defnedilen kurbanların en küçüğü 13 yaşındaki elvis şarçeviç. en yaşlısı ise öldürüldüğünde 77 yaşında olan salih kadiriç.

kadiriç ailesinden 24 kişi toprağa verildi, neredeyse ailenin tüm erkekleri.

sırp birlikleri tarafından 1992 yılında öldürülen 283 boşnak ve bir hırvat'ın bedenleri toplu mezarlarda bulundu.

277 ceset geçen yıl bulunan ve avrupa'daki en büyük toplu mezarlardan biri olduğu tahmin edilen tomaşitsa'dan çıkarıldı. eski maden ocağı tomaşitsa'da kazı çalışmaları hala devam ediyor ve toplam ceset sayısının 1000'in üzerinde olduğu tahmin ediliyor.

'10 çocuğumdan geriye üçü kaldı'

tomaşitsa toplu mezarı 76 yaşındaki hava tatareviç için 'umut' oldu. 22 yıl sonra altı oğlu ve eşinin bedenleri burada bulundu.

"o gün evde yemek yiyiyorduk. geldiler ve onları götürdüler. hemen geri geleceklerini söylediler ama beş gün sonra bile onlardan ses yoktu" diyen tatareviç için en yakınlarını defnedebilmek hayatında yapması gereken son şeydi.

priyedor'da yaşananlar için tatareviç, "bu savaş değil, katliamdı. kimse çatışmadı. geldiler ve öldürdüler. 10 çocuğumdan geriye üçü kaldı" diyor.

'bizi canlı kalkan olarak kullandılar'

priyedor kenti yakınlarındaki bişçani köyünde, 20 temmuz 1992 tarihinde sırp askerlerinin gerçekleştirdiği katliamda, ailesinden 47 kişi öldürülen mirsad duratoviç, tomaşitsa'daki toplu mezarda bulanan yakınları için son vazifesini yerine getirdi.

duratoviç, tomaşitsa'daki toplu mezarda bulunan ve öldürüldüğünde sadece 15 yaşında olan kardeşi halid, babası mehmed ile dedesini, babaannesini, üç amcasını, yengesini ve iki kuzenini toprağa verdi.

bişçani köyünde katliam yapan sırp asker ve polislerin, katliam günü kendisini, kardeşi halid'i ve amcası enes'i 'canlı kalkan' gibi kullandıklarını ifade eden duratoviç, şunları hatırlıyor:

"kendilerini köylülerden korumak için bizi canlı kalkan olarak kullandılar. köyden çıktıktan sonra bizi bırakacaklarını söylediler. köyün orta yerinde beni, kardeşim ve amcamdan ayırdılar. beni ve köyden bir arkadaşımı toplama kampına götürdüler. amcam ve kardeşimi ise eve geri göndereceklerdi, ancak onları köyün orta yerinde öldürmüşler."

duratoviç, önce omarska, ardından manyaça ve trnopolye'deki toplama kamplarında esir tutulduğunu anlatarak, toplama kampından kurtulduktan sonra kardeşinin ve yakınlarının öldürüldüğünü öğrendiğini, bunun üzerine bosna hersek'i terk ettiğini söyledi.

priyedor katliamı için 30 sırp suçlu bulundu

eski yugoslavya uluslararası ceza mahkemesi (icty) ve bosna-hersek yargısı priyedor bölgesinde işlenen savaş suçları için 30 sırp'ı suçlu buldu. toplam 230 yıl hapis cezasına çarptırıldılar.

priyedor bölgesinde savaş sırasında 3 bin 176 kişi öldürüldü, 31 binden fazlası ise toplama kamplarından geçti.

en ağır koşullar omarska, keraterm ve trnopolye esir kamplarındaydı.

onlarca toplu mezar

bosna hersek'te 1992-1995 yılları arasnda yaşanan savaşın sona ermesinin ardından kayıpları bulmak için çalışma başlatıldı. yapılan çalışmalarda bugüne kadar toplu mezarlara atılan toplam 20 bin boşnak'ın cesedine ulaşıldı, 7324 kişinin cesedi ise hala kayıp durumda. bu kayıpların bulunması için yıllardır çalışmalar devam ediyor.

saraybosna'ya yaklaşık 250 kilometre uzaklıktaki priyedor kenti yakınlarında geçen yıl eylül ayında bulunan ve ülkenin en büyük toplu mezarı olarak ifade edilen tomaşitsa'da bugüne kadar 435 savaş kurbanına ait ceset kalıntısı bulundu.

kaynak: al jazeera ve anadolu ajansı