batı şeria merkezli filistin kurtuluş örgütü (fkö) ve gazze şeridi'ni kontrol eden islami direniş hareketi (hamas) heyetleri arasında 23 nisan 2014 günü imzalanan son mutabakat anlaşması, bu hassas süreçle ilgili birçok soru işareti oluşturdu.

her şeye rağmen taraflar, yeni anlaşmanın bölünmüşlük halini sonlandırdığını; ulusal bütünlüğün yeniden sağlanması, güçlendirilmesi, istikrar ve devamlılığını garanti edecek disiplinlerin konulması için bir platform özelliği taşıdığını vurgulayarak görüşmelere sıcak bir atmosfer vermeye ve sonuçlarına ilişkin iyimserlik aşılamaya çalıştılar. 

gazze kentinde görüşmelerin başlamasından iki gün sonra azzam ahmed başkanlığındaki fkö ve ismail haniye başkanlığındaki hamas heyetleri, 1999 yılından beri yapılan ve pratikte hiçbir sonuç getirmeyen o kesintili ve kör topal yürüyen diyalog süreçleri içinde en hızlısı konumundaki bir mutabakat anlaşmasıyla ekranların karşısına çıktılar.

mutabakat anlaşması, üç temel noktayı içeriyor:

1) mahmud abbas başkanlığında ve bağımsız üyelerden oluşan bir ulusal mutabakat hükümetinin kurulması,

2) 2011 kahire anlaşması ve 2012 doha deklarasyonu'na istinaden 5 hafta olarak belirlenen hukuki süre zarfında ilan edilmesi,

3) tarafların tüm yükümlülüklerini yerine getirmesi.

bu üç madde uyarınca; bir uzlaşı hükümetinin kurulmasından en az 6 ay sonra, filistin yönetimi'nin başkanlık seçimleri ile eş zamanlı olarak ulusal meclis seçimlerinin gerçekleştirilmesi öngörülüyor. fkö'nün anlaşmalarda yer alan görevlerini yerine getirmesi için etkinleştirilmesi ve geliştirilmesini yürütecek komisyonunun, mutabakat anlaşması tarihinden itibaren 5 hafta içinde toplanması ve sonrasında komisyon toplantılarının periyodu ve devamlılığı vurgulanıyor. 

yukarıda teorik olarak işaret edilen üç noktanın yanı sıra son anlaşmada yer alan ve önceki tüm anlaşmalardan alınan diğer hususlar, ciddi bir uzlaşı süreci başlatmak için yeterlidir. ancak uzun yıllara dayalı filistin iç uzlaşı çabaları ve anlaşma deneyimleri, bu anlaşmaların hayata geçirilme safhasında, "şeytan ayrıntılarda gizlidir." sözünü doğruluyor.

hamas ve fkö, hizipçi çıkarlara tutunmak ve onları savunmak, filistin yönetimi ve fkö kurumlarını kendi aralarında bölüşme temelinde eğip bükmek için özel yorumlar ve okumalar yapmak suretiyle anlaşma metinlerinden geri adım atıyorlardı.

bunun üzerine kapsamlı ulusal anlaşmalardan geri adım atılıp bölünmüşlüğün iki kutbu arasında ikili anlaşmalara gidilmeye başlandı. bu tavır da uzlaşıya doğruluğunu kaybettirip sonuçlarını boşa çıkardı. ayrıca diyalogları taktik amacıyla belirli aralıklarla başvurulan sıcak rüzgarlardan ibaret hale getirdi. sonrasında bu sıcak rüzgarları soğuk rüzgarlar izledi.

genelde filistin-israil müzakerelerin maruz kaldığı yeni başarısızlıklarına paralel veya gazze'ye yönelik israil ablukası ve saldırılarının şiddetlenmesine eş zamanlı olarak diyaloglara geçici bir ruh üflenmeye çalışıldı.

