Portre

Portre: Kenan Evren

Türkiye'nin tank sesiyle uyandığı 12 Eylül 1980 sabahı darbeyle yönetime el koydu. Desteklediği parti ilk seçimlerde hüsran yaşadı, 'asmayalım da besleyelim mi?' sözü unutulmadı.

Konular: Türkiye
1982 anayasa referandumuyla cumhurbaşkanlığı kazanan Evren, darbe sonrası eylem ve söylemleriyle de çok tartışıldı. [AA]

Kenan Evren

  • doğum tarihi: 17 temmuz 1917
  • doğum yeri: alaşehir, manisa
  • 12 eylül 1980 darbesi lideri.

 

türkiye cumhuriyeti tarihindeki üçüncü askeri darbeyi gerçekleştirdikten sonra 7. cumhurbaşkanı olan kenan evren, 17 temmuz 1917'de manisa alaşehir'de doğdu. ilk ve ortaöğrenimini alaşehir, manisa, balıkesir ve istanbul'da sürdürdü ve maltepe askeri lisesi'nden mezun oldu.

1938'de kara harp okulu'nu, 1949 yılında harp akademisi'ni bitirdi. topçu subayı ve kurmay subay olarak silahlı kuvvetlerin çeşitli kademelerinde görev yaptı. 9. kore türk tugayı'nda yer aldı.

evren'in genelkurmay başkanlığı'na atandığı 1978 yılıyla başlayan süreç, türkiye'de sağ-sol çatışmasının en kanlı halini aldığı dönemdi. ülkede sonu gelmeyen siyasi cinayetler ve faili meçhuller, bitmek bilmeyen öğrenci olayları genel görüntüyü veriyordu. siyasi kamplaşmanın yanı sıra, anadolu'da alevi-sünni gerilimi de gittikçe tırmanıyordu.

şiddet darbe yolunu açtı

evren'e 12 eylül 1980 darbesinin kapılarını açan da, ülkede akan kanın durdurulamaması ve kaos ortamının düzelmemesiydi. şiddetin her geçen gün tırmanması, 'askerin yönetime el koyması fikrinin' daha da güçlenmesine yol açtı.

evren ve diğer komutanların elini güçlendiren son kanlı olaylar, 1978 aralık ayında kahramanmaraş'ta yaşandı. yaklaşık 100 alevi'nin hayatını kaybettiği olayların ardından, dönemin başbakanı bülent ecevit, evren'i çağırarak kahramanmaraş'taki olaylardan dolayı bazı illerde sıkıyönetim ilan etme kararını bildirdi.

sıkıyönetim ilanı, askerin nüfuzunun artması için kaçınılmaz bir fırsattı. bu gelişmenin ardından genelkurmay ülkenin içinde bulunduğu durumla ilgili daha fazla söz sahibi oldu.

27 aralık 1979 tarihinde evren'in liderliğindeki türk silahlı kuvvetleri (tsk), tüm kuvvet komutanlarının imzasıyla dönemin cumhurbaşkanı fahri korutürk'e, ülkenin gidişatıyla ilgili bir 'uyarı mektubu' verdi.

çatışmaların sürmesi sonucunda 'kaçınılmaz son' olarak görülen askeri darbe 12 eylül 1980'de gerçekleşti. türkiye halkı sabah tank sesiyle uyandı, bütün sokaklar askerler tarafından tutulmuştu.

12 eylül gecesi asker harekete geçmeden dakikalar önce, dönemin abd ankara büyükelçiliği darbeyi merkezi haberalma ajansı (cia) türkiye masası şefi paul henze'ye "bizim çocuklar başardı" sözüyle duyurdu.

genelkurmay başkanı evren, trt'den yayınlanan açıklamasındaki "türkiye cumhuriyeti'ni kollama ve koruma görevini yüce türk milleti adına emir ve komuta zinciri içinde ve emirle yerine getirme kararını almış ve ülke yönetimine bütünüyle el koymuştur" ifadesiyle ülke yönetiminin başına geçti.

evren, türkiye cumhuriyeti'nin 7. cumhurbaşkanı ve kuvvet komutanları tarafından oluşturulan milli güvenlik konseyi'nin (mgk) başkanı olarak, 1983 genel seçimine kadar ülkeye ilişkin tüm kritik kararları aldı.

