre sınırlaması da dahil, ancak bunlarla sınırlı olmamak kaydıyla) ve dünya genelinde geçerli olan ücretsiz bir lisans hakkı vermektesiniz.
;