türk hava yolları (thy) ve azerbaycan devlet petrol şirketi (socar), euro 2016’nın resmi sponsorlarından. işte bu görünürlüğün açmak üzere olduğu bir kapı daha var. thy ve socar’ın futbol ile güçlendirdiği imaj çalışması, avrupa yatırım bankası’nın trans anadolu boru hattı projesi (tanap) için 1 milyar avro yatırım kredisi değerlendirmesi ile aynı zamanda gerçekleşiyor.

türkiye daha şampiyona başlamadan enerji piyasasında tanap projesiyle kazanacaklarıyla siyaseten galip gelmiş olabilir mi?

eğer beklenen kredi çıkar ve avrupa yatırım bankası ve diğer avrupa birliği kurumları tanap’ı desteklerse, proje gerçekleştiğinde türkiye avrupa için bir enerji köprüsü, azerbaycan ise önemli bir doğalgaz tedarikçisi olacak. daha önemlisi, avrupa ve avrasya’nın enerji haritasında yeni bir yol açılacak.

1960’tan bu yana yapılan avrupa futbol şampiyonası’nda ilk defa resmi sponsorlar arasında bir havayolu şirketi ve bir enerji şirketi var. thy de socar da avrupalılık kimliğini öne çıkarmaya çalışıyor. avrupa, futbol maçlarını seyrederken ulusal şirketlerinin reklamlarıyla türkiye ve azerbaycan’ı benimsiyor.

azerbaycan socar’ın genel müdürü rovnag abdullayev, uefa ile sponsorluk anlaşmasını imzalarken yaptığı konuşmada “ avrupa futbol kupası, avrupa’nın en önemli yeteneklerini bir araya getiriyor. enerji sektöründe bir avrupa kalite markası olarak bu büyük spor olayını destekliyor olmakla gurur duyuyoruz’ diyerek bu siyasi imaj çalışmasının avrupalılık hedefini açıkça vurgulamıştı.

azerbaycan’ın doğalgaz kaynaklarını türkiye üzerinden avrupa’ya taşıyacak olan tanap doğal gaz boru hattı projesi, 2012 yılında bir türkiye-azerbaycan ortaklığı olarak hayata geçti. proje, dört yıl önce kafkasya’daki doğalgaz kaynaklarını güneyden türkiye üzerinden geçirerek avrupa’ya ulaştırmak için avrupa birliği’nin resmen desteklediği nabucco projesi’yle girdiği rekabeti kazandı.

bugün tanap projesinin hazırlık çalışmaları ve etütleri tamamlandı, inşaat için avrupa yatırım bankası ve dünya bankası gibi uluslararası bankaların vereceği yatırım kararları bekleniyor.

tanap’ın küçük, kapasitesinin büyük önemi

yılda 16 milyar metreküp gaz taşımayı öngören proje, bu gazın 6 milyar metreküpünü türkiye’ye ve 10 milyar metreküpünü ise avrupa’ya satacak. oysa türkiye’nin yıllık doğalgaz talebi 40 milyar metreküp, avrupa’nınki ise 550 milyar metreküp. tanap dar taşıma kapasitesi nedeniyle tek başına enerji pazarının dengelerini bozamaz, ancak siyasi bir değişimin başlangıcı olabilir.

tanap’ın hayata geçmesiyle kuzeyden rusya üzerinden geçerek avrupa’ya ulaşan doğalgaz hatlarına bir alternatif eklenecek ve bu hattın türkiye üzerinden geçecek olmasıyla türkiye-avrupa ilişkilerine yeni bir güç katılmış olacak.

2026 yılından önce boru hattının da kapasitesinin 31 milyar metreküpe çıkarılması planlanıyor. ama bunun yanı sıra proje güneyden avrupa sistemine bağlanan yeni bir boru hattını yaratarak bugüne kadar izole kalmış türkmenistan, iran, irak ve israil’deki zengin rezervlerin de türkiye üzerinden avrupa’ya ulaşmasını sağlayabilir. bu da bölgedeki ilişkiler için yeni bir uzlaşma sahası yaratabilir.

türkiye-rusya ilişkilerindeki gerginlik doğmadan önce rusya bu değişime karşı önlem olarak türkiye ile birlikte “türk akımı projesi’ni” geliştirmişti. ancak bugünkü koşullarda son bir hamle olarak 1990’lardaki bakü-tiflis-ceyhan petrol boru hattı döneminde görüşmeleri sırasında olduğu gibi azerbaycan’a baskı uygulayarak projeyi engellemeye ya da yavaşlatmaya çalışabilir. bu durumda türkiye, bakü-tiflis-ceyhan petrol boru hattı görüşmelerinde olduğu gibi ab ve abd’nin desteğine ihtiyaç duyar.

