mısır'da 3 temmuz 2013'te yaşanan darbeyi desteklemek veya karşısında durmak bir yana (hatta büyük bir devrim veya kötü bir darbe olduğu tartışmasını da görmezlikten gelirsek) ülkede siyasi denklemin tarafları arasındaki kavganın, altı aydır yeni bir olgunun onaylanması veya engellenmesi etrafında döndüğünü gözlemlememiz kolaylaşır.

bir taraf 3 temmuz'dan beri yakın geçmişe artık dönülemeyeceği, mısır'da yeni bir olgunun baş gösterdiği ve aksini söyleyenlerin yanıldığı yollu bir noktaya varmak istiyor. diğer taraf ise tüm bunlara direniyor, güç ve aldatmayla dayatılan olguyu başarısız kılmanın zor da olsa ağır bedeller istemesine rağmen imkansız olmadığını düşünüyor.

liderin önemi

3 temmuz rejimi, işaret edilen hedefine ulaşmak için bazı araçları harekete geçirdi. ilk günden itibaren kitlelerin etrafını saracağı siyasi bir liderlik çıkarma amaçlı aralıksız girişimlerde bulundu. bu liderlik üzerinden kitlelerin, sosyal güvenliğin ve ekonomik istikrarın sağlanması yönündeki umutları hayata geçiriliyor. böylelikle bu liderin mısır'ı önceki rejime ve eğilimlerine muhalif bir başka yola götürmesi mümkün olacak.

lider yaratma operasyonunda, yeni hareketin lideri abdulfettah sisi'nin seçilmesi gayet doğaldı. amaç ise sisi'yi parlatmak ve tedrici olarak sahnenin başına koymak. sisi'nin mısır'da cumhurbaşkanlığı koltuğuna oturmasıyla her şeyin son bulacağını düşünüyorlar. böylece işler yavaş da olsa 25 ocak 2011 devrimi öncesi eski dönemine dönmüş olacak.

gerçekten de her milletteki seçkin siyasi ve sosyal liderler, insanlığın farklı tarih aşamalarında büyük sorumluluklar üstlendiler; halklarının kutladığı ve tarihlerinde ayrıcalıklı günler olarak görülen çokça başarıya imza attılar.

hatta bazıları tüm tarihin, dâhi liderlerin ve üstün güçlere sahip insanların elde ettiği seçkin bir dizi başarıdan ibaret olduğu görüşünü savundu.

eşsiz lider kendi gerçekliği içinde şartların ve kaderin kendisine bu kapasiteyi ortaya çıkarma, kişiliğinde saklı akli, psikolojik ve liderlik gücünü gösterme imkanı verdiği seçkin bir kişiliktir.

bu yüzden lider hazırlama fakültelerinin kurulması düşüncesi, hiçbir vasfı olmayan bir kişiden lider çıkarmıyor; sahip oldukları ayrıcalıklı ve üstün yetenekleri ortaya çıkarmak için bu tür yetenekler taşıyan şahıslara fırsat verilmesine ve şartların hazırlanması temeline dayanıyor.

gerçek lideri spontane şekilde tarih ortaya çıkarır, zaman ise yalan ve iddialarla efsaneler üretmekten uzakta bu liderin yüzünü kendiliğinden gösterir. gerçek lider ayrıca bulunduğu mevkiler ve sergilediği tutumlarla kendisini ve kapasitesini ispat eder. yani seçkin mevkiler lideri ortaya çıkarır ve liyakatini ispatlama testi oluşturur.

mısır'ın durumu

bu genel teorik yaklaşımdan çıkıp mısır'da kişilerin ve kurumların aylardır devasa bir çabayla yaratmaya çalıştıkları liderlikten bahsetmeye geçtiğimizde karşımızda şu gerçekleri buluruz:

