diyarbakır’ın sur ilçesinde, hendeklerin açılmasının ardından 2 aralık’ta başlayan sokağa çıkma yasağı ve operasyonlar 9 mart’a kadar sürdü. 9 mart’ta operasyonlar sona ererken yasak kapsamı da daraltıldı. patlama seslerinin kesildiği ilçenin yasaklı olmayan bölgelerindeki işyerlerinin çoğunluğu kepenklerini açtı. diyarbakır ticaret ve sanayi odası’nın (dtso) "alışverişimizi sur’da yapalım" kampanyasına karşın eski hareketli günlerinden uzakta olan sur’da esnaf şimdi de yeni bir 'belirsizlik' içinde. sur ilçesinin yüzde 60'ına denk gelen, 15 mahallede toplam 368 adadaki 6 bin 300 parselin ‘acele kamulaştırılması’ kararının ardından esnaf için tedirgin bir bekleyiş var. kararın kendileri için ne getirip ne götüreceğini bilemeyen sur esnafının çoğunluğu sorularına yanıt arıyor. 

125 yıllık dükkân yıkılacak mı?

bu sorulardan biri çarşının en eski esnafı seyaf onur’a ait. 125 yıllık bir geçmişe sahip ‘baharatçı kör yusuf’ dükkânının kamulaştırılıp yıkılmasından endişeli. sorusu ise böyle bir tasarrufta bulunduklarında kendilerine yeniden yer verilip verilmeyeceği:

“dükkânımız gayrimüslim kör yusuf tarafından 1891 yılında açılmış. sonrasında babam nusret onur’a devretmiş. ben de babamdan devraldım. 125 yıllık mazimiz var. o tarihten beri iki bayram ve pazar günleri dışında hiç kapatmışlığımız yokken biliyorsunuz 3 ay kapalı kaldık. büyük sıkıntılar çektik. operasyonlar sona erdiğinde büyük bir hevesle gelip açtık dükkânlarımızı. müşterimizin yüzde yetmişini yitirdik. çarşının yeniden hareketlenmesi en büyük dileğimiz, tüm esnaf bunun için çaba sarf ederken bu kamulaştırma kararı çıktı. dükkânım kamulaştırılacak alana giriyor. nasıl bir tasarrufta bulunulacağını bilmiyoruz. bu da bizi düşündürüyor.”

"biraz daha huzur"

Seyaf Onur 125 yıllık geçmişe sahip işyerinin akıbetini merak ediyor.

seyaf onur’un kamulaştırma için isteği kamulaştırılacak alanlardaki esnafın rızasının alınması ve ücret yerine yeniden mesleğini icra edecek yer verilmesi:

“devlet kamulaştırma kararı almış durumda. 70’li yıllarda burada caddeyi genişletmek için bir sıra dükkân kamulaştırılmıştı. eğer yıkıp geçerlerse buralar biter. ancak düzenler ve esnafa verirlerse o başka. dükkânını elinden alıp para verirseniz hiçbir işe yaramaz. sur esnafıyla sur’dur ve gerçek diyarbakır burasıdır. bizim de köklerimiz buradadır. pek çok sorumuz var ama cevabını bilmiyoruz. bizlere net bir şeyler söylemelerini bekliyoruz. o zamana kadar huzur bulamayız.”

"belirsizlik kötü"

Zülküf Yakşi belirsizlikten şikâyetçi.

gazi caddesi’nin eski esnafından zülküf yakşi sur’a ‘ilçe’ denmesine karşı. ona göre esas diyarbakır burası ve hak ettiği kıymetten uzaklaştırıldı.

“burası gerçek diyarbakır’dır. kentin kalbi burada atar ve bu kent burası olmaksızın kent olmaz. burada yaşanan şeyin adı zulümdür. çarşıda işler çok yolunda gitmiyor. kampanyalar düzenlendi sur’dan alışverişlerin yapılması için ama etkisini göremedik henüz. günde 150 kilo et satardım ama şimdi elliyi zor buluyorum. burasının yeniden canlanacağına inanıyorum ama belirsizlik kötü. kamulaştırmadan payımıza ne düşecek, bizi ne yapacaklar bilmiyoruz.”

"vakıf malları ne olacak?"