23 nisan'da gazze'de imza atılan son anlaşma da, aynı bağlamın dışına çıkmadı. müzakere süreci, filistin lideri mahmud abbas'ı, 'filistin yönetimi'ni feshetme ve anahtarlarını israil başbakanı binyamin netanyahu'ya teslim etme' tehdidine dönmeye sevk eden keskin bir trajedi ile karşı karşıya.

hamas ise benzeri görülmemiş siyasi ve mali ablukanın sonuçlarını yaşıyor. 30 haziran 2013 sonrası mısır ile kötüleşen ilişkileri de bu ablukayı ağırlaştırıyor.

kronik başarısızlığın etkisi

önceki diyalog deneyimleri, fkö'deki etkin akım olan fetih'in, israil hükümetleriyle müzakere süreçleri arasında kesintiler yaşandığında manevra yapmak amacıyla filistin ulusal diyalog masasına başvurduğuna dair birçok örnekle dolu.

böyle bir manevra ilk olarak 1999 yılındaki geçiş süreci sonunda yaşandı. müzakereler, geçici çözüm karesi içinde dolaşıyordu. o vakit filistin'in başında olan merhum yaser arafat, kahire'de diğer filistinli grup ve güçler ile diyalog başlattı. fakat bu diyalog, dönemin abd başkanı bill clinton ve ekibinin, siyasi süreci harekete geçireceği yönündeki sözlerine arafat'ın bel bağlaması ve temmuz 2000'de camp david müzakerelerine gitmesine tosladı.

camp david'deki müzakerelerin bir kez daha işlememesi karşısında 2002 yılında filistin ulusal diyalogları yoğunlaştı ve daha sonra filistin yönetimi başkanlığı arşivine hapsedilen ağustos 2002 tarihli belge ile sonuçlandı.

israil ve abd tarafından filistin yönetimi'ne uygulanan 'idari ve siyasi yapısını değiştirmesi' yönündeki baskılarının etkisinden kaçmak amacıyla fkö'deki etkili yönetim, diyalog masasına döndü ve ağustos 2002 belgesini etkinleştirmeyi kabul etti. mart 2003'te üstünde bazı değişiklikler yapılan belge imzalandı ve 'ramallah anlaşması' olarak tanımlandı.

ama fkö içindeki etkin yönetim, oğul george bush'un liderliğindeki abd'nin işaretlerinin belirmesi sonrasında, ramallah anlaşması'ndan sıyrıldı. bu işaretlerden washington'ın, filistin-israil müzakere sürecinde filistinlilerin lehine olacak ödünler ile irak işgalini (2003) takas etmeye hazır olduğunu anladı.

2004 yılı başında 'uluslararası yol haritası' planının israil'in 14 şartı nedeniyle askıya alınmasıyla arafat liderliğindeki filistin yönetimi, mısır'ın gözetiminde diyalog masasına tekrar döndü. ve arafat'ın koltuğuna abbas'ın oturduğu filistin yönetimi'nin17 mart 2005'te kahire deklarasyonu'nu imzalamasıyla diyalog turları bitti. bu deklarasyonun akıbeti de gazze belgesi ve ramallah anlaşması'nın akıbeti gibi oldu.

hamas'ın ocak 2006 genel seçimlerinde filistin meclisi başkanlığı ve filistin hükümetine gelmesiyle birlikte filistin yönetimi başkanlığı, tekrar diyalog masasına dönmek ve 27 haziran 2006'da 'ulusal uzlaşı belgesini' imzalamak zorunda kaldı. belge, 8 şubat 2007 tarihli mekke anlaşması üzerinden fetih ile hamas'ın ikili 'bölüşümesi' yöntemine dönülmesiyle bozuldu.