1-      beklenen liderin çıkarılması için hedef alınan kişilik baştan aşağı tam bir asker. lider olarak ortaya çıkarılması hedeflenen alan ise siyaset. tarih boyunca doğuda ve batıda birçok kişinin yapı itibariyle birbirine komşu bu iki alandaki üstün yeteneklerini bir araya getirdiği malum, ancak ikisinden birinde (ve özellikle de askeri alanda) elde edilen başarı her daim diğerindeki üstünlüğün basamağı olmuştur. askeri alanda başarısız olmuş bir askerin büyük siyasi bir lidere veya bariz ulusal bir komutana dönüştüğüne şahit olmadık. gerçi tam tersini tarihin birer tanığı olarak gördük.

2-      mısır'da mevcut şartlarda lider çıkarmak için hedeflenen ismin asker hayatı, planlama kabiliyeti, operasyon yönetimi ve savaş pratiği gibi içkin yeteneklerden (tabii herkesin var olduğundan kuşku duyabileceği bu yeteneklere sahip olduğu varsayımı ile) hiçbirini ortaya çıkarma imkanı vermedi. 1973 yılından bugüne kadar uzanan süre mısır'da askeri açıdan zayıf olunan bir dönem olarak biliniyor. bu da bir mısır neslinin askerliği sadece teorik olarak gördüğü ve sadece hayali tatbikatlar ve eğitimler dışında pratiğe taşıyamadığı anlamına geliyor.

3-      burada lider yaratmak için hedeflenen ismin planlarını ustaca yaptığını ve işlerini iyi yürüttüğünü düşünebiliriz. zira rakiplerinin karşısında onları şaşırtacak bir yüzle çıktı; dindar kisvesine büründü, rakiplerinin kafasını karıştırdı, hatta onları dolandırdı ve aldattı.

4-      tüm bu konulara göz yumduğumuzu, sisi'nin profesyonel bir asker, rakiplerini pusuya düşürme zekasının askeri ve siyasi yeterliliğinin güçlü delili, sürekli tekrarladıkları gibi olmazsa olmaz bir liderliğe sahip olduğunu, mısır'ın onsuz ayağa kalkamayacağını ve seçime gitmeden cumhurbaşkanı olması gerektiğini kabul ettiğimizi varsayalım. tüm bunları kabul etsek bile gerçek lider, kapasitesini rakiplerine karşıt bir görüntü vererek ortaya koyamaz.

sözgelimi herhangi bir şahsın gerçek zekasını ve dehasını, rakiplerini aptallık ve geri kalmışlıkla lekeleyerek, zayıflık ve güçsüzlükle nitelemek suretiyle güç ve cesarete kendisinin sahip olduğunu ispatlaması mümkün değil. ebu temam tai, ammuriye savaşı'nda abbasi halifesi mutasım'ın ordusunun yendiği bizans ordusu hakkında şöyle bir şiir yazmıştı: "yetmiş bin, cesur aslanlar gibiydi / incir ve zeytinden önce olgunlaşmıştı derileri."

eğer ebu temam tai, halife mutasım billah'ın galip geldiği düşmanı hakir görseydi bu şiirde kutlanan başarı zayıf kalacaktı. düşmanın cesaret, güç ve çokluğunun gösterilmesi, mutasım'ın gücünün ve üstün cesaretinin kanıtı.

buna karşın mısır'da olan biteni takip edenler, sisi'nin şansını arttırıcı adımların çoğunluğunun rakiplerinin kötülenmesi üzerinden atıldığını görürler. lider çıkarma kampanyasında da rakiplere delilsiz biçimde atfedilen belli başlı sıfatlar ise; terör, şiddet yanlılığı, vatanı sevmemek, ordu düşmanlığı, din istismarı ve islam'a zıt fikirlere bağlılık.

muhalifler için çizilen bu iğrenç görüntüye karşılık planlarına karşı duracak, sözde şiddetlerini dizginleyecek ve devletin mukadderatlarını ele geçirmelerini engelleyecek birinin 'kadınların yıldızına hayran kaldığı' onurlu ve vatansever olması gerekiyor.

