kırgızistan’da halkın yüzde 60’ı köylerde yaşıyor. kırgızistan mimar inşaat ve konut devlet bakanlığı’na bağlı içmesuyu ve sanitasyonu geliştirme dairesi’nin verilerine göre, ülkede bulunan bin 805 köyden 725’i köy merkezi içme suyundan mahrum. 396 köyde ise içme suyu boru hattı bile bulunmuyor.

al jazeera, çüy bölgesindeki beyşeke köyüne gitti ve yaşanan sorununu yerinde köylülerle konuştu. bölge halkı 20 yıldır kirli suyu tüketiyor. köy sakinlerinden temirbek djalpetekov, sovyetler birliği dağıldıktan sonra içme suyu arıtma tesisinin bakımsız kaldığını, daha sonra ise hiç çalışmadığını söylüyor:

"sovyetler birliği dağıldıktan sonra içme suyu arıtma tesisi bakımsız kaldı. suyu klorlama işlemleri yapılmıyor. dağdan gelen küçük nehirler içme suyu arıtma tesislerine geliyor. suyu arıtma sisteminin etrafında ve nehrin kenarında hayvan besliyorlar. en azından suyun çöplerden temizlenmesi için suyun tesise girdiği yere metal örgü koyduk."

[Fotoğraf: Aliya Raimbekova / Al Jazeera Türk]

hayvanların içtiği suyu halkın da içtiğini söyleyen djalpetekov,  “çünkü içeceğimiz başka su yok. alıştık artık. bazen çocuklarımız bağırsak hastası oluyor. 5-6 yıldır bağışçıların desteği ile içmesuyu projesinin yapılmasını beklemekle hayat mücadelesi veriyoruz” diyor.

dokuz yıldır beyşeke köyünde yaşayan gulira cekşenaliyeva da, içme suyunu küçük nehirden aldıklarını anlatıyor:

“yağmurda su çamur oluyor. sabah hayvanlar suyu kirletmeden önce suyu kavanozlara dolduruyoruz. öğlene kadar bekletiyoruz, sonra içiyoruz. kirli su çocuklarımızın sağlığını etkiliyor. ancak yapacağımız başka bir şey yok. hükümet tarafından içme suyunun sağlanması için hiç bir şey yapılmıyor”

köy sakinlerinden ruslan abdırazakov, suyu kaynatmadan içmemeye çalıştığını, ancak yazın sıcakta dayanamayıp, hiçbir filtrenin yapılmayan çeşme suyunu da içtiğini anlatıyor:

“çocuklarımıza kaynar suyu vermeye çalışıyoruz. yine de onlar sıcakta çeşme suyundan içiyorlar. bazen suda solucan, küçük kurbağa ve balık çıkıyor.”

[Fotoğraf: Aliya Raimbekova / Al Jazeera Türk]

'bağırsak hastalıkları fazla'

köy doktorları, içme suyunun kirli olmasından dolayı köy halkı arasında bağırsak hastalıklarının fazla olduğunu ileri sürüyor. al jazeera’ye konuşan köy doktorlarından nurjamal  mamatkaziyeva, hayvanların idrarını yaptığı su artıma sistemin temizlenmemesinden dolayı köyde bağırsak hastalıklarının fazla olduğunu söylüyor:

“köyde bağırsak hastalıklar fazla. 2013’te 7 çocukta parazit hastalığı tespit edildi. suyu kaynatmadan içenler hemen ishal oluyorlar.”

'yeni arıtma sistemi yapacağız'

ülkede yıllardır uluslararası bağışçıların desteğiyle yeni arıtma sisteminin yapılması konuşuluyor. ancak hayata geçmediğinden, halk kendi imkanlarıyla arıtma sistemleri kurmaya çalışıyor. 

köyün yerel yönetim kurulu başkanı kalısbek cunuşev, yeni filtre yapmayı planladıklarını söylüyor:

“kendimiz bağışçı bulduk. onların desteği ile bio-filtre yapmayı planlıyoruz. filtre yapıldıktan sonra su çok temiz olmasa bile, şu andaki içtiğimiz sudan biraz temiz olacak. halkımız haklı. gerçekten hayvanların içtiği, filtre ve klor yapılmamış su tüketiliyor.”

yılda 45 bin paraziter hastalık

sağlık bakanlığının verilerine göre, içme suyu aracılığı ile yılda yaklaşık 45 bin paraziter hastalık kayıda alındı.
içmesuyu ve sanitasyonu geliştirme dairesi müdürü askarbek toktoşev, kırgızistan’ın hemen hemen bütün bölgelerinde içme suyunda paraziter hastalıkların olabileceğinden endişe duyduklarını söylüyor:

“özellikle köylerde içme suyu sistemleri çitle çevrilerek güvenlik altına alınmamıştır. 453 köye gittim. eskiden oralarda elinde silahla güvenlik oturuyordu. artık oralarda çiftçiler hayvan besliyor. hayvan atıklarının karıştığı suyu insanlar tüketiyor.”

[Fotoğraf: Aliya Raimbekova / Al Jazeera Türk]

'540 milyon dolar gerekli'

devletin 2001-2009 döneminde başarısız olan “temiz su” projesi çerçevesinde yaklaşık bin köyde su boru hatlarının yapılması planlandı. ancak 545 köyde su boru hattı yapıldı ve 1 milyon 400 kişi içme suyuna erişti. bütçe gibi nedenlerden dolayı proje yarıda durduduldu.

içme suyu projeleri uluslararası kurumlar tarafında karşılanıyor. toktoşev, ülke bugüne kadar içme suyu projelerine devlet tarafından hiç para kullanılmadığını söylüyor:

“ülkede içmesuyu sisteminin geliştirilmesi için 540 milyon dolara ihtiyacımız var. bugüne kadar ülke bütçesinden içme suyu için para kullanılmazken, bu sene ilk defa çok az miktarda para verdiler.  ancak o hiç bir şeye yetmez. projeler uluslararası kurumlar tarafından karşılanıyor.”

yeni proje onaylandı

hükümet, 2014-2024 yılları arası halkın içme suyuna erişmesini hedefleyen bir projeyi de onayladı. proje çerçevesinde içme suyu boru hatlarının yapılması, mevcut boru hatlarının iyileştirilmesi, su tüketimini hesaplama sistemlerinin kurulması bulunuyor. 2024 yılına kadar 1 milyon 300 bin kişiye içme suyunun sağlanması planlanıyor. 

kaynak: al jazeera