türkiye - afrika ilişkileri son 13 yılda ciddi bir ivme kazandı. ortadoğu ve afrika araştırmacıları derneği (ordaf), gelişen ilişkilerin boyutlarını ve geleceğini ele almak üzere i. türk-afrika düşünce kuruluşları buluşması’nı düzenledi. istanbul’da düzenlenen buluşma pazar günü de devam edecek.

t.c. başbakanlık yurtdışı türkler ve akraba toplulukları başkanlığı işbirliğiyle düzenlenen buluşmanın ana teması, "çok yönlü işbirliğini geliştirme arayışları". buluşmada türkiye ve afrika’dan çok sayıda akademisyen ve diplomat yer alıyor. buluşmanın amaçlarından biri de türk ve afrika düşünce kuruluşlarına ortak çalışma zemini oluşturmak.

“eskiden ilişkilerimiz dolaylıydı, şimdi doğrudan”

haziran ayında çad büyükelçiliği görevini tamamlayan ahmet kavas, türkiye - afrika ilişkilerini al jazeera’ye anlattı. hâlihazırda ordaf afrika direktörü olan kavas, afrika ve türkiye arasında eskiden beri iyi ilişkiler olduğunu belirtiyor. ancak 10 yıl öncesine kadar dolaylı olan ilişkilerin artık doğrudan hale geldiğini söylüyor.

Ahmet Kavas 10 yıl öncesine kadar dolaylı olan ilişkilerin artık doğrudan hale geldiğini söylüyor. [Fotoğraf: Al Jazeera]

“daha önce bize en yakın düşündüğümüz ülkelerle bile herhangi bir alışverişimizi yaparken, ya bir italyan ya bir fransız ya bir ingiliz ya da amerikan firmasıyla yani herhangi bir ülke gelip malları türkiye’den alıyor ve bunları afrikalılara onlar pazarlıyordu. yine afrikalılar türkiye ile ilgili bilgileri sadece avrupalıların yazdığı kitaplardan okuyorlardı. o şekilde şartlandırılıyorlardı. şimdi kıta ile aramızda şu anda neredeyse aracı kalmadı. yani biz de birbirimizi tanırken dolaylı tanıyorduk. birbirimizle günlük ihtiyaçlarımızı karşılarken dolaylı karşılıyorduk. bu dolaylılığı bu 10 yıllık süreç içerisinde kaldırdık diyebiliriz. mesela 1985 yılında afrika’da büyük bir kıtlık olmuştu. türkiye'de ciddi bir yardım kampanyası başlatılmıştı ama yıllarca o yardımları gönderemememizin tek sebebi afrika’yı tanıyamamasıydı. türkiye götürüp o yardımları ihtiyacı olan insanlara bir türlü ulaştıramadı. şimdi ise biz kriz olduğu anda daha yardım gelmeden faaliyete başlıyoruz.”

“amacımız yönetici elitler arası ilişkileri geliştirmek”

türkiye’nin eğitim alanında afrika’ya açılan kapılarından biri olan yurt dışı türkler ve akraba topluluklar başkanı kudret bülbül de al jazeera’ye yaptığı değerlendirmede türkiye gönüllüsü elçiler yetiştirdiklerini belirtti. ytb’nin afrika ve diğer ülkelerle entellektüel işbirliği alanında çalıştıklarını ifade etti.

YTB Başkanı Kudret Bülbül amaçlarının yönetici elitler arası ilişkileri geliştirmek olduğunu söylüyor. [Fotoğraf: Al Jazeera]

"türkiye’nin uluslararası aktivitelerinde bir çok alanda çok iyiyiz ancak entelektüel işbirliği alanında zayıfız. dolayısıyla biz de bu alanda bir açığı kapatmaya yönelik birçok faaliyetler yapıyoruz. amacımız entelektüel sermaye paylaşımı. yönetici elitler arası etkileşimi artırma çabaları. bu alanda bir çok uluslararası akademi yapıyoruz. düşünce kuruluşları buluşması da bu konsepte gerçekleştirdiğimiz bir program. bölge ülkeleriyle türkiye’deki döşünce kuruluşlarını eşleştiriyoruz, düşünen kesimlerle ilişkileri geliştirmeyi amaçlıyoruz. yani amacımız yönetici elitler arası ilişkileri geliştirmek. bu alanda yine araştırma bursları veriyoruz. mesela gerek afrika’dan gerek başka ülkelerden araştırmacılar, akademisyenler, bürokrat, gazeteci türkiye’de çalışmak isterse biz ona 12 aya kadar burslar veriyoruz. gelecek vadeden kesimlere türkçe öğretme burslarımız var."

“erdoğan somali’yi dünyaya hatırlattı”

somali cumhurbaşkanlığı’nın somali-türkiye ilişkileri elçisi ahmedei cheikgurei, türkiye ile afrika arasındaki ilişkilerin gelişmesi açısından bu tür programların çok faydalı olduğunu söyledi.

Ahmedei Cheikgurei Erdoğan'ın Somali'yi dünyaya yeniden hatırlattığını söylüyor.

