genel çerçevesi itibarıyla 2014-2018 dönemini kapsayan 10. kalkınma planı'ndan çıkarılan 25 öncelikli dönüşüm programı hazırlandığını, bunların 1200’den fazla eylem planı içerdiğini orta vadeli program'dan öğrenmiştik. başbakan sayın ahmet davutoğlu bir süredir beklenen yapısal dönüşüm programlarından yaklaşık üçte birini geçen hafta açıkladı.

2006 yılından bu yana açıklanan orta vadeli programlar genel anlamda makro programlar olmuştur. türkiye ekonomisinde çözülmesi gereken yapısal sorunlar ise daha çok mikro bazda analiz edilmesi gereken ve çözüm üretilmesi gereken konulardır. 2015-2017 orta vadeli programı bahsedilen öncelikli dönüşüm programları ile mikro boyuta da inen bir yapıdadır. bu anlamda eylem planlarının sorunları daha doğru tespit etmek ve harekete geçmek anlamında olumlu bir adım olduğunu düşünüyoruz.

türkiye’de 1963 yılından bu yana hazırlanan kalkınma planlarının ilk üçü hedeflerine büyük oranda ulaşmıştı. 1970'li yılların ikinci yarısında global anlamda yaşanan stagflasyon birçok ülkeyi olduğu gibi türkiye ekonomisini de olumsuz etkileyerek planların uygulanmasını güçleştirdi. 1980’li yıllardan itibaren serbest piyasa yanlısı politikaların türkiye’de de devreye girmesi, hazırlansa bile kalkınma planlarının işlevselliğini büyük oranda ortadan kaldırdı. bu yıl uygulamaya giren 10. kalkınma planı özünde açıklanan dönüşüm programlarını büyük oranda içeriyor. bu anlamda açıklanan programlar çok sürpriz ya da çok yeni değil. fakat uzunca bir süreden sonra bazı sorunları çözmek için planların ve bunların uygulamasının öneminin tekrar anlaşılması ve öne çıkması son derece önemli ve pozitif bir gelişme.

geçen hafta açıklanan dokuz dönüşüm programı ağırlıklı olarak reel sektöre yönelik planları içeriyor. bununla birlikte, basında öne çıkan ve çok tartışılan noktalardan birisi 2018 yılında türkiye gayrisafi yurtiçi hasıla'sının (gsyih) 1,3 trilyon dolara çıkacağı tahmini oldu. yaklaşık bir ay önce yayınlanan orta vadeli program'da 2017 yılı için öngörülen gsyih, 971 milyar dolar seviyesindeydi. bu durumda 2018 yılında gsyih’nin nasıl 1,3 trilyon dolara çıkacağı iyi izah edilmesi gereken bir durum olarak karşımıza çıktı. benzer şekilde, önümüzdeki 3 yıl boyunca yüzde 9’larda dolaşması öngörülen işsizlik oranının 2018 yılında birden nasıl yüzde 7’lere düşeceği de soru işaretleri içeriyor. hafta sonu basında çıkan haberlerden gsyih tahmininin döviz kuru öngörüsüne ilişkin yapılan yanlış bir varsayımdan kaynaklandığını öğrendik. keşke böyle bir hata yapılmasaydı veya bu düzeltme çok hızlı bir şekilde gerçekleşseydi.

aslında şu anda türkiye ekonomisi için önemli olan 2018’de gsyih’nin nereye çıktığı değil, önümüzdeki on yıllarda kalıcı hızlı büyümesini sağlayacak yapısal reformları gerçekleştirmesidir diye düşünüyoruz. mikro bir programda vurgunun makro bir büyüklüğe yapılmaması gerekiyor.

reel sektöre yönelik olarak açıklanan her program, hedefleri, performans göstergelerini, eylemden sorumlu kurumları, eylemin başlangıç ve bitiş tarihlerini ve yapılacaklarla ilgili açıklamaları içeriyor. bu tür bir detaylandırma ve özellikle yıllık bazda belirlenmiş performans kriterlerinin olmasının oldukça pozitif bir adım olduğunu düşünüyoruz. bununla birlikte, en fazla altı ayda bir gelişme ve sonuçların açıklandığı, merkez bankası'nın üç ayda bir açıkladığı enflasyon raporu gibi bir ilerleme raporunun yayınlanması bu tür programların kredibilitesini artırır kanaatindeyiz.

dokuz dönüşüm programına baktığımızda, ilk dört programın daha fazla tartışılabilir nitelikte olduğunu, diğerlerinin gerekli ve büyük oranda destek görebilecek programlar olduğunu düşünüyoruz. türkiye ekonomisinin çözmesi gereken ana yapısal sorunlardan birisi cari açığıdır. bu anlamda tasarrufların artırılması öncelikli adımlardan birisi olmalıdır. kullandığımız enerji verimliliğinin geliştirilmesi çabaları olumludur. binalar ve içlerindeki cihazlardan, ulaşım araçlarımıza kadar tasarrufların artırılmasına yönelik önlemler, düzenlemeler ya da vergi ayarlamaları yerindedir. benzer şekilde, suyumuzun etkin kullanımını amaçlayan önlemler genel çerçeve itibarıyla doğru adımları içermektedir. önümüzdeki yıllarda yaşlanan nüfus ile birlikte gittikçe artacak ithalat kalemlerinden birisi sağlık olacaktır. sağlık endüstrilerinde içeride katma değeri artırmaya yönelik programın da isabetli politikalar içerdiğini düşünüyoruz. türkiye ekonomisi için turizm cari işlemler açığını azaltma potansiyeli olan bir sektördür. sağlık turizmindeki potansiyelin artırılması, taşımacılık ve lojistik altyapısının geliştirilmesi ve verimliliğin arttırılması yönündeki eylem planlarının ve düzenlemelerin, gerçekleştirilebilirse cari açığın azaltılmasına katkı sağlayabilecek adımlar olduğunu söyleyebiliriz.

