aydın adnan menderes üniversitesi sosyoloji bölümü öğretim üyeleri profesör kayhan delibaş ve araştırma görevlisi serdar ünal, izmir ve konya’da kendisini cumhuriyetçi-laik, ortada ve muhafazakâr-dindar olarak tanımlayan kesimlere yönelik olarak sosyolojik bir araştırma yaptı.

"türkiye'de seküler ve dini hayat tarzlarına dayalı toplumsal ve siyasal kutuplaşmalar" adıyla 7. ulusal sosyoloji kongresi'nde de sunulan araştırma 755 kişi ile anket ve 60 kişi ile de derinlemesine mülâkat yöntemiyle gerçekleştirildi. kendisini cumhuriyetçi-laik, ortada ve muhafazakâr-dindar olarak tanımlayan kişilere, birbirleri hakkında ne düşündükleri, hayat tarzına müdahale endişesi ve birbirleriyle ilişkileri hakkında sorular soruldu.

her iki kesimin yarıya yakını türkiye’de kutuplaşmanın olduğuna inanıyor.

"hayat tarzına yönelik tehdit" başlığı altında ise, cumhuriyetçi-laik kesimin yarısından fazlası yaşam tarzının tehdit altında olduğunu düşünüyor. laiklerin bu korkusuna dindar kesim katılmıyor.

evlilik, arkadaşlık, komşuluk, ticari ilişkiler başlıklarında ne düşündükleri sorulduğunda ortaya çıkan sonuç ise "karşı eksenle evlenmem, ama alışveriş yaparım" şeklinde.

araştırmada ayrıca toplumdaki “farklılıklara ilişkin” olarak her kesimin yaklaşımı da değerlendirildi. “farklılık zenginliktir” önermesini cumhuriyetçi-laik kesim; muhafazakar-dindar kesime göre daha az benimsiyor. muhafazakar-dindarların yüzde 38.8'i "farklılıklar zenginliktir" derken, bu oran cumhuriyetçi-laiklerde yüzde 18.5'e düşüyor.

kutuplaşma var mı?

araştırmaya katılanlara “kutuplaşmanın gündelik hayattaki gerçekliği konusunda” ne düşündükleri soruldu. oranlar şöyle:

her üç kesimde de araştırmaya katılanların yarıya yakını “kutuplaşma var” diyor. "gerçekten böyle bir durum yaşandığını" söyleyen laiklerin oranı yüzde 51, dindarların oranı ise yüzde 44.6. ortadakiler de kutuplaşma konusunda yüzde 51.3 oran ile cumhuriyetçi-laik eksene yakın yanıtlar veriyor.

araştırmada her üç kesime de “şimdi veya yakın gelecekte hayat tarzınızdan dolayı kınanacağınız veya yaşam tarzınızı değiştirmeye zorlanacağınız hissine kapıldığınız oluyor mu?” diye de soruldu.  

bu soruyla ilgili oranlar ise şöyle:

araştırmacılara verilen yanıtlarda “zaman zaman” seçeneği her üç kesimin buluştuğu yanıt oldu. cumhuriyetçi-laik kesimin yüzde 37'si sıklıkla derken, bu oran muhafazakar dindarlarda yüzde 1.8 oldu.

cumhuriyetçi-laik kesimin yaşam tarzı endişesi ise “dindar çevrelerin gelecekte herkesi kendi gibi yaşamaya zorlayabileceğine yönelik inançlar” sorusuyla daha net ortaya çıktı:. 

kendisini cumhuriyetçi-laik olarak tanımlayan kesimde hayat tarzına zorla müdahale edileceğini düşünenlerin oranı yüzde 55,6. kısmen katılanların oranı ise yüzde 32,5.

ortadakilerde ise aynı kaygıyı taşıyan ciddi bir kitle var.

muhafazakar dindarların yüzde 96.9'u bu soruya "katılmıyorum" yanıtı verdi. yani dindar çevreler bir anlamda diğer eksenleri kendileri gibi yaşamaya zorlayacakları inancına "hayır" dedi.

araştırmacılar bu sorunun tam tersini de sordu. “dindar olmayan çevrelerin gelecekte herkesi kendisi gibi yaşamaya zorlayabileceğine yönelik inancı” da araştırıldı.  bu soruya yanıtlar şöyle:

bu soruya cumhuriyetçi laik kesimde katılan olmadı, "katılmıyorum" diyenlerin oranı da yüzde 99.2 olarak gerçekleşti.

muhafazakar dindarlar arasında “katılıyorum” diyenlerin oranı yüzde 12,6, “kısmen katılıyorum” diyenlerin oranı ise yüzde 35.7 oldu.

günlük hayatta karşılaşmalar

araştırmacılar her kesime günlük hayat alışkanlarına ilişkin sorular da sordu.

ankete katılanlar, evlilik, arkadaşlık, komşuluk, ticari ilişkiler başlıklarında ne düşündüklerini söylediler.

cumhuriyetçi-laik kesimin yüzde 77,8’i dindar biriyle evlenmek istemediğini çocuğunun da evlenmesini kabul etmeyeceğini söyledi. muhafazakar-dindar kesimde ise “dindar olmayan biriyle evlenebilirim veya çocuğumun evlenmesini kabul ederim” seçeneğine yüzde 91.7  ile “hayır” denildi.

