iran, nükleer programı nedeniyle batı'nın yeni yaptırımlarıyla yüzleştiği şu günlerde, en büyük ihtilafı ingiltere ile yaşadı. ingiltere'nin iran ile petro kimya alanı haricinde ticari ilişkilerini dondurması büyük tepkiye yol açtı. bir grup iranlının tahran'daki ingiliz büyükelçiliği'ne saldırmasının ardından ingiltere, iranlı diplomatları sınırdışı etti. işte iki ülke arasındaki ilişkilerin kısa bir tarihçesi...  

1953: ingiltere ve abd gizli servislerinin planladığı darbeyle popüler başbakan muhammed musaddık devrildi. yerine şah muhammed rıza pehlevi geçti.

1979: islam devrimi ile abd ve ingiltere tarafından desteklenen şah rejimi devrildi.

1980: ingiltere tahran’daki büyükelçiliğini kapattı

1988: londra yönetimi, tahran ile tamamen kestiği diplomatik ilişkileri yeniden başlattı.

14 şubat 1989: iran dini lideri ayetullah ruhullah humeyni, müslümanlara hint asıllı ingiliz yazar salman rüşdi’yi şeytan ayetleri adlı kitabında islamı kötülediği gerekçesiyle  öldürmeleri çağrısı yaptı.

7 mart: iran ingiltere ile diplomatik bağlarını kopardı.

eylül 1990:  iki ülke arasında diplomatik ilişkiler kısmen yeniden kuruldu.

28 nisan 1994:  ingilere iran’ın yasadışı irlanda cumhuriyet ordusu (ira) ile ilişki içinde olduğunu öne sürdü. iran iddiayı yalanladı ancak haziran ayında ilişkiler iyice bozuldu ve iki ülke de büyükelçilerini karaşılıklı olarak sınırdışı etti.

24 eylül 1998: iran, salman rüşdi’nin öldürülmesi çağrısıyla resmen bağlantısı olmadığını duyurdu.

18 mayıs 1999: tahran yönetimi, ingiltere ile ilişkilerin büyükelçilik düzeyine yükseltildiğini açıkladı.

24 eylül 2001: ingiltere dışişleri bakanı jack straw, abd’de meydana gelen 11 eylül saldırılarının ardından terörle mücadele konusunda işbirliği amacıyla iran’ı ziyaret etti.

haziran 2004: iran, sekiz ingiliz askerini irak üzerinden kendi karasularına girdikleri gerekçesiyle tutukladı, daha sonra bu kişiler serbest bırakıldı.

12 ekim 2005: ingiliz başbakanı tony blair, irak’ta ingiliz askerlerine yol kenarına konulan bombalarla düzenlenen saldırılardan iran’ın ya da iran tarafından desteklenen hizbullah’ın sorumlu olduğuna yönelik kanıtları bulunduğunu öne sürdü. iran iddiaları yalanladı.

16 ekim: iran cumhurbaşkanı ingiltere’yi iran’ın güney batısında, altı kişinin ölümüne neden olan eş zamanlı bombalı saldırılar nedeniyle suçladı. ingiltere ileri sürülen görüşleri yalanladı.

18 haziran: ingiltere iran’a nükleer programından dolayı uygulanan yaptırımlar kapsamında 1,6 milyar dolar değerinde iran mal varlığını dondurduğunu açıkladı.

19 haziran: dini lider ayetullah ali hamaney’in bir konuşmasında ingiltere’yi düşmanlarının en haini olarak değerlendirmesinin ardından londra yönetiminden protesto geldi. başbakan gordon brown, iran’daki şiddet olaylarını ve basına uygulanan sansürü kınadı.

23 haziran: iki ülke, karşılıklı olarak iki diplomatı sınır dışı etti.

19 temmuz: iran ingiltere’nin gözaltında bulunan son büyükelçilik çalışanı hüseyin rassam’ı da kefaletle serbest bıraktı. yabancı temsilciliklerde çalışan dokuz iranlı, haziran ayında iran’daki muhalif hareketlere karıştıkları gerekçesiyle gözaltına alınmıştı. iran daha sonra rassam’ı casusluk suçuyla yargılamış, dava ekim 2010’da düşmüştü.

9 aralık 2010: ingiliz büyükelçi simon gass, büyükelçiliğin internet sitesinden iran’ı halkın en temel kişisel özgürlükleri ihlal etmekle suçladı.

29 aralık: tahran yönetimi, büyükelçi simon gass’ı dışişleri bakanlığına çağırarak ingiltere’nin içişlerine karışmaması uyarısını yaptı.

13 aralık: ulusal güvenlik ve dış ilişkiler komitesi sözcüsü kazım celili, iran ile ilişkilerin gözden geçirileceğini söyledi. bunu parlametoda yapılan bir oylama takip etti. celili, ingiliz büyükelçinin davranışını uygunsuz olmakla eleştiridi. dışişleri bakanlığı büyükelçiyi, londra’daki öğrenci eylemlerine polisin şiddet içeren ve insanlık dışı muamelesi gerekçesiyle protesto etti.

21 kasım 2011: ingiltere, tahran yönetimine karşı yeni yaptırımlar ilan etti. petrol dışındaki tüm ingiliz şirketlerinin, iranlı şirketlerle ve iran merkez bankası'yla iş yapmasına yasak getirildi.

28 kasım: iran, tahran'daki ingiliz büyükelçisi'ni sınır dışı etme kararı aldı. 

29 kasım: iranlılar, tahran’daki  ingiliz büyükelçiliği’ne saldırdı, belgeleri yaktı ve ofisi yağmaladı. olaylar iranlıların ingiltere’yi yaptırım kararından dolayı protesto ettikleri sırada gerçekleşti. 

30 kasım: ingiltere dışişleri bakanı william hague, diğer ülkelerden iran’a finansal yaptırım uygulamalarını beklediklerini açıkladı. tahran’da saldırıya uğrayan büyükelçiliğini kapatan ingiltere, londra'daki iranlı diplomatları da sınır dışı etti.

kaynak: reuters