2015 nobel edebiyat ödülü, belaruslu kadın yazar svetlana aleksiyeviç'in oldu. isveç kraliyet bilim akademisi, 67 yaşındaki aleksiyeviç'in "çağımızın acıları ve cesaretini anıtlaştıran çok sesli eserleriyle" nobel edebiyat ödülü'ne layık görüldüğünü açıkladı. aleksiyeviç,  8 milyon isveç kronu (yaklaşık 3 milyon lira) tutarındaki ödülün de sahibi oldu.

aleksiyeviç'in ikinci dünya savaşı, sovyet-afgan savaşı, çernobil faciası, sovyetler birliği'nin dağılması gibi olaylara tanıklık eden kişilerle yaptığı röportajlar büyük ilgi çekti.

belaruslu yazar ales adamoviç'ten etkilenen aleksiyeviç, edebiyata yöneldi. "savaşın kadınca olmayan yüzü" adlı ilk kitabını 1983'te tamamladı. ancak kitabı, "kahraman sovyet kadınını küçültücü ifadeler içerdiği" gerekçesiyle 1985'e kadar yayımlanmadı. ikinci dünya savaşı'nın hiç bilinmeyen yönlerini anlatan kadınların monologlarından oluşan kitap, daha sonra büyük ün kazandı ve dünya genelinde 2 milyondan fazla satıldı.

aleksiyeviç, sovyet-afgan savaşı sırasında afganistan'ı ziyaret etti. savaşta ölen gençlerin anneleri ve gazilerle yaptığı konuşmaları "the boys in zinc (çinko çocuklar)" adlı kitabında topladı.

1986'daki çernobil faciasına tanıklık edenlerle ilgili "çernobil'den sesler: nükleer bir felaketin sözlü tarihi" adlı kitabını 1997'de yayımlayan aleksiyeviç, 2000 yılında hükümeti eleştiren yazıları nedeniyle hakkında açılan soruşturmanın ardından ülkesinden ayrıldı. on yıl boyunca fransa, almanya ve isveç'te yaşadıktan sonra 2011'de ülkesine geri döndü.

aleksiyeviç'in eserleri, birçok dile çevrildi. türkçeye çevrilen eserleri arasında "nazi işgalinde sovyet kadınlar" ve "çernobil'den sesler: nükleer bir felaketin sözlü tarihi" bulunuyor.

eserleri arasında  21 senaryo ve 3 tiyatro oyunu da olan aleksiyeviç, halihazırda aşk öykülerinden oluşan "the wonderful deer of the eternal hunt" adlı son kitabı üzerinde çalışıyor.

"beni asıl ilgilendiren insanoğluna neler olduğu"

aleksiyeviç, internet sitesinde eserlerini şöyle anlatıyor:

"gözlemler, nüanslar, ayrıntılar için insan yaşamı araştırıyorum. ilgi alanım ne hayatın kendisi, ne savaş, ne çernobil ne de intihar. beni asıl ilgilendiren insanoğluna neler olduğu, çağımızda bize neler olduğu. insan nasıl eyleyip nasıl tepki veriyor? özünde insanın ne kadarı biyolojik özelliklerden, ne kadarı çağın getirdiklerinden, ne kadarı kendisinden oluşuyor?

yıllarca gerçek yaşama olası en yakın yolu bulmak için yazma biçimlerini araştırdım. tıpkı bir mıknatıs gibi beni kendine çeken gerçeklik, bana işkence ediyor, uyuşturuyor. gerçekliği yakalayıp kağıda dökmek istiyorum. işte bu yüzden insan seslerini ve itiraflarını, tanıklık edenlerin ifadelerini kullanıyorum. ben dünyayı nasıl duyuyor ve görüyorsam öyle yazıyorum: tek tek insanların seslerinden oluşan bir koro ve günlük ayrıntılardan bir kolaj. işte bu şekilde aynı anda bir yazar, gazeteci, sosyolog, psikolog ve vaiz olabiliyorum."

nobel edebiyat ödülü

1901 ve 2014 yılları arasında 107 kez nobel edebiyat ödülü verildi. toplam 111 kişiye layık görülen ödüllerden sadece dördü iki yazar arasında paylaştırıldı. en son 1974'te eyvind johnson ve harry martinson, nobel edebiyat ödülü'nü paylaşan yazarlar oldu.

nobel edebiyat ödülü'ne şimdiye kadar 13 kadın layık görüldü: selma lagerlöf (1909), grazia deledda (1926), sigrid undset (1928), pearl buck (1938), gabriela mistral (1945), nelly sachs (1966), nadine gordimer (1991), toni morrison (1993), wislawa szymborska (1996), elfriede jelinek (2004), doris lessing (2007), herta müller (2009) ve alice munro (2013).

nobel edebiyat ödülü'nü alan en genç yazar rudyard kipling oldu. "orman çocuğu" adlı kitabıyla tüm dünyada ün kazanan ingiliz yazar kipling, 1907'de ödülü aldığında 42 yaşındaydı.

nobel edebiyat ödülü verilen en yaşlı yazar ise 2007'de 88 yaşındayken ödüle layık görülen doris lessing oldu.