yeni ipek yolu: güney enerji koridoru

enerji piyasalarında yeni ipek yolu olarak anılan güney enerji koridorunun en önemli parçası olan tanap’ın amacı, azerbaycan’ın hazar denizi’ndeki şah deniz 2 gaz sahası ve hazar denizi’nin güneyindeki diğer sahalarda üretilen doğal gazı öncelikle türkiye’ye, ardından avrupa’ya taşımak.

proje, güney kafkasya boru hattı (scp) ve trans-adriyatik boru hattı (tap) ile birleşerek güney doğal gaz koridorunu oluşturmayı hedefliyor.

toplam 11,7 milyar avroluk bir yatırım gerektiren proje için ilk kredi kararları bu yaz avrupa yatırım bankası ve dünya bankası’ndan gelecek. iki bankanın da kararını etkileyen ortak kriter, projenin avrupa’nın çıkarlarına verdiği destek.

ab için “öncelikli ortak çıkar projesi”

avrupa birliği, güney enerji koridoru projesi’ni kendi enerji pazarını güçlendiren ve enerji tedarik kaynaklarını zenginleştiren, “öncelikli ortak çıkar projesi” olarak tanımladı. bu karar hiç şüphesiz avrupa birliği’nin finans kurumu olan avrupa yatırım bankası’nın tanap için kredi kararını olumlu etkileyecektir. ancak talep edilen bir milyar avroluk kredinin boyutu avrupa yatırım bankası’nın değerlendirme sürecini zorlaştırıyor.

tanap projesi’nin resmi sahibi olan tanap doğalgaz iletim aş, merkezi ankara’da bulunan, hisselerinin yüzde 58’i socar, yüzde 30’u botaş ve yüzde 12'si bp arasında bölüşülmüş bir türk şirketi. türkiye’nin avrupa yatırım bankası’ndan bugüne kadar aldığı en büyük kredi ise istanbul metro’sunun inşaatı için alınan 300 milyon avro, ki bu da tanap’ın talebinin üçte birinden az.

bu rakam sadece türkiye’nin kredi alma limiti için değil, bankanın kredi verme kapasitesi için de çok yüksek. örneğin, güney enerji koridorunun avrupa ayağı olan trans-adriyatik boru hattı’nın mayıs ayındaki temel atma törenlerinde avrupa yatırım bankası yetkilileri proje için planlanan 2 milyar avroluk kredinin, bankanın 57 yıllık tarihinde verdiği en büyük kredi olacağını açıkladı.

dünya bankası proje değerlendirme dosyalarında da projenin avrupa kimliği boyutu öne çıkarılıyor. örneğin, avrupa birliği’nin türkiye ve azerbaycan ile birlikte projenin sahibi olduğu ve projenin türkiye’nin yanı sıra avrupa’nın da enerji güvenliğini güçlendireceği belirtiliyor.

tanap’ın gerçekleşmesi, bu vesileyle sağlanacak stratejik siyasi kazanımların yanı sıra türkiye’de 15 binin üzerinde yeni iş imkânının oluşması ve türk-azeri ortaklığında benzeri doğalgaz boru hattı yatırımları için zemin yaratılacak olması açısından da çok önemli.

elbette bu projenin geleceğini avrupa’nın çıkarları açısından ne derece hayati olduğunun anlaşılması belirleyecek. ama avrupa yatırım bankası ve dünya bankası kredileri göz önünde bulundurulduğunda, bu girişimdeki avrupalılık vurgusunun bu aralar sıkça yapılmasının kredinin çıkması kararına faydası olacağı aşikar. socar ve thy’nin euro 2016 sponsorlukları bu avrupalılaşma sürecine ne kadar katkı sağlarsa, türkiye de siyasi galibiyete o kadar yaklaşır.

olgu okumuş, akdeniz için birlik’te enerji projeleri yöneticisi. aynı zamanda sciences po paris’te enerji diplomasisi alanında akademik araştırmalar geliştirmekte ve eğitim görevliliği yapmaktadır.

twitter'dan takip edin: @olguokumus

bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve al jazeera'nin editöryel politikasını yansıtmayabilir.