türkiye son on yılın en hızlı büyüyen ekonomileri arasında yer alsa da ülkenin en büyük beşinci kenti adana'da durum farklı. bir zamanlar türkiye'nin en önemli tarım ve sanayi merkezlerinden birisi olan kentte fabrikalara kilit vurulmuş, binlerce kişi işsiz kalmış durumda.

fabrikalar kapandı, işçiler mağdur oldu

hakan çelik, adana sanayisinde yaşanan krizin kurbanlarından biri. çelik, çalıştığı tekstil fabrikasının işleri bozulup, küçülme kararı alınınca 19 yıllık işini kaybetti. deneyimli kot işçisi bu durumla karşılaşan tek kişi değildi:

19 yıl çalıştığımız fabrika krize girince işten çıkarılanların sayısı ciddi boyutlara ulaştı. ayda 5 ila 10 kişi işten çıkartılıyordu.

çelik için zor günler işten çıkartıldıktan sonra başlıyor. eşi ve üç çocuğunun geçimini sağlayabilmek için adana'da iş arıyor ama bulamıyor. bir süre sonra evinin kirasını da ödemekte zorlanınca adana'yı terk ediyor ve memleketine dönüyor. çelik, şimdi ne yaptıklarını sorduğumuzda "eşimle ailemizin yaşadığı karataş'a döndükten sonra küçük bir züccaciye dükkanı açtık. dört yıldır eşimle bu dükkanı işletmeye, geçimimizi sağlamaya çalışıyoruz" diyor.

kentteki 55 fabrika kapandı

yaşanan ekonomik krizlerde ağır bir darbe alan kentte tek kapanan hakan çelik'in çalıştığı fabrika değil. adana'da son 10 yılda orta ve büyük ölçekli 55 fabrika kapandı. bu fabrikalar arasında türkiye'nin önemli sanayi tesisleri arasındaki bossa, paktaş, milli mensucat ve tekel sigara fabrikası gibi dev tesisler de var. 

kentte kapılarına kilit vurulan fabrikaların binaları atıl durumda kalıyor. bazıları depo olarak kiraya verilmeye çalışılsa da pek rağbet görmüyor.

sanayinin içinde bulunduğu kriz kentteki ticareti de etkiliyor. adana ticaret odası'na göre, adana'da sadece geçen yıl bin 71 ticari işletmenin kapısına kilit vuruldu. beş yılda kapanan işletmelerin sayısı ise tam 5 bin 900.

Adana Büyükşehir Belediye Başkanı Hüseyin Sözlü, kendisine şu ana kadar gelen tek talebin iş olduğunu söylüyor. [Fotoğraf: Al Jazeera]

adana fabrikalarını kaybetmesinin ardından ciddi bir işsizlik sorunu ile karşı karşıya. türkiye istatistik kurumu'na göre türkiye'de işsizliğin en çok görüldüğü kentlerden biri adana. geçtiğimiz yıllarda ardarda işsizlik rekoru kırılan kentte 2013 verilerine göre işgücünün yüzde 13,2'si istese de istihdam edilemiyor.

adana büyükşehir belediye başkanı hüseyin sözlü, işsizliğin normal sınırları çoktan aştığı görüşünde. halktan gelen tek talebin iş olduğunu söylüyor. sözlü, belediyenin tüm imkanlarını bu sorunun çözümü için seferber edeceğini belirtiyor. seçim öncesinde halka işsizlik sorununu çözmeyi vaat eden belediye başkanı tek çarenin sanayici ve sermaye sahiplerini adana'ya yeniden çekmek olduğunu söylüyor. bunun nasıl sağlanacağını ise "sanayici ve yatırımcılarla sıcak ilişkiler kuracak ve onları adana'ya tekrar çekeceğim. burada hak ettikleri ilgi ve değeri görecekler" diyerek açıklıyor.

adana'nın en büyük merkez ilçelerinden çukurova'da da işsizlik yoğun. öyleki çukurova belediye başkanı olan soner çetin "bu sorun adana’nın en yakıcı, en acımasız ve en acil çözüm bekleyen sorunudur" diyor.