imzalanmasından 3 ay sonra mekke anlaşması'nın maddelerinin uygulanması etrafındaki anlaşmazlıklar, gazze şeridi'nde kanlı çatışmaların patlak vermesine yol açtı. bu çatışmalar ise hamas'ın gazze'yi kontrol altına alması, filistin yönetimi'nin yapısının dağılması ve filistin iç krizinin siyasi ve yapısal bölünmüşlük derecesinde benzeri görülmemiş bir evreye girmesiyle sonuçlandı.

buna rağmen taraflar arasında uzlaşı sağlama girişimleri durmadı. 23 mart 2008'de yemen'in başkenti sana'da fetih ve hamas ortak bir deklarasyona imza attı. imzanın üzerinden 24 saat bile geçmeden deklarasyon son nefesini verdi.

sonrasında taraflar 2009 yılında ve mayıs 2011'de yine çeşitli anlaşmalar imzaladı. abbas ve meşal, 6 şubat şubat 2012'de doha uzlaşı deklarasyonu ile ortaya çıktılar. mart 2013'te kahire'de biraraya gelip aralarındaki anlayışa vurgu yaptılar. lakin sayılan tüm anlaşmalar, deklarasyonlar ve anlayışlar birçok sebepten ötürü başarısızlık duvarına çarptı.

iyimserlik ve karamsarlık

yukarıda anlatılanlar insanı 'karamsarlığa' sevk ediyor. zira süreci gölgeleyen eksikler ve önceki acı deneyimler göz önünde tutulursa son anlaşmayı, hafife alınmaması gereken tuzaklar karşılayacaktır.

burada yeni anlaşmanın başarı veya başarısızlığı hakkında konuşmadan önce şeffaf çözüme ihtiyaç duyan birçok mesele ele alınabilir. bu sorunlardan bazıları şunlardır:

- teknokrat hükümeti ve programının; üzerine inşa edileceği temeller yanında israil ile filistin hükümetine bağlı güvenlik organları arasındaki koordinasyon meselesiyle başa çıkma ve amerikan ve israil baskılarına karşı direnme yollarının bulunma şekli.

- filistin yönetimi'nin gazze şeridi ve batı şeria'daki kurumlarının ve özellikle de güvenlik organlarının birleştirilmesi, yapısal ve kurumsal bölünmüşlüğün 7 yılının sonuçlarının çözülmesi araçları. gazze ve batı şeria'daki siyasi tutukluluk dosyalarının kapatılması, güvenlik organlarına filistin yönetimi ve fkö'nün birleştirilmesi amaçlı filistin stratejisi çerçevesinde yeni bir doktrin geliştirilmesi.

- fkö ve filistin yönetimi kurumları arasındaki ilişkilerin yeniden yapılandırılması, fkö'nün filistin vatanında ve iltica edilen ülkelerde filistin halkının yegane yasal temsilcisi olarak görülmesi, hamas ve islami cihad örgütlerinin fkö çerçevesi içine alınmalarına imkan sağlayacak ortak bir zeminin bulunması önceliği. bu sorun, iki örgütün de fkö'nün programlarına, kurumlarının ve çerçevesinin saflarını genişletme doğrultusunda yeniden yapılandırılma şekline yönelik itirazlarından dolayı çözümsüz kalmıştı.

- filistin-israil müzakerelerine ve taraflar arasında imzalanan önceki anlaşmalara yönelik tutum, yeni müzakerelerdeki filistin heyetinin ulusal referansı ve müzakerelerin dayanması gereken ilkeler.

