birleşmiş milletler güvenlik konseyi, konseyin beş daimi üyesi ve almanya ile iran (5+1) arasında nükleer müzakerelerde varılan anlaşmayı onayladı. iran'a yönelik bm yaptırımlarının da kademeli olarak kaldırılmasını düzenleyen karar tasarısı, oy birliği ile kabul edildi.

anlaşma süreci

iran, nükleer enerji programı kapsamında nükleer silah ürettiği iddiasını reddetse de, batılı ülkelerin ekonomik ambargolarına ve siyasi yaptırımlarına maruz kalmıştı. 10 yılı aşkın süredir gergin devam eden ilişkiler, son dönemde iran'ın nükleer tesislerine birleşmiş milletler gözlemcilerinin girmesine izin verme koşuluyla ambargoların kaldırılması fikriyle yumuşamaya başladı.

yoğun diplomasi faaliyetleri sonucunda 14 temmuz 2015'te taraflar anlaştı. iran nükleer programına sınırlamalar getirmeyi kabul etti; karşılığında ambargoların kaldırılmasını sağladı.

abd kongresi de oyluyor

abd hükümeti, anlaşmanın metnini 19 temmuz'da abd kongresi'ne gönderdi. 60 gün içinde kongre'nin bu kararı oylayarak kabul veya reddetmesi gerekiyor. kongre hayır derse, abd başkanı obama kararı veto edeceğini açıkladı. bu durumda kongre üçte ikilik çoğunluk sağlayarak kararı obama'ya rağmen geçirebilir.

anlaşmada neler var?

iran'a bmgk, ab ve abd çeşitli yaptırımlar uyguluyor. 12 yıllık sürecin ardından isviçre'nin lozan kentinde 2 nisan'da ana hatlarıyla bir uzlaşma çerçevesi belirlendi.

anlaşmaya göre birleşmiş milletler müfettişleri, haklı gerekçeler gösterme koşuluyla iran'da askeri tesislere girebilecek. iran anlaşma koşullarını 65 gün içinde yerine getirmezse, yaptırımlar yeniden yürürlüğe girecek.

anlaşmayla birlikte bmgk'nın uyguladığı ticari yaptırımlar ile nükleer enerji alanında faaliyet gösteren özel ve tüzel kişilerin seyahat yasağı kalkacak. abd ve ab'nin yaptırımlarının kaldırılmasının yolu, uluslararası atom enerjisi ajansı (uaea) olumlu raporundan sonra açılacak. 

ortak kapsamlı eylem planı (jcpoa) olarak adlandırılan koşullara göre iran, gelecek 10 yıl boyunca nükleer ar-ge çalışmalarına devam edebilecek ancak 15 yıl boyunca elindeki uranyumu kritik seviye olan yüzde 3,67'nin üzerinde zenginleştiremeyecek.

çalışır durumdaki santrifüj sayısı 10 yıllığına üçte iki oranında azalarak 6 bin civarına inecek ancak bunların sadece 5 bini zenginleştirme işleminde kullanılabilecek.

zenginleştirme işleminde sadece düşük verimli eski nesil santrifüjleri kullanılacak. santrifüjlerle ilgili araştırmalar da denetime tabi tutulacak.

iran gelecek 15 yıl süresince yeni uranyum zenginleştirme tesisi ya da ağır su reaktörü inşa edemeyecek. süreci uaea denetleyecek.

iran 10 bin kilogram olan zenginleştirilmiş uranyum stokunu 300 kilograma indirerek 15 yıl süreyle bu miktarda tutacak.

fordo nükleer tesisinde 15 yıl süreyle santrifüj ve fisil madde bulunduramayacak olan iran bilimsel deney yapabilecek. arak ağır su reaktörü uaea denetçileri nezaretinde hafif su reaktörüne çevrilecek.

kaynak: aa, reuters, al jazeera