kuzey atlantik antlaşması örgütü’nün (nato) nükleer paylaşım programı çerçevesinde, amerika birleşik devletleri (abd), soğuk savaş döneminde, türkiye dahil avrupa’daki bazı ittifak üyesi ülkelere nükleer silah yerleştirdi.

abd’nin 1960’larda yerleştirdiği bu silahların bir bölümü; hollanda, belçika, almanya ve italya’ya ek olarak, halen türkiye’de bulunuyor.

söz konusu nükleer silahlar, washington ile ankara arasında 1950’lerin sonlarında düzenlenen müzakereler sonucunda, 1960’ların başında yerleştirilmişti. bu silahlardan b61 tipi bombalar, halen adana’daki incirlik hava üssü’nde bulunuyor.

jüpiter füzeleri

öte yandan, aynı dönemde yerleştirilen nükleer başlıklı jüpiter füzeleri, türkiye tarafından sadece 1961 ile 1963 yılları arasındaki kısa süre boyunca muhafaza edilebildi.

söz konusu füzeler, soğuk savaş’ın merkez ülkeleri abd ile sovyetler birliği (sscb) arasında yaşanan küba füze krizi sonucu nisan 1963’te çekilmişti.

dönemin iki süper gücü arasındaki gerginliği had safhaya yükselten küba füze krizi, abd’nin türkiye’ye, sscb’nin de küba’ya nükleer başlıklı füze yerleştirmesi ile başlamış ve washington ile moskova’yı savaşın eşiğine getirmişti.

kriz, gergin gelişmeler sonrasında, sscb ve abd’nin kısa aralıklarla, sırasıyla küba ve türkiye’deki füzelerini sökmesiyle son bulmuştu.

bugüne baktığımızda, abd’nin halen avrupa’da bulunan nükleer silahlarının tam adedi açıklanmasa da, bu sayının 150-200 civarında (türkiye’deki b61’ler de buna dahil) olduğu tahmin ediliyor.

nato tarafından da baz alınan amerikan bilim adamları federasyonu’nun (fas) verilerine göre, türkiye’deki b61 sayısının 50 olduğu tahmin ediliyor. başka akademik kaynaklarda ise bu sayı 50 ila 90 arasında veriliyor.

‘bombalar kullanılamaz durumda’

yine akademik kaynaklara göre, iki ülke arasındaki anlaşma çerçevesinde ilk etapta 90 adet olarak yerleştirilen b61’lerden, gerekli olduğu durumlarda 40’ının türk hava kuvvetleri uçak ve pilotları, kalanının da incirlik üssü’ndeki abd hava kuvvetleri uçakları ve pilotları tarafından hedefe ulaştırılması kararlaştırılmıştı. türk hava kuvvetleri’nin söz konusu silahları kullanımı, yine anlaşmaya göre nato iznine bağlıydı.

nato kaynakları, abd’nin bölgede nükleer operasyona müsait uçaklarının artık bulunmadığını, türk hava kuvvetleri’nin ise nükleer nato operasyonları için bugün artık ehliyetinin bulunmadığını vurguluyor. bu durumda, incirlik üssü’ndeki nükleer silahlar kullanıma hazır bir durumda bulunmuyor.

yine belirli kaynaklar, abd’den gelen uzmanların 2006 ve 2008 yıllarında incirlik üssü’nde muhafaza edilen nükleer silahlar üzerinde incelemelerde bulunduklarını belirtiyor.

nükleer silahların yayılmasının önlenmesine ilişkin antlaşma’ya (treaty on the non-proliferation of nuclear weapons – npt) taraf olan ve nükleer silah edinme hakkı bulunmayan hollanda, belçika, almanya, italya ve türkiye’de, abd’nin nükleer silah bulundurmaya yasal olarak hakkı olup olmadığı uluslararası hukukun yıllardır süregelen tartışma konularından biri.

abd, yine çeşitli akademik kaynaklara göre, 1984' e kadar kanada'da, 1991’e kadar güney kore’de, 2001'e kadar yunanistan'da ve 2008’e kadar birleşik krallık’ta nükleer silah bulunduruyordu. aşamalı olarak gerçekleşen süreç sonunda, birleşik krallık’taki en son abd nükleer silahının da çekildiği haberi kamuoyuna ilan edilmese de, belirli güvenilir kaynaklarda yer aldı.

bu dosyanın diğer başlıkları: