2005 yılında yapılan yeni bir anlaşmayla şiddet olayları azaldı ancak kuzey ve güney arasındaki tartışmalı sınır bölgesi başta olmak üzere bazı bölgelerde çatışmalar sürdü.

sudan, güney sudan’ın bağımsızlığının ardından bir dizi sorun yaşıyor. son bir yılda sık sık karşı karşıya gelen tarafların başta petrol bölgesi hiclic olmak üzere anlaşmazlıkları sürüyor. sudan uçaklarının gerçekleştirdiği bombardıman ve meydana gelen çatışmaların ardından güney sudan, kuzey'in tavrının 'savaş ilanı' olduğunu duyurdu.

hiclic bölgesi, uluslararası toplum tarafından sudan’a ait kabul ediliyor. bölgede petrol rezervlerinin yüzde 75'i güney sudan'da olmasına rağmen, rafineriler sudan'ın elinde bulunuyor.

iktidardaki ulusal kongre partisi, ülkenin önde gelen siyasi gücünü oluşturuyor. sudan devlet başkanı ömer el beşir, soykırım suçlarından dolayı uluslararası ceza mahkemesi (ucm) tarafından tutuklama emriyle aranıyor. 2006-2008 yılları arasında hareketlenen ülke ekonomisi de o tarihten bu yana yavaşlamış durumda. yoksulluk da ülkenin önde gelen sorunlarından biri. halkın en az yüzde 40’ı yoksulluk sınırının altında hayatta kalmaya çalışıyor.

siyasi yapısı ve yakın tarihi

ömer el beşir, 1989’da yaptığı kansız bir darbeyle iktidara geldi ve o tarihten bu yana koltuğunu kaybetmedi. beşir, 1996, 2000 ve 2010’da yapılan seçimlerde yeniden seçildi. ancak uluslararası gözlemciler bu seçimlerin her birinde yoğun yolsuzluk ve hile yapıldığını aktardı.

beşir’in ulusal kongre partisi (ncp), parlamentoda da sandalyelerin çoğuna sahip. aralarında demokratik birlikçi parti (dup) ve ulusal islamcı cephe de olmak üzere muhalif partiler sudan siyasetinde çok küçük bir rol oynuyor. dup, 2000 yılındaki parlamento seçimlerini hile karışacağı gerekçesiyle boykot etmişti, parti 2010 seçimlerinde ise oyların yalnızca yüzde ikisini alabilmişti.

sudan hükümeti son altı yılda 2005 yılında varılan barış anlaşmasıyla şekillenmişti. hartum’daki hükümette güneyin de temsilcisi bulunuyordu. iktidardaki ncp ile güney sudan’ın iktidar partisi sudan halk kurtuluş hareketi eyaletler arasında iktidarı bölüştükleri bir sistem uyguluyordu.

güneyli milletvekillerinin ülkenin bağımsız olduğu 9 temmuz 2011 tarihinde parlamentodan ayrılmasıyla ncp parlamentoda büyük bir çoğunluk elde etti.

ömer el beşir'in müttefikleri

sudan ve güney sudan, güney sudan’ın bağımsızlığını ilan etmesinden itibaren diplomatik ilişkilerini başlattı. iki ülke birbirlerinin başkentinde karşılıklı olarak büyükelçilikler açtı. sudan’ın en büyük ticaret ortağı ise çin. pekin yönetimi de bunun karşılığında sudan'da büyük yatırımlar yapıyor. ülke, petrolünün neredeyse üçte ikisini çin’e satıyor. çin’in sudan’da yaptığı yatırımların çoğu da petrol alanında.

ucm tarafından aranan bu nedenle yurt dışında rahatça seyahat edemeyen sudan devlet başkanı beşir, çin’e ziyaretlerinde hiçbir sıkıntı yaşamıyor. pekin yönetimi ucm’nin beşir’i tutuklamasına yönelik çağrılarını reddediyor. mısır, nijerya ve kenya’ya da rahatça seyahat eden beşir, 2009 yılında yapması planlanan bir türkiye ziyaretini ise tutuklanma korkusuyla iptal etmişti.