[[Fotoğraf: Sümeyye Ertekin / Al Jazeera Türk]]

“ilişkilerin bu ilerlemesini stratejik olarak önemli görüyorum. eskiden türkiye ve afrika’da şöyle duyardık ‘biz kardeşiz, birbirimizi, osmanlıyı seviyoruz’. ama stratejik bir işbirliği yoktu. planlı, kurumsal yaklaşımların, iyi sunuşların ilişkileri daha iyi noktaya taşıyacağından şüphem yok. eğitimden kültüre, savunmadan güvenliğe ve ticaret hacminin geliştirilmesi için ayrı ayrı yaklaşımların, stratejilerin olması gerekiyor.”

afrika’da türkiye’ye bakışın batı ülkelerine nazaran farklı olduğunu dile getiren ahmedei cheikgurei, özellikle türkiye’nin somali için çok önemli işler yaptığını vurguladı:

“afrika’nın batı tarafından bir sömürge tecrübesi var. o yüzden kimseye hâlâ güvenmiyor. ama türkiye, afrika için bir şanstır. afrikalılar ve biz somalililer türkiye’yi sömürgeci gibi görmüyoruz. başta, 'türkiye, afrika’da ne yapmak istiyor?' diye sorular soruyordu afrikalılar. sonra türkiye’nin sömürge ile ilgisi olmadığını anladılar. erdoğan somali’ye iki kez geldi. ilk geldiğinde bazı sözler verdi. sonra new york’ta konuşurken somali’ye dikkat çekti. somali 25 senedir unutulmuştu. bizi dünya gündemine taşıdı. iki sene sonra tekrar geldiğinde daha önce verdiği bütün sözler tutulmuştu. işte o zaman somalililer türkiye’yi anladılar. somalililer erdoğan için 'bizim hakiki cumhurbaşkanımız' diyorlar. daha önce kaliforniya'da yaşıyordum. oradan somali'ye gitmem 3-4 günümü alıyordu. ama thy'nın uçuş noktalarını artırmasından sonra dünyanın diğer ucunda yaşayan somalililer artık memleketlerine 24 saat içinde varabiliyor. türkiye'nin bu katkısı bile başlıbaşına çok önemli."

bir devlet projesi olarak afrika açılımı

türkiye 1998 yılında afrika eylem planı’nı kabul etti. 2005 yılının afrika yılı ilân edilmesiyle ilişkiler her geçen yıl ekonomik, ticari ve eğitim gibi alanlarda gelişti. 2005 yılından itibaren türkiye ve afrika ülkeleri arasında eşit düzeyde işbirliği imkânlarının önü açıldı. afrika birliği 2008’de türkiye’yi “stratejik ortak” olarak kabul etti.

ilki 2008 yılında gerçekleştirilen türkiye-afrika işbirliği zirvelerinin ikincisi 2014 yılında yapıldı. bir sonraki türkiye-afrika zirvesi, 2019 yılında, istanbul'da yapılacak. bu sürede sağlık, eğitim, altyapı, enerjinin yanı sıra sosyal konularda da birçok projenin gerçekleştirilmesi planlanıyor.

temsilcilik sayısı 4’ten 43’e çıktı

afrika açılımı bir devlet projesine dönüştü. temsilcilik sayısı yılda 4’ten 43’e çıktı. ticaret hacmi 2002’de 3 milyar dolarken 2015’te 25 milyar dolara çıktı. türk hava yolları uçuş noktalarını son 12 yılda 4’ten 43’e çıkardı.

eğitim alanında da afrika’ya yapılan yatırımlar açısından, başbakanlık yurtdışı türkler ve akraba topluluklar başkanlığı (ytb) tarafından yürütülen “türkiye bursları” programı kapsamında, 2011'den bu yana 3 bin 920 afrikalı öğrenciye türkiye´de eğitim imkânı sağlandı. hâlihazırda 3 bin 33 afrikalı öğrenci türkiye'deki üniversitelerde eğitim görüyor.

ticari anlaşmalar arttı

ayrıca türk vatandaşları 8 ülkeye vizesiz seyahat ediyor, 6 ülkeden sınır kapısında vize alıyor. 38 afrika ülkesiyle ticari ve ekonomik işbirliği anlaşmaları (teia) imzalandı. 17 ülkeyle yatırımların karşılıklı teşviki ve korunması, 4 ülkeyle serbest ticaret anlaşması, 4 ülkeyle ise çifte vergilendirmenin önlenmesi (çvö) anlaşması yapıldı.

insani yardımlar arttı

türk işbirliği ve koordinasyon ajansı başkanlığı (tika), afrika’da 16 koordinasyon ofisi ile hizmet veriyor. son 3 yılda kıtada yaklaşık 200 eğitim projesi gerçekleştirdi

2011’de milyonlarca insanın ölümüne yol açan kuraklık sonrası somali’ye yardım faaliyetlerini başlatan afad, bugüne kadar ülkeye 300 milyon liraya yakın eğitim, sağlık ve altyapı yardımı ulaştırdı.

sağlık alanında ise türkiye, afrika'da 20 ülkeyle işbirliği yapıyor.

ebola’yla mücadelede afrika'nın çeşitli ülkelerine 1,5 milyon dolar’lık yardım yapıldı.

kaynak: al jazeera, başbakanlık kamu diplomasisi koordinatörlüğü, dışişleri bakanlığı