seçmen açısından yerel seçimlerin güzel taraflarından birisi hem gönül verilen partiye hem de pek içe sinmese de farklı saiklerle başka bir partinin adayına oy verme şansını sunması. türkiye’deki seçmen davranışı il ve ilçe meclislerinde daha çok gönül verilen partiye, belediye başkanlığı seçimindeyse kazanması muhtemel “güçlü” adaya oy verme şeklinde tezahür ediyor. bu oy verme şekli hem partiler hem de seçim sonuçlarını analiz edenler için iyi veriler sunuyor. 

gönül verdiği partinin adayı yerine diğer partinin “güçlü” belediye başkan adayına yönelen seçmen aslında bir anlamda ikinci tercihini de deklare etmiş oluyor. siyasi kamplaşmanın derin yarıklar açtığı ülkelerdeyse, ikinci parti tanımlaması yerini karşı olunan partinin kazanmamasına da terk edebiliyor. sonuçta siyasi partiler için “emanet” olan bu oyları sürekli oya dönüştürmek ilk hedefler arasında. diğer bir deyişle, gönüllerde yatan ikincilikten birinciliğe terfi etmek.

2014 yerel seçimi sonrasında “emanet oy” hesabı yapan partinin chp olduğu sır değil. her ne kadar özellikle istanbul’da saadet partisi tabanının oylarını toplasa da ak parti için “emanet oy hesabı” yapmak şu an için yakıcı bir mesele değil.

chp’nin son seçimde en çok hesap yaptığı yer ankara oldu. mhp’nin bir önceki seçimlerdeki büyükşehir belediye başkan adayı ile seçmen karşısına çıkan chp az bir farkla da olsa seçimi kaybetti ama chp logosunun yanında alınan oy olarak yüzde 43.8 yazıyor. ankara ilçe belediyeleri sonuçlarına bakıldığındaysa chp’nin oy oranı yüzde 32.03 görülüyor. ankara için chp’de yüzde 10’u aşkın “emanet oy” olduğu gerçeği karşımıza çıkıyor. bu oy kalıcı olur mu? boğaziçi üniversitesi öğretim üyesi profesör ali çarkoğlu’na göre bu oyların kalıcı olması zor:

“bu seçimde mhp’li seçmen oyunu mansur yavaş’a verdi, zaten bizim partinin adamıydı diye. niye, çünkü bir kişi kazanacak. o da akp’li olmasın chp’li olsun, kazansın dediler. yarın genel seçim olduğu zaman böyle olmayacak, herkes oy oranına göre milletvekili çıkaracak. chp içinde eski mhp’liler var diye mhp’liler kendi partilerini bırakıp hele de baraj endişesi söz konusu olduğunu varsayalım, chp’ye oy verir mi? vermez. seçmenler gerçeği varken niye taklidini alalım pozisyonuna gireceklerdir. uzun dönemde bu oyların kalıcı olduğunu düşünmek zor.”

istanbul’da “muhafazakâr açılım”

ankara’da mansur yavaş üzerinde şekillenen chp’nin milliyetçi aday “açılımı” başka yerlerde, özellikle istanbul’da “muhafazakâr, dindar aday açılımı” olarak şekillendi. chp istanbul, bağcılar’da ilahiyat fakültesi akademisyeni muhammet çakmak’ı, üsküdar’da eski üsküdar müftüsü ihsan özkes’i, fatih’te ise milli görüş lideri necmettin erbakan’ın yeğeni sabri erbakan’ı aday gösterdi. bu üç aday da seçimleri kaybetti. üsküdar’da aynı zamanda chp milletvekili de olan ihsan özkes seçimi kazanmaya çok yaklaştı. rakamsal olarak bakıldığında chp bu üç ilçede de oyunu artırdı. tüm bunlara chp’nin istanbul büyükşehir belediyesi 

adayı mustafa sarıgül’ün seçim kampanyasının içeriğini de eklediğimizde chp’nin istanbul’da muhafazakâr seçmenin gönlünü kazanmak için epey çaba sarf ettiğini söyleyebiliriz. sarıgül kampanyasında her yerde “başörtülü, başörtüsüz  ayrımı yapmayacağız” dedi.

zaten kampanyasının başlığı “ötekisi olmayan istanbul”du. televizyon reklamlarında başörtülü seçmenler sıklıkla boy gösterdi. yukarıdaki üç ilçenin yanı sıra eyüp ve  küçükçekmece’de de chp ciddi oranda oylarını artırdı. burada ankara seçimlerinde olduğu gibi “emanet oy” arayışına girdiğimizde chp’ye atılan oyların pek “emanet oy” olmadığı ortaya çıkıyor. istanbul büyükşehir belediyesi seçimlerinde mustafafa sarıgül yüzde 40.1 oy alırken, ilçe belediye meclislerindeki chp’nin oy oranı 36.71. üsküdar, küçükçekmece, fatih, eyüp ilçe belediye meclisleri ve belediye başkanlığı oyları arasında da büyük farklar yok. ilçe belediye meclisleri oylarını baz aldığımızda chp 2011 seçimlerine göre 628 bin oy daha fazla aldı.

