arap yarımadası’nda yer alan bir devlet olan yemen, 1990 yılında ülkenin kuzeyi ve güneyinin birleşmesinden bu yana silahlı gruplar, ayrılıkçılar ve hizipçiliğin hüküm sürdüğü bir bölge olageldi. 32 sene boyunca ülkeyi yöneten ali abdullah salih’in devrilmesinden sonra bu durum adeta biraz daha ön plana çıktı.

salih’in yerine yardımcısı abdurabbuh mansur hadi’nin gelmesi, yemen’deki rahatsızlığın sonlanacağına dair bir umut yaratsa da ülke, içten içe kaynamaya devam ediyor.

yemen’de merkezi hükümet ile savaşan belli başlı dört silahlı gruptan bahsedilebilir. bunlardan arap yarımadası'ndaki el kaide (ayek) ve ensar el şeria, genel anlamda 'islam devleti kurmak' hedefi için merkezi devletle savaşan ideolojik örgütlenmeler çerçevesinde nitelendiriliyor.

hûsi hareketi'nin daha ziyade özerklik çerçevelerinin genişletilmesi isteğiyle ortaya çıktığı görülüyor. güney hareketi'nin talepleri ise bağımsız bir devlet noktasına kadar uzanıyor.

yemen’in kuzeyinde yaşayan bir şii aşireti olan hûsiler, merkezi hükümetin kendilerine kötü muamele ettiğini düşünüyorlar. keza, 1990’a kadar ayrı bir devlet olan güney yemenlilerin çoğu da aynı hisler içerisindeler. ayrıca ocak 2011’de salih’e karşı isyanın başlamasından itibaren el kaide ve bağlantılı diğer gruplar, sürekli hareketlilik yaşayan abyan vilayeti içerisindeki bazı bölgelerin kontrolünü ele geçirdiler ve ülke çapında saldırılar gerçekleştirdiler.

başkent sana’nın kuzeyindeki erhab kasabası da yemen'de gerilimin yüksek olduğu noktalardan biri.

salih’in oğlu ahmed ali salih’e bağlı birlikler, (ekim-kasım 2011’de) yemen ordusunun nüfuzlu komutanlarından biri olan ali muhsin ahmar ve muhafazakar islah partisi’ne bağlı aşiret ve askerler ile çatıştı. kargaşayı bastırmak üzere erhab’da birliklerin 2012 sonlarına kadar konuşlandırılması, el kaide ile savaşmaları için güneydeki vilayetlere daha az sayıda adamın gönderilmesi anlamına geliyordu.

arap baharı'nın derinden etkilediği ve demokratikleşme isteğinin çok güçlü olduğu yemen'deki farklı çıkar ve beklentilere sahip grupların silaha sarılması, ülkenin zaten zayıf olan birliğini daha da kırılgan bir hale getiriyor.

arap yarimadasi’ndaki el kaide (ayek)

el kaide’nin yemen’deki varlığı, 1980’lerin sonu ya da 1990’ların başına kadar uzanıyor. bu dönemde örgüt, çoğunlukla afganistan’da sovyetler birliği’ne karşı mücadele eden ‘mücahitlerden’ meydana geliyordu.

abd ulusal terörle mücadele merkezi’ne göre, el kaide’nin yemen ve suudi arabistan’daki kollarının birleşmesiyle ocak 2009’da ‘arap yarımadası’ndaki el kaide’ (ayek) örgütü oluşturuldu.

söz konusu yapılanma, el kaide’nin en aktif birimlerinden biri olarak kabul ediliyor.

yemen'deki el kaide milisleri, ekim 2000’de (aden körfezi’nde demirli) uss cole isimli amerikan savaş gemisine düzenlenen saldırıyı gerçekleştirmişlerdi.

talepleri

ocak 2012’de rada kasabasının kontrolünü ele geçiren (ve şubat 2012’de öldürülen) ayek komutanı tarık dehab, örgütün bölgede bir islam hilafeti kurmak istediğini açıklamıştı. dehab, “canımızı, paramızı, çocuklarımızı ve evlerimizi feda etmek zorunda kalsak bile hilafet kurulacak.” cümlesini sarf etmişti.

harekat merkezleri

ayek’in en güçlü olduğu bölge, yemen’in abyan vilayeti olarak biliniyor. örgütün, marib ve şbuvve vilayetleri dahilindeki etkinliği de devam ediyor.

salih’e karşı 2011’de başlayan ayaklanma sırasında ayek, yemen’in güneyindeki abyan’da en az iki yerleşim merkezinin, zincibar ve caar’ın kontrolünü ele geçirmişti. yemen ordusu, bu bölgelerde el kaide güçlerine yönelik operasyonlarını sürdürüyor.

ensar el şeria

abyan vilayeti’nde faaliyet gösteren silahlı islamcı grubun üyeleri, kendilerini ensar el şeria (şeriat savunucuları) olarak tanımlıyorlar. grubun 2009 yılında, el kaide yerleşimi olduğundan şüphelenilen bir mekana abd’nin cruise füzesi ile düzenlediği saldırıda 30’dan fazla kadın ve çocuğun hayatını kaybetmesinin ardından kurulduğu düşünülüyor.