Nizamettin Özbek'in dükkanı vakıf malı.

kamulaştırma kararından en çok kiracılar tedirgin. nizam özbek küçük çay ocağına hava parası vererek yerleşmiş. dükkân vakıf malı ve kamulaştırmadan eline bir şey geçmeyeceğinden endişeleniyor.

“üç ay evde oturduk, halimiz zaten perişan, günde bin çay satardım ki şimdi 300 zar zor. dükkânların büyük bölümü açıldı ancak müşterileri olmayınca çay da ikram edemezler. bir de kamulaştırma çıktı başımıza. buraların çoğu vakıflara ait. küçücük çay ocağım var, hava parası ödeyip girdim. vakıflara kira ödüyorum, benim olsa parasını verseler bile işime yaramaz ki. o parayla bir daha iş kuramam. esnafın tamamı hava parası ile yerleşmiş buraya. şimdi çıkarırlarsa çok mağduriyet yaşanır. devletin esnafla anlaşması gerekiyor.”

"elim işe gitmiyor"

Mehmet Kelekçioğlu kamulaştırmanın sonuçları belli oluncaya kadar dükkanını açmayacak.

sur’da manav dükkânı bulunan mehmet kelekçioğlu, yasak günlerinde bir dükkân dolusu sebze ve meyvesini bırakıp gitmiş. sur’a dükkânına dönmesine karşın korktuğunu ve elinin iş tutmadığını söylüyor.

“gittim hale kamyon dolusu sebze ve meyve alıp dükkâna koydum. o gece yasak geldi. tüm sermayem çürüyüp gitti. operasyonlar bittiğinde dönüp geldim. malzeme alacaktım ki bu kamulaştırma işi çıktı. açmadım kepengimi. bir kere daha sermayemi yitiremem. gücüm yok. bunun netleşmesini bekliyorum. bakanlar gelip açıklama yapacakmış. bakalım ne çıkacak.”

"para değil dükkânımızı istiyoruz"

Kahvaltıcı Edip Bektaş kamulaştırma bedelini kabul etmeyeceğini, dükkan istediğini söylüyor.

kahvaltıcı edip bektaş çarşının eski esnafından. kamulaştırma projesine sıcak bakmıyor. verilecek paranın miktarı ile ilgilenmediğini belirtip dükkânını istediğini söylüyor.

“şu anda satışımın yüzde 75’i düşmüş durumda. camlarım kırılmıştı, eşyalarım zarar görmüştü düzeltip açtım. huzursuzuz. bu kamulaştırmanın kapsamını anlamaya çalışıyoruz ama kimse bir şey anlatmıyor. sadece dedikodular var ve bu bizi rahatsız ediyor. kamulaştırılmada para önerilirse olmaz, herkes dükkânını ister. ben de dükkânımı isterim. babadan, dededen kalma yerlerimizdir ve vermek istemiyoruz. bir işyeri yıkılırsa bir yuva dağılır. eğer düzenlenip verilecekse itirazımız olmaz.”

"evim gidecek"

sur’da yapılacak kamulaştırma sadece esnafı değil evi olanları da tedirgin ediyor. hatice dağ, küçük evi için kendisine verilecek para ile hiçbir yerde ev alamayacağı görüşünde.

“dabanoğlu mahallesi’nde evimiz vardı. bu gün yüksek bir binaya çıkıp baktım ki evimiz yok. yıkılmış ve kepçe kaldırıp götürmüş. şimdi bu kamulaştırma çıkmış, bana küçük evim için verecekleri para ile diyarbakır’ın hiçbir yerinden ev alamam. yetmez çünkü. bunun yerine içine başımızı sokacağımız ev istiyoruz. yoksa mağdur oluruz."

diyarbakır’ın sur ilçesinde operasyonların sona ermesinin ardından yıkılan evlerin hafriyatı kamyonlarla taşınıyor. o evlerin yerine ne yapılacağı da kamulaştırmanın sonucunda belli olacak. surlular belirsizliğin giderilmesini bekliyor. 

kalkınma bakanı cevdet yılmaz, çevre ve şehircilik bakanı fatma güldemet sarı ile kültür bakanı mahir ünal bugün diyarbakır'da. başbakan ahmet davutoğlu da cuma günü sur'a gidecek. belirsizliğin giderilmesini bekleyen surluların gözü de bu ziyaretlerde.

kaynak: al jazeera