abd ve rusya suriye’de hasmâne tutumların 27 şubat’ta gece yarısı bitirilmesi konusunda anlaştı. bu anlaşmaya taraf olmak isteyenler 26 şubat ogle 12’ye kadar bu niyetlerini beyan edecekler. hasmâne tutumların sonlandırılması işe yararsa, bir hafta sonra da cenevre’de soruna siyasal çözüm bulma iddiasındaki görüşmelerin kaldığı yerden başlaması bekleniyor.

ancak hasmâne tutumların sonlandırılması, ateşkes anlamına gelmiyor. bu silahların susacağı anlamına da gelmiyor. rusya’ya yönelik güvensizlik, rejimin nasıl bir tutum takınacağı ve muhaliflerin tavrı da bu anlaşmanın gerçekten yürürlüğe girip girmeyeceğini belirleyecek.

1- bu neden ateşkes değil de ‘hasmâne tutumların sonlandırılması’ olarak adlandırılıyor ve bunun bir önemi var mı?

aralarında abd, rusya, iran, suudi arabistan ve türkiye’nin yanı sıra arap ligi gibi kurumların da yer aldığı uluslararası suriye destek grubu (usdg) 12 şubat 2016’da münih’teki toplantısında suriye için iki önemli karar almıştı; kuşatma altındaki bölgelere ve acil ihtiyaç duyulan yerlere insani yardım ulaştırılması ve hasmâne tutumların sonlandırılması.

geçen hafta insani yardımlar bm denetiminde yola çıktı. hasmâne tutumlar eğer sonlandırılabilirse, insani yardımların ulaştırılmasına hız verilecek.
pazartesi günü de abd ve rusya, hasmâne tutumların sonlandırılmasına ilişkin detayları da içeren anlaşmayı duyurdu.

buna hasmâne tutumların sonlandırılması deniliyor çünkü ateşkes daha bağlayıcı bir tanım. usgd içindeki ülkeler arasında da bağlayıcılığı daha fazla olan ateşkes teriminin kullanılması konusunda görüş ayrılıkları var.

ateşkes yapıldığında, uymayan tarafa yönelik yaptırımlar olduğu gibi, ateşkese uyulup uyulmadığını izleyecek mekanizmalar da devreye sokuluyor.

ancak münih belgesi, hasmâne tutumu bitirmeyen tarafa ne yapılacağını tanımlamıyor. usgd içinde de sahadaki grupları etkileme kapasitesine sahip ülkelerin temsilcileriyle askeri uzmanlardan oluşan abd ve rusya başkanlığındaki ‘görev gücü’ kurulmasından söz ediyor ancak bu yetkisi olan bir izleme grubu değil.

2- hasmâne tutumların sonlandırılması silahların susacağı anlamına mı geliyor?

hayır. işid, nusra cephesi ve bm güvenlik konseyi tarafından terörist ilan edilen yapılara karşı operasyonların devam edeceğini açık bir biçimde anlaşmada belirtiyor. rusya, bugüne kadar özellikle halep ve civarındaki operasyonlarında nusra cephesi ve işid’i hedeflediğini öne sürerek, suriye muhalif silahlı örgütlerine yönelik bombalamalar gerçekleştirmeye devam ediyor.

3- hasmâne tutumların sonlandırılmasını izleyecek bir mekanizma var mı?

münih belgesi’nde ve ateşkes metninde usgd’nin oluşturduğu görev gücüne verilen dört iş var; işid, nusra cephesi ve bmgk’nın terörist ilan ettiği yapıların nerelerde olduklarının belirlenmesi, taraflar arasında oluşabilecek gerginliklerin hemen yatıştırılması için iletişim kanallarının kurulması, hasmâne tutumların sonlandırılması gerekliliğine uyulmamasıyla ilgili iddiaları analiz etmek ve son olarak da uymayan tarafları usgd’ye bildirmek.

buradan da anlaşılacağı gibi şu aşamada, hasmâne tutumu bitirmeyen tarafa karşı yalnızca diplomatik baskı yapılabilmesinin yolu açık. başka bir bağlayıcılık henüz bulunmuyor.

4- rejim hasmâne tutumların sonlandırılmasıyla ilgili ne diyor?

beşşar esed, 20 şubat’ta el pais gazetesine verdiği demeçte, ‘terörist’ olarak tanımladığı muhalifler tarafından güç toplamak için kullanılmadığı sürece, savaşa ara vermeye hazır olduklarını söylemişti. ayrıca muhaliflere türkiye’den gelen desteğin kesilmesini de istemişti. esed ayrıca geçen hafta avukat temsilcileriyle yaptığı bir konuşmada da "batı sadece militanlar kayıp vermeye başladığında ateşkesten söz ediyor. ateşkes sadece ordular veya devletler arasında olur. teröristlerle devletler arasında değil" demişti.

5- muhalifler hasmâne tutumların sonlandırılmasıyla ilgili ne diyor?

muhalifler anlaşma metni yayınlanmadan önce, hasmâne tutumların bitirilmesi için üç şartları olduğunu söylemişlerdi: rusya ve rejimin saldırılarının duracağına dair uluslararası garantiler, yardım koridorlarının açılması ve rejim hapishanelerindeki tutukluların serbest bırakılması.

oysa anlaşma metni, tutukluların bir an önce salıverilmesi için tarafların gerekli çalışmaları yapacağı taahüdünde bulunuyor.

anlaşma metninin açıklanmasından sonra suriyeli muhaliflerin yüksek müzakere komitesi uluslararası çabalara olumlu yanıt verme niyetinde olduklarını belirtti ancak taleplerini yeniledi.

muhalifleri düşündüren başka bir nokta da rusya’nın bugüne kadar yaptığı saldırılarda nusra cephesi ve işid bahanesini kullanarak kendilerine saldırıyor olması. muhaliflerin bir kısmı bu nedenle nusra cephesi’nin de hasmâne tutumların sonlandırılması anlaşmasına katılmasını istemişti.

6- hasmâne tutumları gerçekten bitirmek mümkün mü?

tarafların özelikle rusya’nın bu karara uyup uymayacağı tartışma konusu. geçen yıl da şubat 2015’de ukrayna’da hasmâne tutumların sonlandırılmasını öngören minsk 2 anlaşması yapılmıştı. ancak rusya’ya bağlı gruplar, düşmanlıklarına devam etmiş, ukrayna güçleri de karşılık verince rusya, ukrayna’yı suçlamıştı.

kaynak: al jazeera