ödülünü almayanlar

iki yazar, nobel edebiyat ödülü'nü geri çevirdi. 1958'de ödülü kazanan boris pasternak, önce ödülü kabul etti ancak daha sonra ülkesi sovyetler birliği'nin baskısıyla geri çevirdi.

nobel komitesi tarafından 1964'te edebiyat ödülü'ne layık görülen jean paul sartre ise ilke olarak hiçbir ödülü kabul etmediği için nobel'i almadı. 

orhan pamuk nobel alan ilk türk oldu

nobel edebiyat ödülü şimdiye kadar 27 kez ingilizce, 14 kez fransızca, 13 kez almanca ve 11 kez de ispanyol dilinde yazan ustalara verildi. bu dilleri 7 ödülle isveççe, 6 ödülle italyanca, 5 ödülle rusya, 4 ödülle lehçe, üçer ödülle de norveççe ve danca izledi. yunanca, japonca ve çince yazan yazarlar, ikişer kez ödüle layık görüldü. arapça, bengalce, çekçe, fince, ibranice, macarca, izlandaca, portekizce, sırpça-hırvatça, yiddiş ve türkçe yazan yazarlar ise birer kez ödül kazandı.

2006'da nobel edebiyat ödülü'nü kazanan orhan pamuk, nobel alan ilk türk oldu.

tek bir eserle ödüle layık görülenler

nobel edebiyat ödülü, yazarın tüm eserleri için veriliyor. ancak nobel komitesi, ödüle layık görülen 111 yazardan dokuzunda ödülü açıklarken tek bir eserlerinden bahsetti: theodor mommsen - "roma tarihi" (1902), carl spitteler - "olimpos'ta bahar" (1919), knut hamsun - "toprak yeşerince" (1920),  wladyslaw reymont - "genç polonyalılar" (1924), thomas mann - "buddenbrooks" (1929), john galsworthy - "forsyte destanı"(1932), roger martin du gard - "les thibault" (1937), ernest hemingway - "yaşlı adam ve deniz" (1954)  ve mihail şolokov - "ve durgun akardı don" (1965).

madalya

nobel edebiyat ödülü'nü kazananlara ödüllerinin takdim edildiği akşam bir de isveçli heykeltıraş ve gravürcü erik lindberg tarafından tasarlanan madalya veriliyor. genç adam, ilham perisinin şarkısını dinleyip dizine koyduğu sayfaya yazıyor.

madalyada aynı zamanda vergilius'un aeneid adlı eserinden "inventas vitam juvat excoluisse per artes" ifadesi bulunuyor. latince ifade, "yeni buluşlar, sanatla güzelleşen hayatı daha da zengin kılar" anlamına geliyor.

defneden taç

nobel ödülünü kazananlar için ingilizce "nobel laureates" ifadesi kullanılıyor. "laureate" sözcüğü, defne dalları ve yapraklarından yapılan taç anlamına geliyor. antik yunan'da müziğin, güzel sanatların, güneşin, ateşin ve şiirin tanrısı olan apollon tarafından takılan defne tacı, spor müsabakalarının ve şiir yarışmalarının kazananlarına "gurur sembolü" olarak armağan ediliyordu.

2001'den bu yana nobel edebiyat ödülü'nü kazananlar

2001: sir vidiadhar surajprasad naipaul (trinidad)

2002: imre kertesz (macaristan)

2003: john m. coetzee (güney afrika)

2004: elfriede jelinek (avusturya)

2005: harold pinter (ingiltere)

2006: orhan pamuk (türkiye)

2007: doris lessing (ingiltere)

2008: jean-marie gustave le clezio (fransa)

2009: herta müller (romanya

2010: mario vargas llosa (peru)

2011: tomas tranströmer (isveç)

2012: mo yan (çin)

2013: alice munro (kanada)

2014: patrick modiano (fransa)

kaynak: anadolu ajansı