- uzlaşı çabalarını başarısız kılmayı hedefleyen israil ve amerikan baskılarını püskürtebilecek filistin uzlaşısını destekleyen koruyucu bir şemsiyenin temin edilmesi. hali hazırdaki arap bölünmüşlüğü gerçeği ve filistin sorunu'na yönelik arap resmi ilgisinin gerilemesi gölgesinde böyle bir kaldıraç bulmak kolay değil.

belki de bu durum, 2014 gazze anlaşması'nın, 2012 doha deklarasyonu ile önceki ve sonraki diğer anlaşmalara dayanması bir yana arap kucağı olmaksızın varılan ilk anlaşma özelliği taşımasını açıklıyor.

burada dikkat çeken nokta; mısırlı yetkililerin, hamas liderlerinden musa ebu marzuk'a fkö heyetiyle görüşmelere katılması için gazze şeridi'ne girmesine izin vermelerinin, kahire'nin hamas ile büyük ve ateşli anlaşmazlıklara rağmen filistin içi uzlaşı dosyasıyla teması sürdürmedeki kararlılıklarını göstermeleri.

israil hükümetinin filistin yönetimi başkanlığı ekibiyle müzakerelerin son turuna katılımını askıya aldığı belirtiliyor. öncesinde de israil, netanyahu'nun ağzından fetih ile hamas arasındaki mutabakat anlaşmasını sert şekilde kınadı. israil başbakanı anlaşmanın 'barış için öldürücü bir darbe ve teröre büyük ödül' olduğunu ve 'hamas'ın katılımıyla birlik hükümeti kurulmasının, israil ile iktidar arasındaki ilişkilerin kesilmesine ve israil'in filistin mallarından tahsil ettiği vergilerin havalesini tamamen dondurmasına yol açacağı'nı söyledi.

buna karşılık abd, hamas'ın uluslararası dörtlünün (abd, rusya, avrupa birliği ve birleşmiş milletler) şartlarını (israil'in var olma hakkının tanınması, filistin yönetimi'nin imzaladığı önceki anlaşmalara saygı ve silahlı direnişin bırakılması) kabul etmemesi halinde, filstin yönetimi'nden mutabakat hükümeti kurmamasını isteyen tutumunu hala sürdürüyor.

yoldaki engeller

son mutabakat anlaşmasının hayata geçirilmesinin pratik adımları hususunda işaret edilen sorunlar dizisinden hiçbiri görmezlikten gelinemez. anlaşmazlık konuları, sanıldığı gibi askıdaki meselelerden ibaret değildir, filistin ulusal programının özüdür.

önceki diyalog turlarında çözüme kavuşan sorunlar, genel hatlardan ibaretti. anlaşmazlık halen filistin yönetimi hükümetinin programı, rolü, görevi, çekişmenin siyasi çözümü ve keza israil ile müzakereler, imzalanan anlaşmalar, direnişin meşruiyetine odaklanıyor.

ayrıca müzakere ufkunun kapanması gölgesinde eldeki alternatifler; fkö'nün programı, yapılandırılma ve etkinleştirilme araçları; 1967 yılında işgal edilen filistin topraklarının coğrafi durumu; güvenlik organlarının vazifesi, rolü ve doktrini; siyasi tutukluluğun yasaklanması ve filistin cezaevlerindeki siyasi tutukluların salı verilmesine yönelik ilkesel tutum etrafında yoğunlaşıyor.

belki de mevcut durum, tüm sorunlara (ulusal uzlaşının berraklaşması şartını gerçekleştirecek şekilde) yanıtlar verilmesi için gelecek haftalar ve aylarda yoğun bir filistin diyaloğunu gerekli kılacak.

yani son mutabakat anlaşmasının geleceği ve pratiğe aktarılma yolunu açma şansı etrafında ki birçok soru acilen yanıt beklerken, karşılaşılacak engellerin nasıl aşılacağı bilinmiyor. önceki deneyimlerden şunu öğrendik: "şeytan ayrıntılarda gizlidir."

amır raşid, filistinli araştırmacı ve yazardır. şam üniversitesi hukuk fakültesi'nden mezun oldu. filistinli yazarlar ve gazeteciler birliği üyesi olan raşid'in, arap-israil çekişmeleri ve filistin sorunu hakkında kaleme aldığı birçok kitap ve makalesi bulunuyor.

bu makalede yer alan görüşler yazara aittir ve al jazeera’nın editöryel politikasını yansıtmayabilir.