güney kıbrıs'ta sokaklarda yürürken ekonomik krizin boyutlarını anlamak mümkün. yakın bir zamana kadar lefkoşa'nın en önemli alışveriş merkezlerinden biri olan makarios caddesi'nde bugün onlarca dükkan kapalı. yunanistan'da üniversiteden mezun olup veteriner diploması ile dönen fakat iş bulmaya fırsatı olmadan krize yakalanan 29 yaşındaki georgia mihailidou "gel çalış ama ücret ödeyemem" diyenler olduğunu anlattı.

üniversite mezunlarına geçici istihdam

iş arayanlar için durum zorluydu. örneğin mihailidou işsizlere sunulan diğer seçeneğin çok uzun saatler çalışıp asgari ücretin altında maaş almak olduğunu söyledi. bir süre sonra hükümet üniversite mezunu 35 yaşın altındaki gençler için bir başka plan hazırladı. 

Georgia Mihailidou Güney Kıbrıs'taki genç işsizlerden sadece biri. [İlker Taş- AJT]

2013'ten bu yana zor durumdan çıkmaya çalışan güney kıbrıs ekonomisi henüz bu şansı yakalayamadı. bankaların içine düştüğü durum ülkede yatırımları aksattı. rum kesiminde hukuki ve finansal hizmetler üzerinden dönen güçlü bir hizmet sektörü vardı. ekonomideki kötü gidişat önce hizmet sektörünü sonra da tüm ekonominin yüzde 20'sini oluşturan inşaat sektörünü etkiledi. ancak bundan belki de daha önemlisi ülke ekonomisinin yarısına yakınını oluşturan finans sektörünün içine düştüğü durumdu.

bankacılık ve finans sektörü çökünce...

58 yaşındaki işsiz ekonomist Enotiades şansını yurt dışında arıyor. [İlker Taş-AJT]

58 yaşındaki ekonomist christis enotiades, ingiltere'de ekonomi konusunda akademik çalışmalar yaptıktan sonra güney kıbrıs'a dönerek özel sektörde şansını denedi. fakat kendisi de kriz nedeniyle 10 ay önce işsiz kaldı. enotiades finansal sorunu özetle, "2013'te ülkedeki iki önemli bankadan birisi finansal olarak çöktü. bu kıbrıs popüler bankasıydı. banka kapandı. bu bankada mevduatı bulunanlar, paralarının yüzde 90'ını kaybetti. üstelik mevduatını yitirenlerin kredi borçlarını ödemeleri zorunluluğu devam etti. bu insanları çok zorluyor hâlâ. ülkenin en büyük iki bankasından kıbrıs bankası da yeniden yapılandırıldı. bu bankanın mudileri de bu sırada sahip oldukları hisse ve mevduatlarının yüzde 45'ini kaybettiler" diye anlattı. kıbrıs için devreye giren kurtarma paketi nedeniyle halk zor günler yaşamaya devam ediyor. ekonomist enotiades bankaların likit para eksikliği nedeniyle kredi veremediğini, bu nedenle özel sektörün yatırım yapmadığını söyledikten sonra çözüme ilişkin görüşlerini söyledi:

"kamu yatırımlarının devreye girmesi gerekiyor. bunun gayrı safi yurt içi hasılaya olumlu katkıları olan bir yatırım seviyesi olması gerekiyor. yani zenginlik yaratıcı yatırımlar olmalı, ve ayrıca iş alanları yaratmalı. 80 bin insanı yeniden ekonomik hayata katmanın yolu iş fırsatları yaratmakla olur, ama bu perakende sektörüne can vermekle değil, ağır sanayi üretimi ile olabilir. enerji sektörü istihdam açısından önemli ve elbette turizm..."

ekonomik olarak kendisi de sıkıntıya düşen enotiades yurt dışında kendisine bir iş imkanı yaratmak istediğini, bir iş bulması halinde ab vatandaşı olması nedeniyle avrupa'ya ya da körfez ülkelerinden birisine gideceğini ifade etti.

dükkanlar birer birer kapanıyor

Güney Lefkoşa'nın işlek caddesindeki dükkanlar kapanıyor. [İlker Taş-AJT]

yakın bir zamana kadar kentin en hareketli alışveriş merkezlerinden birisi olan makarios caddesi'nde ise şimdi dükkanlar birer birer kapanıyor. bankalarda para yok, işsizlik giderek artıyor. işyeri sahipleri kiralara dayanamıyor, dükkanlarına mal alamıyor. bir zamanlar dünyanın önemli markalarının satıldığı caddedeki hemen tüm vitrinlerde şık kıyafetler yerine "kiralık" ilanları var. fakat kiralayan yok.

eski bir milletvekili olan stelyo ieronimides, krize rağmen kiralarda indirime gitmeyen mal sahiplerinin dükkanların boşalmasında payı olduğunu anlattı. bu da esnafı zor durumda bıraktı. ieronimides, sözü daha sonra müzakere sürecine getirdi:

"müzakereler güvenilir bir zemine oturursa, olumlu sonuçlanırsa bu ciddi bir ekonomik rahatlama yaratır. diğer ülkelerin de gözü petrol ve gazın bulunmasından sonra kıbrıs'a çevrildi. şu andaki fiili durum sürdürülebilir değil. adil ve kalıcı bir çözümün olmasından yanayım."

"kıbrıs bölünmek için çok küçük bir ada"

nikos paradidis de bir işadamı. krizin toplumu çok kötü etkilediğini, insanların artık ellerinde değerli olan her ne varsa, mesela aile 

İşadamı Nikos Paradidis'e göre krizin bir çıkışı da adada kalıcı barış. [İlker Taş-AJT]

"enerji işi ekonominin can damarı olacak. bunun dikkatli bir şekilde yapılması gerekiyor. eğer böyle olursa bundan gelecek kuşaklar da kendisine fayda sağlayabilirler. şu anda bir rüyanın gerçek olabileceğini düşünerek yaşıyoruz. bizim birlikte yaşamaya sorunları çözülmesine ihtiyacınız var adada."

paradidis bir yandan da müzakere sürecinin ekonomiyi canlandıracağını düşünüyor, "kıbrıslıların barış içinde birlikte yaşaması, birlikte üretmesi gerekir eskiden olduğu gibi. bu işe kimsenin dışarıdan karışmaması lazım. biz hayatlarımızı dış güçlere bağlı askerlerden uzakta özgürce yaşayabilmeliyiz. biz geleceğimizi düşünerek yaşamalıyız. kıbrıs bölünmek için çok küçük bir yer" diyor.

doğalgaz  ve müzakere süreci... şimdi güney kıbrıs'ta halk bu iki önemli projenin hayata geçirilmesini bekliyor. zira adada enerji yatırımları başlayana kadar, eğer çözüme ulaşılabilirse başta maraş olmak üzere pek çok yerde inşaat faaliyetinin başlayacağını ve böylece ekonomiye cansuyu verilebileceğini düşünüyorlar.