bölgede sudan’ın diğer bir önemli müttefiki mısır, güney ve kuzey arasındaki çatışmalardan uzak durarak ‘birleşik sudan’ politikasını dile getiriyor. geçen yıl wikileaks tarafından yayınlanan bir belgede, mısır’ın, su kaynaklarının kısıtlanacağı gerekçesiyle güney sudan’ın bağımsız olmasından endişe duyduğu yönünde bilgiler yer almıştı.

hartum yönetimi, 2005 yılında çad ile de çatışma yaşamıştı. çad yönetimi sudan’ı, ülkede iktidar karşıtı militanları destekleyerek hükümeti devirmeye çalışmakla suçlamıştı. sudan ise bunun karşılığında çad’ı, darfur’daki silahlı gruplara teknik malzeme desteği vermekle itham etmişti. 

abd de uluslararası terörü desteklediği gerekçesiyle 1990’lı yıllarda sudan’a yaptırımlar uygulamıştı. abd başkanı barack obama, ocak 2011'de yapılan başarılı referandumun ardından güney’in bağımsız olmasıyla bu yaptırımların kalkabileceği mesajını vermişti.

darfur sorunu

sudan denildiğinde, akla gelen en çatışmalı bölge, başkent hartum’un 1300 kilometre batısındaki darfur. bölgede 1990’lı yıllar boyunca yerel kabileler arasında su kaynakları ve otlak alanların paylaşımıyla ilgili sorunlar yaşandı.

2003 yılında yaşanan yerel isyan, bölge için bir dönüm noktası oldu. bu tarihten itibaren sudan hükümeti tarafından desteklenen milis güçleri cancevidler ile bölgedeki kabileler arasında çatışmalar başladı.

yüzbinlerce kişinin hayatını kaybettiği çatışmalarda yaklaşık iki milyon kişi de yerinden oldu. yaklaşık bir buçuk milyon kişi çatışmaların ardından hala mülteci kamplarında barınıyor. bölgedeki olayları incelemek üzere araştırma komisyonu kuran bm, konuyu uluslararası ceza mahkemesine taşıdı. 

6 haziran 2005'te ucm savcısı luis moreno ocampo tarafından başlatılan soruşturma ile mahkeme, beşir hakkında 2009 yılında savaş suçları ve insanlığa karşı suç işlediği gerekçesiyle tutuklama kararı çıkardı. 2010 yılında bu suçlara 'soykırım' da eklendi. beşir, görevi başındayken hakkında tutuklama kararı çıkarılan ve soykırımla suçlanan en üst düzey yetkili oldu.

sudan hükümeti, nisan 2007'de uluslararası baskılara dayanamayarak bm’nin darfur'da barışı sağlamaya yönelik operasyonlarını kabul ettiğini açıkladı.

ekonomi

sudan’da 2006’dan 2008’e kadar petrol üretimine bağlı olarak iki haneli büyüme oranları telafuz ediliyordu. gayrisafi yurtiçi hasıla’daki (gsyih) artış küresel ekonomik krizle birlikte yavaşlasa da, ülke ekonomisi hala yılda yüzde dört ila beş arasında büyüme kaydediyor. ancak, bu geniş ölçekli ekonomik kazanımlar özellikle başkent hartum dışında halka yansımıyor. ülke, kişi başına düşen 2 bin 300 dolarlık gsyih ile dünyada son sıralarda yer alıyor. sudan’ın petrol gelirlerine sahip olmayan komşusu mısır’da ise kişi başına düşen gsyih 6 bin 200 dolardan fazla. hükümet kendi harcamalarının neredeyse yarısını petrol üretiminden karşılıyor. 

petrolün dışında tarım da ülke ekonomisine katkı sağlıyor. pamuk ve akasya sakızı ülkenin önemli ihraç ürünleri arasında. tarım, nil nehri kıyısındaki verimli topraklarda yapılıyor. sudan’ın sınırlı sanayisi ise üretiminin çoğunu başkent hartum civarında yapıyor. sudan’ın ana limanı sudan limanı, tarım ürünlerinin ihracatının yapıldığı nokta. aynı zamanda bölgede bir petrol rafinerisi de mevcut. petrol ürünleri de yine bu limandan uluslararası pazara taşınıyor.

kaynak: al jazeera ve ajanslar