Çukurova Belediye Başkanı Soner Çetin, belediyeye 3 ayda 10 binin üzerinde iş başvurusu aldıklarını söylüyor. [Fotoğraf: Okan Yüksel / Al Jazeera]

adana artık göç veriyor, kentin demografisi değişiyor

uzun yıllar özellikle doğu'dan büyük göç alan kent 2011'den beri göç vermeye başladı. tuik'in adrese dayalı nüfus kayıt sistemi'ne göre 2010-2011 döneminde kent nüfusu 11.879, 2011-2012 döneminde 13.367 ve 2012-2013 döneminde 12.335 kişi azaldı.

Adana'da kapanan veya taşınan fabrikaların binaları depo olarak kullanılıyor. Ancak depolara da rağbet yok. [Fotoğraf: Okan Yüksel / Al Jazeera]

adana'daki krize herkesin farklı bir çözüm önerisi olsa da sorunun nedeni konusunda çoğunluk hemfikir. kentteki yöneticiler yanlış teşvik politikalarının adana'nın gelişimini engellediği noktasında birleşiyor. 

adana büyükşehir belediye başkanı hüseyin sözlü "adana 12 yıldır önemli bir yatırım almamıştır. sanayi teşviklerinde adana'nın çevresindeki illere çok büyük teşvikler verilmiş ve adana'nın yerli sanayicisi oralara çekilmiştir. bunun sonucunda o iller kazanmıştır ama türkiye için çok da yararlı olmamıştır. milli ekonomi açısından bakıldığında gerçek bir büyüme yoktur. adana'yı küçülterek osmaniye'yi, gaziantep'i büyütmenin hiçbir anlamı olmamıştır" diyor.

çukurova belediye başkanı soner çetin, "sanayileşme denildiğinde ise akla ilk gelen teşvik sistemi. adana gelişmiş şehirler kategorisinde düşünülüyor ve bu nedenle teşvik verilmiyor. ama başka bir adana gerçeği var; işsizlik, açlık var. yanı başımızdaki osmaniye, adana'dan çok iyi konumda. teşvik alıyor ve bugün osmaniye sanayi bölgesi'nde yer kalmadı. insanlar teşvik varken neden 80 kilometre ötedeki osmaniye'ye gitmesin?" diye soruyor.

adana ticaret odası başkanı atilla mevşe ise "adana'nın bir cazibe merkezi olması lazım. bunun için de teşviklerden daha fazla yararlanması ve altyapı sorununun kaldırılmasını istiyoruz" diyor.

Adana Ticaret Odası Başkanı Atilla Mevşe, sorunun yanlış teşvik sistemi, çözümünse ihracat olduğu görüşünde. [Fotoğraf: Al Jazeera]

adana ticaret odası başkanı atilla mevşe, "adana'nın gelişmesini ihracatın gelişmesine bağlıyorum. gaziantep, adana'nın üç katı ihracat yapmış. mersin ve kayseri gibi kentler de adana'dan fazla ihracat yapmış görünüyor. demek ki adana'da bir hastalık var" diyor. 

mevşe çözümün ihracatı arttırmakta olduğunu savunarak, "iç talepte biraz problem var. yerel pazarlarda kalırsanız burada üretim çok fazla ve rekabet var. bu da kârları ortadan kaldırıyor. biz burada ilacın dış satımda olduğunu düşünüyoruz. çözümün dış satımda olduğuna inanıyoruz. adana'daki kobi'leri bu noktada teşvik ediyoruz. bunlar üzerine projelerimiz var. ciddi fonlar ayırdık ve kobi'lerimizi yurtdışındaki fuarlara götürüyoruz. bir ihracat seferberliği yarattık" diyor.

sanayinin durumu tarımı da kötü etkiliyor

adana'da ekonominin tarıma dayalı olması ziraat odalarında bir kazanç değil, kayıp olarak görülüyor. tarımla sanayi gelişiminin koordineli olması halinde kentin daha fazla katma değer üreteceğini söyleyen seyhan ziraat odası başkanı süleyman girmen, "adana ilk sanayileşen kentlerden birisi olmasına rağmen sanayileşmiş bir kent olarak kalamadı. türkiye'de olmayan ilk fabrikaların çoğu adana'da kurdu. ancak bu özellik devam etmedi. ya kurulan fabrikalar kapandı, ya da başka şehirlere gitti" diyor.

adana'ya "sen tarım kentisin öyle kal" denildiğini belirten girmen, cem karaca'nın "işçisin sen işçi kal" sözlerine gönderme yaparak adana'ya da "köylüsün sen, köylü kal" mesajı verildğini belirtiyor.