evlilik konusundaki sert tutum arkadaşlık, komşuluk ve ticari ilişkilere gelindiğinde yumuşuyor. örneğin, “dindar olanlarla komşu olmak beni rahatsız etmez” diyenlerin oranı yüzde 65,4.

muhafazakar-dindar kesimde de “dindar olmayanlarla komşu olmak beni rahatsız etmez” diyenlerin oranı yüzde 63,7.

araştırma ekibi her iki eksene ve “ortadakiler” olarak tanımladıkları kişilere “farklı kimlikler, hayat tarzları, kültürler ve inançlar” hakkındaki düşüncelerini de sordu.

cumhuriyetçi-laik eksenin “farklılıklar zenginliktir” yaklaşımında diğer eksene göre daha olumsuz düşünceye sahip olduğu ortaya çıktı.

muhafazakar kesim ise "farklılıklara" ilişkin sorulara daha olumlu yanıt verdi.

kaynak: al jazeera

Prof. Dr. Kayhan Delibaş, kutuplaşmanın daha da derinleşeceğini söylüyor.

"cumhuriyetçi-laik eksenin yüzde 88'i kendilerine karışılacağını düşünüyor"

araştırmayı yapan isimlerden adnan menderes üniversitesi fen edebiyat fakültesi sosyoloji bölümü öğretim üyesi profesör doktor kayhan delibaş araştırmanın bulgularına ilişkin al jazeera türk'ün sorularını yanıtladı: 

neden böyle bir araştırmaya ihtiyaç duydunuz?

genel bir bakışla türkiye’de çok yaygın bir kutuplaşma hali olduğu iddiası var. bu kutuplaşma giderek gündelik hayatımızı, birbirimize bakışımızı etkiler bir hal aldı. bu dil medyaya da hakim olmaya başladı. insanlar birbirlerini kimlikler üzerinden tanımaya, tanımlamaya başladı.  bizi araştırmaya iten buydu. böyle bir problemin sosyolojik olarak sahada gerçekliği olup olmadığını ortaya çıkarmaya çalıştık.

ne buldunuz?

görünenin çok daha üzerinde bir ayrışma olduğunu gördük. korku ve tehdit algılarının olduğunu, kimlik temelli kutuplaşma ve çatışmaların yaygınlaştığını gördük. iki tarafta da diğer taraf tehdit olarak algılanıyor. korkuluyor.

sahada insanları nasıl kategorize ettiniz?

önce kişiye sosyolojide geçerli olan değerler sistemi soruları sorduk ardından onun hangi alana gireceğini tespit ettik.

önemli bulgularınız neler oldu?

cumhuriyetçi-laik kesimde hayat tarzına ilişkin korku ve tehdit algısı yüksek. mesela “şimdi veya yakın gelecekte hayat tarzınızdan dolayı kınanacağınızı veya yaşam tarzınızı değiştirmeye zorlanacağınızı hissine kapılıyor musunuz?” sorusunun “sıklıkla” bölümüne cumhuriyetçi-laikler yüzde 37 oranında “evet” yanıtını veriyor. muhafazakar-dindar kesim buna yüzde 1.8 oranında “evet” yanıtı veriyor. böyle bir korku yaşamayan cumhuriyetçi-laiklerin oranı sadece yüzde 7. genel olarak bakıldığında cumhuriyetçi-laik kesimin yüzde 88’i dindar çevrelerin kendilerine karışacağına inanıyor. bu çok çarpıcı bir sonuç.

günlük hayata ilişkin karşılıklı tutumlar nasıl?

evlenmek, çocuğunu alıp vermek konusunda yani mahrem alana girme konusunda tehdit algısı var. aynı mahallede yaşama konusunda sıkıntı var. bunun dışında kamusal, ekonomik ve sivil alanda birlikte yaşamayı kabul etme hali var. cumhuriyetçi-laiklerle, muhafazakar-dindarlar sokağa çıktıklarında etkileşime devam ediyor, alışverişini yapıyor. bu aslında türkiye’de laik yaşam biçimi diyebileceğimiz biçimin belli ölçüde kabul gördüğünü, insanların günlük olarak etkileşimde olduğunu gösteriyor.

daha çok iletişime geçmek isteyen kesim var mı?

araştırmanın tüm genel bulgularına bakıldığında cumhuriyetçi-laiklerin yaşam tarzı tehdidi korkusu büyük olmasına rağmen muhafazakar-dindar kitle ile birlikte yaşamak konusunda daha özverili görünüyor. “karşıya elini uzatma” dediğimizde uzanan elin cumhuriyetçi-laik kesimden geldiğini görebiliyoruz.

araştırmada iki kesimin de “farklı kimliklere” yönelik yaklaşımlarına da baktınız. bir fark var mı? 

farklılıklara ilişkin değerlendirmelerde iki kesim arasında ciddi bir fark yok. muhafazakar-dindar kesim farklılıklara daha toleranslı görünüyor ancak sorularda olumsuz yaklaşımları topladığınızda cumhuriyetçi-laikler yüzde 78, muhafazakar-dindarlar yüzde 74 çıkıyor. burada son dönemlerdeki “kürt açılımı” konusunda muhafazakar-dindar kesim akp iktidarının söylemlerini satın alırken cumhuriyetçi-laik kesimde tam tersi bir durum gözleniyor.

araştırmanızda bulduğunuz kutuplaşma derinleşme potansiyeli taşıyor mu?