açıklanan dönüşüm programları içerisinde ilk dört maddenin cari açık sorununu çözmeye yönelik en kritik konular olduğunu düşünüyoruz. ilk iki programda ithal edilen ürünlerin içeride ikamesi ve katma değeri yüksek ürünlerin üretiminin gerçekleştirilmesi amaçlanıyor. burada ana unsur teşvik sistemi gibi görünüyor. benzer şekilde, üçüncü programda kamu alımları yoluyla orta ve yüksek teknolojili ürünlerin üretimi teşvik edilmeye çalışılıyor. teşvikler maddi destekler, vergi ayarlamaları ve çeşitli yasal düzenlemeler şeklinde karşımıza çıkıyor.

geçmişte teşvik sistemi çok denendi. istenilen sonuçların çok da alınamadığını gördük. buradaki görüşümüz, kamunun sadece teşvik vererek, garantili alım yaparak değil aynı zamanda hedeflenecek bazı yüksek teknoloji gerektiren sektörlerde doğrudan üretici olması ya da özel sektör ile ortaklık kurması gerektiğidir. stratejik sanayi planları bu çerçevede oluşturulabilir. kamunun sürekli üretici olarak kalması gerekmiyor. zamanı geldiğinde bu tesislerin tekrar özelleştirilmesi de düşünülebilir. güneydoğu asya ülkeleri ya da israil  bu tür politikaları uygulamada başarılı örnekler olarak karşımıza çıkmaktadır.

dönüşüm programlarının birçoğu doğru düzenlemeler ve etkin denetim mekanizmaları ile uygulabilir. fakat bir kısmının hayata geçirilebilmesi için finansal kaynaklara ihtiyaç bulunmaktadır. burada önemli olan bir nokta mevcut kaynakları kullanmaktaki tercihlerdir. örneğin, garantili kamu alımı yerine kaynaklar kamu üretimine döndürülebilir. diğer önemli bir nokta değişim programları içerisinde olan ve daha sonra detayları açıklanacak olan kayıt dışı ile mücadeledir. kayıt dışı ile gerçekleştirilecek başarılı bir mücadele doğrudan vergiler yoluyla kamuya önemli gelir yaratabilir.

açıklanan ve açıklanacak dönüşüm programları ile ilgili en önemli konulardan birisi uygulamanın ne olacağıdır. 2015 genel seçimleri tamamlanana kadar bazı yasal düzenlemeler yapılabilir ama ciddi adımları atmak çok kolay olmayabilir. seçim sonucunun ne olacağı, ekonomi yönetiminin nasıl şekilleneceği uygulama açısından önemli olacaktır. fakat seçim sonucu ya da ekonomi yönetimi nasıl olursa olsun bu ya da benzeri programların devreye girme olasılığı yüksektir. bir süre öncesine kadar bu tür program girişimleri çok başarılı olamadı. bu dönemlerde türkiye ekonomisinin ortalama büyüme oranı daha yüksekti. dönüşüm ihtiyacı ve iradesi yeterince oluşmamıştı. fakat son dönemlerde türkiye ekonomisinin büyüme hızı yüzde 3-3,5 seviyelerine doğru geriledi. bu sıkıntı yaratan ve sürdürülmesi kolay olamayan bir seviyedir. iktidarda kim olursa olsun toplumsal talep ve irade, yapısal sorunları çözmeye yönelik bu tür dönüşüm programlarına muhtemelen daha çok olanak tanıyacaktır.

prof. dr. erhan aslanoğlu, piri reis üniversitesi ekonomi ve finans bölümü öğretim üyesi. orta doğu teknik üniversitesi (odtü) ekonomi bölümü'nden mezun oldu. aynı bölümde yüksek lisans yaptı. reading üniversitesi'nden (ingiltere) ekonomi alanında bir yüksek lisans derecesi daha aldı. doktorasını 1997'de marmara üniversitesi iktisadi ve idari bilimler fakültesi'nde tamamladı. 2013'e kadar marmara üniversitesi ingilizce iktisat bölümü'nde görev yaptı. makroekonomi ve türkiye ekonomisi alanları üzerinde çalışmalarını yoğunlaştıran aslanoğlu'nun, 'küreselleşme ve düşen enflasyon sürecinde türkiye ve dünya ekonomisi' (başlık yayınevi, 2011) isimli bir kitabı bulunuyor.

twitter'dan takip edin: @erhanaslanoglu

bu makalede yer alan görüşler yazara aittir ve al jazeera’nin editöryel politikasını yansıtmayabilir.