aynı seçimlere göreyse ak parti 100 bin oy eksik aldı. istanbul büyükşehir belediye başkanlığı'nı kaybetse de, meclis seçimlerinde geriye düşse de chp’nin istanbul’da ciddi bir oy artışı yaşadığı açık. burada yanıtı aranan soru, artış, istanbul’a eklenen 1 milyon 200 bin seçmenden mi geldi, yoksa chp, ak parti’nin muhafazakâr seçmeninden oy devşirmeye mi başladı? bu sorunun yanıtı mahalle mahalle yapılacak seçim analizlerinde gizli. üsküdar, eyüp, küçükçekmece gibi ilçelerdeki oy artışlarına bakarak chp, “ak parti’nin arka bahçesine girdi” yorumlarını terse çeviren bağcılar, esenler, güngören seçim sonuçları ortada. buralarda ak parti’nin ezici üstünlüğü söz konusu. eğer bir yorum yapılacaksa chp, “muhafazakâr seçmenin kapısını çaldı, pek azını evde bulabildi” denilebilir.

bağcılar’dan chp belediye başkan adayı olan chp parlamento grubu danışmanı, ilahiyatçı muhammet çakmak yüzde olarak ilçede anlamlı bir yükselişe imza atamadı. çakmak yine de yaşanan süreçten umutlu: 

“chp’de ilahiyat eğitimi almış insanlar olmaz diye bir algı vardı. bu algı tamamen yıkıldı. insanlar ‘chp’de de mütedeyyin insanlar olurmuş’ demeye başladılar. vatandaş gözünde chp’nin din algısı ile ilgili problem bitmiştir. o algı kırıldı. bu çok önemli bir gelişme. maalesef genel seçim konseptinden insanlar iradelerini kurtaramadı. ben farklı kesimlere farklı adaylarla verilen mesajın devam etmesi gerektiğini düşünüyorum. chp’de bu açılım devam edecek, chp bundan geri durmayacak.”

muhammet çakmak’ın bu iyimserliğini profesör ali çarkoğlu taşımıyor:

“chp’nin muhafazakâr seçmenden oy alması rakip olan partinin aynı konularda ikna edici olmaktan çıkmasına bağlı. rakipte öyle bir durum yoksa o ideolojik alan zaten chp için rahat olunan bir alan değil, yapmacık kalacaktır. burada önemli olan ortanın sağına hitap etmek değil ortayı yeniden tarif edip o tarifin içinde kendine sağlam bir yer belirleyip bu temelde seçmenden oy alınması. yok başörtüsü ile, yok mevcut iki tane adayı transfer ederek kendinize oy devrşirmeye çalışırsanız o uzun dönemde başarılı olmayacaktır. rakip de kendisinin rahat olduğu alanda bütün tartışmayı yeniden tarif edip, elini kuvvetlendirip, çok daha rahat oy alma imkanına sahip olacaktır. chp’nin akp tabanındaki insanları ikna etmesi lazım. mhp tabanındaki insanları ikna ederek bir şey olmayacağı aşikar. akp tabanını ikna etmeleri için o merkezi yeniden tanımlamaları lazım. o tarifi yapmak kürt açılımından geçiyor, o tarifi yapmak laik müteddeyin de olunabilirden geçiyor.”

chp üzerine çalışmaları ile öne çıkan akademisyenlerden ege üniversitesi öğretim üyesi profesör doktor tanju tosun da chp’nin muhafazakâr ve milliyetçi kesimlerden oy almasının devam etmesini şarta bağlıyor:

“chp bu açılımları sadece seçim kazanmaya yönelik strateji olarak değil de, chp’nin idelojik yeniden yapılanması ekseninde, ılımlı milliyetçi ve ılımlı muhafazakâr kitleyi bir partner olarak görme projesi şeklinde takdim ederse merkeze yaklaştığı, merkez partisi olmayı arzuladığı ölçüde bu kesimden oy almaya devam edebilir. kendisini çok katı bir ideoloji olarak merkez solda konumlandırmaya devam ettiği takdirde bu gelen oyların kaçma riski vardır.”

altı ok neden kazanamıyor?

chp'nin çok az oy aldığı sekiz şehirde yapılmış halk röportajları, bu şehirlerin chp il başkanlarının görüşleri, akademisyenlerin konuyla ilgili makaleleri, interaktif haritalarla chp'nin oy yoğunluğu ve değişimi için tiklayiniz.