'asmayalım da besleyelim mi?'

evren darbe sonrası eylem ve söylemleriyle de çok tartışıldı. 19 mart 1980'de yaşı büyütülerek idama mahkûm edilen erdal eren'in infaz kararı yargıtay tarafından iki kere iptal edilmiş olmasına karşın, mgk tarafından onaylanmasıyla ilgili muş gezisi sırasında yaptığı bir konuşmada, "şimdi ben bunu yakaladıktan sonra mahkemeye vereceğim ve ondan sonra da idam etmeyeceğim, ömür boyu ona bakacağım. bu vatan için kanını akıtan bu mehmetçiklere silah çeken o haini ben senelerce besleyeceğim. buna siz razı olur musunuz?" sözlerini sarf etti.

'darbe anayasası' olarak bilinen anayasa'nın oylanması için 7 kasım 1982'de yapılan referandum öncesinde halkı, 'hayır' anlamına gelen 'mavi' renkte oy kullanmaması konusunda defalarca uyardı. sonuç olarak 1982 anayasası yüzde 91.37'lik oy oranıyla kabul edildi, evren de cumhurbaşkanı seçilmiş oldu.

evren darbe sonrasında yaşamın her alanında tartışılan kararlar aldı. 1. futbol ligi'nde başkenti mutlaka bir takımın temsil etmesini istedi ve 1980-81 sezonunda türkiye kupası'nı kazanan ankaragücü'nün birinci lige çıkmasını sağladı.

sandıkta hüsran

yeni siyasi partilerin kurulmasının ardından 1983 yılındaki seçimlerde, emekli orgeneral turgut sunalp tarafından kurulan milliyetçi demokrasi partisi'ni (mdp) destekledi. televizyondan yaptığı konuşmalarla halka mdp'ye oy vermesi için çağrıda bulundu.

ancak evren'in planları bu kez tutmadı ve mdp, milli güvenlik konseyi'nin izin verdiği üç siyasi parti arasında en az oy alan parti oldu. turgut özal'ın başında bulunduğu anavatan partisi (anap) ise yüzde 45 oy oranı ve 211 sandalyeyle tek başına iktidara geldi.

1983 seçimlerindeki yenilgi, sivil yönetime geçiş ve askerin nüfuz kaybı için kritik bir dönüm noktasıydı.

evren'in cumhurbaşkanlığı görevi 1989'da sona erdi. 1982 anayasası sayesinde darbeci komutanlar yargı sürecinden kurtuldu.

güneye indi

eski genelkurmay başkanı görev süresinin dolmasının ardından emeklilik hayatını güney sahillerinde geçirdi.

evren ve darbe döneminin hava kuvvetleri komutanı tahsin şahinkaya "türkiye cumhuriyeti anayasası'nın tamamını veya bir kısmını değiştirmeye veya ortadan kaldırmaya ve anayasa ile teşekkül etmiş olan türkiye büyük millet meclisi'ni ortadan kaldırmaya veya görevini yapmasına engel olmaya cebren teşebbüs etmek'' suçlamasından 'ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası' istemiyle yargılandı. 

mahkeme, haziran 2014'te evren ve şahinkaya için müebbet hapis cezası verdi. 

kaynak: al jazeera ve ajanslar

Yorumlar

Bu sitede yer alan içerikler sadece genel bilgilendirme amacı ile sunulmuştur. Yorumlarınızı kendi özgür iradeniz ile yayınlanmakta olup; bununla ilgili her türlü dolaylı ve doğrudan sorumluluğu tek başınıza üstlenmektesiniz. Böylelikle, Topluluk Kuralları ve Kullanım Koşulları'na uygun olarak, yorumlarınızı kullanmak, yeniden kullanmak, silmek veya yayınlamak üzere tarafımıza geri alınamaz, herhangi bir kısıtlamaya tabi olmayan (format, platform, süre sınırlaması da dahil, ancak bunlarla sınırlı olmamak kaydıyla) ve dünya genelinde geçerli olan ücretsiz bir lisans hakkı vermektesiniz.
;