ensar el şeria’nın ayek ile ilişkisi oldukça belirsiz. katar’ın önde gelen düşünce kuruluşlarından brookings doha center’ın müdür yardımcısı ibrahim şarki, bu konuyla ilgili farklı görüşlerin bulunduğuna dikkat çekiyor. şarki’ye göre bazı kesimler ensar el şeria’nın tam anlamıyla el kaide yahut ayek’in bir parçası olduğunu düşünürken, bazıları ise onları ayrı bir yapı şeklinde değerlendiriyor.

yemen üzerine odaklanan bir araştırma merkezi olan american institute for yemeni studies (aiys) başkanı charles schmitz ise ensar el şeria’nın, ayek’in aksine, ‘bir terör örgütünden çok bir isyan hareketi’ olduğunu öne sürüyor. schmitz, bu farkın, salih rejimi ve abd’nin insansız hava uçaklarıyla yürüttüğü savaş yüzünden büyük ölçüde yabancılaşan aşiretlerin bu grubu desteklemesini sağladığını belirtiyor.

sana’da 21 mayıs 2012’de gerçekleştirilen ve 101 yemen askerinin ölümüne yol açan intihar saldırısının sorumluluğunu ensar el şeria üstlenmişti.

talepleri

ensar el şeria, şeriat hükümlerinin sıkı bir şekilde uygulandığı islami bir devletin kurulmasını istiyor.

harekat merkezleri

ensar el şeria’nın faaliyetleri, tıpkı ayek gibi, yemen’in abyan vilayeti’nde yoğunlaşıyor.

hûsi hareketi

yemen’in kuzeybatısında yaşayan şii hûsi aşireti, yakın siyasi tarih boyunca merkezi yönetim tarafından ayrımcılığa uğratıldı. 2004’te hûsiler, yemen hükümetine karşı bir isyan hareketi başlattılar. 2010’da ilan edilen ateşkese rağmen hûsiler ile merkezi hükümet arasındaki gerginlik hâlâ sürüyor.

hûsi hareketi’nin iran’dan destek aldığı yaygın kabul gören bir düşünce olmasına rağmen bu iddiayı doğrular nitelikte çok az kanıt bulunuyor. iran’daki şiilikten (imâmiyye şiası) farklı olarak hûsiler, şii islam’ın zeydiyye kolundan geliyorlar.

talepleri

hûsiler ana hatlarıyla yemen içinde daha fazla özerklik talep ediyorlar. brookings doha center’dan ibrahim şarki, bütün rahatsızlıklarına rağmen hûsilerin, ‘neye ulaşmak istediklerine dair net bir siyasi ajandalarının mevcut olmadığını’ ifade ediyor. şarki, bir hûsi liderinin kendisine, “yemen vatandaşı olarak muamele görmek istiyoruz.” dediğini aktarıyor.

harekat merkezleri

hûsiler, sa’da vilayeti’nin tamamının yanı sıra, amran, el cuf ve hacca vilayetleri’nin bir bölümünde etkinliklerini sürdürüyorlar.

güney hareketi (el herak)

herak hareketi, ülkenin güney bölgelerinde yaşayan ve kuzeylilerin kontrolündeki merkezi hükümetin kendilerini dışladığını düşünen farklı grupların meydana getirdiği bir yapılanmadır.

kuzey ve güney arasında 1994’te yaşanan iç savaşın ardından dönemin kuzeyli devlet başkanı ali abdullah salih, çok sayıda güneyli ordu mensubunu görevinden uzaklaştırdı ve kuzeyli rejim mensuplarına vermek üzere güney’deki bazı toprak parçalarını kamulaştırdı.

doğudaki hadramut vilayeti’nde yaşayan yemenlilerin, diğer güneylilerden daha farklı endişeleri söz konusu. bölge genel olarak güney hareketi ile beraber tanımlansa da, aiys başkanı charles schmitz’e göre hadramutlular, temelde ‘eski sosyalistlerin’ yönetimde olmasını istemiyorlar. schmitz, bölge sakinlerinin arzularını şöyle ifade ediyor: “onlar esas itibarıyla sadece kendi başlarına kalmak istiyorlar.”

talepleri

güney hareketi’nin bünyesindeki farklı gruplar, çoğu zaman farklı talepler ortaya koyuyorlar. bazıları tam bağımsızlık, bazıları da güney’in daha fazla özerkliğe sahip olacağı bir federal sistem istiyor. diğerleri ise geniş federalizm ya da bağımsızlık gibi yöntemlere başvurulmaksızın sadece rahatsızlıklarının giderilmesini arzuluyor.

harekat merkezleri

yemen’in güneybatısındaki liman şehri aden, herak hareketi’nin kalesi olarak biliniyor. ancak hareket, ülkenin güney ve doğu vilayetlerinde yaşayan birçok yemenli tarafından da destekleniyor

kaynak: al jazeera ve ajanslar