cumhurbaşkanı erdoğan, temmuz ayı sonunda çin’e bir ziyaret gerçekleştirmeyi planlıyor. ziyaretin kapsamı ve kesin tarihi üzerinde çalışmalar devam ediyor. sincan uygur özerk bölgesi’nin ziyaret kapsamında olup olmayacağı da henüz kesinleşmedi. ziyaret, çin’in uygur özerk bölgesi’ndeki uygur türklerine baskılarını yoğunlaştırdığı haberlerinin arttığı döneme denk geliyor.

türkiye’de protesto gösterileri

çin'in kuzeybatısındaki sincan uygur özerk bölgesi'nde ramazan ayı boyunca memur, öğrenci ve öğretmenlerin oruç tutmasının yasak olduğu açıklanmıştı. çin'de geçen yılın başında yürürlüğe giren terörle mücadele yasası kapsamında sincan uygur özerk bölgesi başta olmak üzere birçok bölgede geniş güvenlik önlemleri alınırken, uluslararası gözlemci kuruluş ve yabancı gazeteciler, eyalette "güvenlik gerekçeleri" nedeniyle bağımsız çalışmalarda bulunamıyor.

türkiye'de çin'deki oruç yasağına ilişkin yayılan haberlerin ardından birçok bölgede protesto gösterileri düzenlendi.

dışişleri bakanlığı’ndan ‘kaygı’ açıklaması

30 haziran’da türk dışişleri bakanlığı, uygur türklerinin oruç tutmaları ve diğer ibadetlerini yerine getirmelerinin yasaklandığına dair haberlerden duyulan kaygının çin'e iletildiğini açıkladı.

türkiye'nin çin'in toprak bütünlüğüne, istikrarına, huzur ve güvenliğine önem atfettiği belirtilen açıklamada, haberlerden ‎duyulan derin kaygının çin'in ankara büyükelçisi'ne de iletildiği kaydedildi.

çin dışişleri de, 1 temmuz'da yaptığı açıklamada bu protestoların türkiye'deki "yabancı basının gerçeği yansıtmayan" haberleri neticesinde olduğunu ve iki ülke ilişkilerinin önemli olduğu mesajını vermişti. dışişleri bakanlığı sözcüsü hua çunying, sincan uygur özerk bölgesi'nde müslümanların oruç ve diğer ibadetlerinin kısıtlandığı yönündeki haberlerin gerçeği yansıtmadığını savunurken, türkiye ile iyi ilişkiler geliştirmek istediklerini ifade etmişti.

erdoğan 2009’da ‘adeta soykırım’ dedi, 2012’de sincan’a gitti

2009 yılında yine baskıların artması ve 140 uygur türkü'nün çıkan olaylarda hayatını kaybetmesinin ardından, o dönem başbakan olan erdoğan olayları “vahşete varan olaylar, adeta bir soykırım” sözleriyle değerlendirmişti.

iki ülke arasındaki ilişkilerin gerilmesinin ardından türk dışişleri bakanlığı bir açıklama yayınlayarak, türkiye’nin çin’in içişlerine karışmak gibi bir niyeti olmadığını belirtmiş; çin ile ilişkilerin her alanda ileriye götürülmesi için çabaların sürdürüldüğü ifade edilmişti.

olayların üzerinden üç sene geçmesinin ardından erdoğan, 2012 yılında çin ziyaretine sincan özerk bölgesi’nin başkenti urumçi’den başlamış, böylece sincan’a giden ilk türk başbakanı olmuştu. erdoğan nisan 2012’de gittiği urumçi’de pazarları ve sokakları dolaştı, uygur türklerine ‘yanınızdayız’ mesajı verdi.

erdoğan'ın urumçi'den hemen sonra gittiği çin’in başkenti pekin’de, iki ülke arasındaki stratejik işbirliğinin arttırılması kararı verildi. erdoğan pekin ziyareti öncesinde “geçmişte orada meydana gelen sıkıntıyı kaşıma gayreti içine girmemiz doğru değil” dedi. erdoğan aynı zamanda “uygur türklerinin zulüm görmesini istemeyiz” diyerek, entegrasyon içinde asimile edilmeden yaşamalarının en isabetli yol olacağına dikkat çekti.

füze savunma sistemi için çin firmasıyla görüşmeler sonuçlanmadı

türkiye’de uzun menzilde hava savunmasını sağlamaya yönelik olarak tedarik edilecek füze projesinin ihalesini, 2013 eylül ayında çin devlet firması cpmiec kazandı. ancak çin’den gelecek sistem nato’ya uyumlu olmayacak. firma, iran, kuzey kore ve suriye'ye silah sağladığı gerekçesiyle abd'nin yaptırımlar listesinde bulunuyor. abd ve nato’dan bu gerekçelerle ihaleye tepki geldi. çin ile yaklaşık iki yıldır sürdürülen görüşmelerden bir sonuç alınamadı. türkiye bu aşamada ihaleye katılan ve ikinci en iyi teklifi veren fransız-italyan şirketiyle görüşmeye de devam ediyor.

çin dışişleri bakanlığı sözcüsü hua çunying, gecikmeyle ilgili "biz hiçbir olağan ticari işbirliğinin siyasallaştırılmamasını umut ediyoruz" yorumunu yapmıştı.

kaynak: al jazeera ve aa