felaket üretmek

5-      yukarıdakilere şöyle bir eklemede bulunulabilir: gerçek lider olayların hattında bir anda ortaya çıkabilir veya sıkıntılı anlarda olayın kenarından merkezine sıçrayabilir. ancak kasvetli 3 temmuz olaylarından itibaren mısır'da yaşandığı üzere felakete götürmek için değil, krize çözüm bulmak için gelir. bu olaylar her ne kadar dünyamızdaki vicdan ve akıl sahiplerini test edip büyük bir sınamadan geçirse de, mısır'ı karanlık bir tünele soktu.

6-      yöneticinin istediklerini destekleyecek ve karşı çıktıklarını reddedecek şekilde kitle bilincinin uyandırılması, yok sayılması, meşru ve meşru olmayan araçlarla özel ölçülerle hazırlanması tuzak ve hilenin kanıtı olabilir. ancak aynı zamanda bu durum yeni liderin yönetmek istediği toplum için değil, kendisi ve hedefleri için geldiğinin de kanıtıdır. bu nokta bile tek başına liderin devrilmesi ve sorumluluklarında dürüst olmamakla suçlanması için yeterlidir. zira liderlik iki taraflı bir operasyondur ve bu liderlikte asıl olan da millet ve çıkarlarıdır.

mısırlı düşünür, gazeteci ve şair abbas akkad, pakistan'ın kurucusu muhammed ali cinnah'ın sahip olduğu başarılarını ve pakistan'ın hindistan'dan bağımsızlığını kazanmasında can alıcı hasletlerinden birini gözlemlerken ne kadar da zekiydi: akkad, cinnah'ın kitlelerin eğilimlerinin peşinden gitmediğini, ancak bu kitleleri ikna etmeye çalıştığını ve farkında olmadıkları hususları görmelerini sağladığını, yani bilinci uyandırdığını ve kitlelere iltifatlarda bulunmadığını belirtiyor.

8-      belki de suni bir lidere nasihat edilen bir sinema yıldızı gibi ortaya çıkıp kaybolması tavsiyesi bu açıdan şöyle zor bir anlamı ifade ediyor: lidere böyle bir tavsiyede bulunanlar, ülkenin içinden geçtiği zor şartlar aşılmaya çalışılırken onun kişiliğinin yıpranmasından, hile ve aldatma noktasındaki ustalığına rağmen karşısına çıkabilecek birçok gediği kapatmakta yetersiz kalmasından endişelendiler. gerçek liderin sağlamlığı, sert siyasi, ekonomik ve sosyal rüzgarlar ortasında ortaya çıkar. hafif esen bir rüzgar ise suni lideri sallayabilir ve hatta belki kökünden sökebilir.

9-      peki karizmayla ilgili ne söylenebilir? mısır'da lider çıkarma işinde hedef genç kızların kalplerini fetheden bir yıldız değil mi? insanlar seçilmiş özel insanlarla ilgili söylenenleri bu eşsiz (!) lider hakkında da söylediler.

burada bilinç aldatmacılığına tekrar dönecek olursak, kitlelerin değerlendirmesi, tutum ve başarılara göre yapılırsa somut bir gerçeğe dayanılmış olur. şayet bu değerlendirme yalan ve iddialara göre yapılırsa bu da bir saman çöpü gibidir; ve zaman, bugün veya yarın doğru olanı su yüzüne çıkaracaktır. 

nebil fuli muhammed munci, mısır doğumlu gazeteci yazar. kahire üniversitesi'nde lisans eğitimini tamamladı. islam düşüncesi alanında yüksek lisans ve doktora çalışmlarında bulundu. pakistan'daki islam üniversitesi'nde din ve felsefe bölümü'nde öğretim görevlisi olarak görev yaptı.

bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve al jazeera’nın editöryel politikasını yansıtmayabilir.